ผ้าทอตีนจกแม่แจ่ม นำร่องขึ้นทะเบียน "สิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์"

ประชาไททำหน้าที่เป็นเวที เนื้อหาและท่าที ความคิดเห็นของผู้เขียน อาจไม่จำเป็นต้องเหมือนกองบรรณาธิการ

……………………………………………………………………………………………สหกรณ์สตรีทอผ้าตีนจกแม่แจ่ม ห่วงคนนอกฉกกูมิปัญญาท้องถิ่นไปสร้างประโยชน์ ยื่นเรื่องขอจดทะเบียนสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์  ล่าสุดกรมทรัพย์สินฯ แจ้ง คุณสมบัติครบถ้วน รอแค่การอนุมัติอย่างเป็นทางการ 

....................................................................................................................................................................................................

นางฝอยทอง สมวถา หัวหน้าโครงการวิจัย ประวัติศาสตร์ผ้าตีนจก ผ้าทอแม่แจ่ม  งานวิจัยเพื่อท้องถิ่น  สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.)  เปิดเผยว่า เนื่องจากผ้าทอตีนจกแม่แจ่ม เป็นผลิตภัณฑ์ท้องถิ่นที่มีเอกลักษณ์เฉพาะ ทั้งวิธีการทอ และลวดลายการทอ ผ่านการสืบทอดภูมิปัญญาต่อเนื่องยาวนานมานับร้อยปี แต่ในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมานี้ หน่วยงานภาครัฐมีการส่งเสริมลวดลายการทอผ้าตีนจกแบบประยุกต์มากขึ้นและที่สำคัญคือ มีคนภายนอกนำผ้าทอตีนจกแม่แจ่มไปแกะลาย ซึ่งลายทอที่ใช้เส้นด้านประมาณ 3-4 สี สามารถนำไปทอด้วยเครื่องจักรได้ ทางสหรณ์สตรีทอผ้าตีนจกแจ่ม จำกัด จึงวิตกว่า หากปล่อยให้เป็นไปเช่นนี้ อาจจะส่งผลกระทบต่อผ้าทอตีนจกแม่แจ่มอย่างแน่นอน เพราะผ้าทอจากเครื่องจะมีราคาถูกกว่าผ้าทอมือของชาวบ้านค่อนข้างมาก

ด้วยเหตุนี้ ทางสหกรณ์ ฯ จึงได้ยื่นคำร้อง ไปยังกรมทรัพย์สินทางปัญญา เพื่อขอจดทะเบียนผ้าตีนจกแม่แจ่มให้เป็นสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ ตั้งแต่ปลายปี พ.ศ.2547 เป็นต้นมา  ซึ่งในช่วงต้นปี 2548  ทางกรมทรัพย์สินฯ ได้ส่งเจ้าหน้าที่ลงมาตรวจสอบข้อมูลในพื้นที่ พร้อมทั้งได้มีการประชุมร่วมกับคณะกรรมการพิจารณาคำร้องฯ ระดับจังหวัด ประกอบด้วย หน่วยงานภาครัฐ และเอกชนในระดับจังหวัด ทำการพิจารณาผลิตภัณฑ์ท้องถิ่นในจังหวัดเชียงใหม่ที่ยื่นขอจดทะเบียน 3 ผลิตภัณฑ์ คือ ผลิตภัณฑ์ร่มบ่อสร้าง อ.สันกำแพง ไม้แกะสลักบ้านถวาย อ.หางดง และผ้าทอตีนจกแม่แจ่ม ซึ่งที่ประชุมมีมติให้ ผ้าทอตีนจกแม่แจ่ม เป็นผลิตภัณฑ์ที่มีคุณสมบัติครบถ้วนตามหลักเกณฑ์ สมควรได้รับจดทะเบียนเป็นสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ได้

 ทางกรมทรัพย์สินฯ จึงให้ทางสหกรณ์ฯ ยื่นคำร้องผ่านทางพาณิชย์จังหวัดอีกครั้งหนึ่งเพื่อให้ถูกต้องตามขั้นตอน ซึ่งทางสหกรณ์ได้ยื่นคำร้องไปแล้วเมื่อวันที่ 3 สิงหาคม 2548 หลังจากนี้ต้องรอการพิจารณอนุมัติภายใน 120 วัน หากผ่านการพิจารณาแล้ว จะมีการประกาศต่อสาธารณะ ภายใน 90 วัน หากไม่มีผู้คัดค้าน ให้ถือว่า ผ้าทอตีนจกแม่แจ่ม ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์อย่างเป็นทางการ

" จากการศึกษาประวัติศาสตร์ผ้าทอตีนจกแม่แจ่ม ทำให้เราทราบว่า ผ้าทอตีนจกแม่แจ่มเป็นภูมิปัญญาที่สืบทอดกันมาเป็นระยะเวลากว่าร้อยปี ผ่านเชื้อสายของตระกูลช่างทอบ้านอาฮาม มีลวดลายการทอที่เป็นเอกลักษณ์เฉพาะถิ่นลายเก่าแก่ถึง 15 ลาย เป็นลายละเอียด มีสีสันมากกว่า 5 สีขึ้นไป เช่น ลายเชียงแสนหงส์ดำ ลายขันเสี้ยนสำ ลายนาคกุม ลายขันสามแอว ลายขันแอวอู เป็นต้น และยังมีลายประยุกต์ อันเกิดจากการนำลวดลายเดิมไปผสมผสานกันเป็นลายใหม่ๆ อีกกว่า 10 ลาย ในด้านการทอนั้น ผ้าทอตีนจกแม่แจ่มมีวิธีการทอไม่เหมือนตีนจกที่อื่น คือ จะคว่ำลายลง จกข้างบน ลวดลายด้านนอกด้านในจะเรียบทั้งสองด้าน ไม่มีเส้นด้ายโยงไปมาให้เห็น ด้านการให้สีจะออกมาเป็นสีโทนเย็น สบายตา  การที่ผ้าทอแม่แจ่มได้รับการจดทะเบียน เพราะมีหลักฐานยืนยันชัดเจนว่า ผลิตภัณฑ์นี้ทำขึ้นจากภูมิปัญญาของคนท้องถิ่นมาแต่อดีต คนทอตีนจกก็เป็นคนแม่แจ่ม มีแต่เส้นด้ายเท่านั้นที่ซื้อมาจากภายนอก" นางฝอยทอง อธิบายเพิ่มเติมถึงคุณลักษณะพิเศษของผ้าทอตีนจกแม่แจ่ม ที่ต่างไปจากผ้าทอตีนจกถิ่นอื่น

นักวิจัยเพื่อท้องถิ่น ได้กล่าวถึงประโยชน์ที่คนแม่แจ่มจะได้รับว่า  การขึ้นทะเบียนเป็นสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์  จะทำให้ผลิตภัณฑ์ผ้าทอตีนจกที่ทอโดยคนในท้องถิ่นแม่แจ่มเท่านั้นที่มีสิทธิใช้คำว่า "ผ้าทอตีนจกแม่แจ่ม" ได้ หากบุคคลอื่นนำไปนำไปใช้อ้างอิงผลิตภัณฑ์ของตัวเองจะถือเป็นการละเมิด จะต้องรับโทษตามที่กฎหมายกำหนดไว้  ซึ่งจะทำให้คนแม่แจ่มภาคภูมิใจในคุณค่าของภูมิปัญญาท้องถิ่น ภูมิใจในถิ่นกำเนิด อันจะนำไปสู่ความร่วมมือ ร่วมใจในการพัฒนา คุณภาพผลิตภัณฑ์ท้องถิ่นให้มีมาตรฐานเป็นที่ยอมรับจากผู้บริโภค เพื่อให้ผลิตภัณฑ์จากภูมิปัญญาคนแม่แจ่มมีโอกาสทางการตลาดมากขึ้น สามารถจำหน่ายได้ในราคาที่เหมาะสม สร้างรายได้ให้กับช่างทอพื้นบ้านไปได้ยาวนาน

อนึ่ง สิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ หมายถึง ชื่อ สัญลักษณ์ หรือ สิ่งอื่นใดที่ใช้เรียกหรือ ใช้แทนแหล่งภูมิศาสตร์ และที่สามารถบ่งบอกว่าสินค้า ที่เกิดจากแหล่งทางภูมิศาสตร์นั้นเป็นสินค้าที่มีคุณภาพ ชื่อเสียง หรือคุณลักษณะเฉพาะของแหล่งภูมิศาสตร์ดังกล่าว ในประเทศไทย พระราชบัญญัติคุ้มครองสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ พ.ศ.2546 ได้รับการประกาศในราชกิจจานุเบกษา วันที่ 31 ตุลคม 2546 และมีผลบังคับใช้ตั้งแต่วันที่ 28 เมษายน 2546 เป็นต้นมา

 

ร่วมบริจาคเงิน สนับสนุน ประชาไท โอนเงิน กรุงไทย 091-0-10432-8 "มูลนิธิสื่อเพื่อการศึกษาของชุมชน FCEM" หรือ โอนผ่าน PayPal / บัตรเครดิต (รายงานยอดบริจาคสนับสนุน)

ติดตามประชาไทอัพเดท ได้ที่:
Facebook : https://www.facebook.com/prachatai
Twitter : https://twitter.com/prachatai
YouTube : https://www.youtube.com/prachatai
Prachatai Store Shop : https://prachataistore.net
สนับสนุนประชาไท 1,000 บาท รับร่มตาใส + เสื้อโปโล

ประชาไท