ปฏิพันธ์ อุทยานุกูล

แรกเริ่มหัดอ่านนิยายจีนกำลังภายใน ผมมักจะสะดุดกับถ้อยคำสำนวนที่คมคายลึกซึ้ง และอดไม่ได้ที่ต้องนั่งขบคิดเพื่อตีความนัยยะที่ซ่อนอยู่เบื้องหลังข้อความเหล่านั้น ว่าแท้จริงแล้ว ผู้เขียนมีความคิดหรือจุดประสงค์ใดกันแน่ที่ต้องการจะนำเสนอกับผู้อ่าน

"นามของคน เงาของไม้" ก็เป็นอีกข้อความหนึ่งที่ผมต้องตีความ แต่จนแล้วจนรอด ผมก็ยังขบปริศนาที่ซ่อนอยู่ในข้อความนั้นไม่ได้ จวบจนต้องไปขอความรู้จากผู้ที่ศึกษานิยายกำลังภายใน จึงได้ทราบนัยยะอันยิ่งใหญ่แห่งข้อความ "นามของคน เงาของไม้"

ถ้าจะถามว่า มีนักเขียนไทยคนใดที่ให้สัมภาษณ์มากที่สุด ผมคงตอบได้โดยไม่ลังเลว่า ผู้นั้นคือ "รงค์ วงษ์สวรรค์ ที่หลายคนให้ฉายาว่า "พญาอินทรีย์แห่งฟ้าอักษร" ที่ซ่อนกายและชื่อเสียงอันยิ่งยงอยู่บนดอยโป่งแยง อำเภอแม่ริม จังหวัดเชียงใหม่ และยังคงผลิตงานอันทรงคุณค่าทางปัญญาให้กับคนและสังคมไทยอย่างต่อเนื่องสม่ำเสมอ

ถ่ายภาพโดย "โดม วุฒิชัย"

จำได้ว่าหนังสือเล่มแรกของ "รงค์ วงษ์วรรค์ ที่ผมอ่านคือเรื่อง "เสเพลบอยชาวไร่" ที่นำขบวนโดยผู้ยิ่งยงแห่งสวนกล้วย แจ้ง ใบตอง แวดล้อมไปด้วยชาวคณะที่มีชื่อแปลกแปร่งอย่าง เฉ่ มะเขือพวง, ทิม กระทกรก, สอน ละมุด, ชอน ใบชะพลู, ท้วย ทับทิม, แทว มะแพน, ฝืด ตำแย ซึ่งแต่ละนามล้วนเป็นคนบ้านไร่ปลายนา ที่วัน ๆ ก็สรรหาแต่เรื่องสนุกสนานไม่ว่าจะเป็นการใช้ชีวิตด้านต่างๆ ตามประสาชาวบ้านๆ มาให้ผู้อ่านได้หัวเราะจนน้ำตาแทบเล็ด

และทันทีที่จบเสเพลบอยชาวไร่ ผมก็ต่อด้วย "ผู้มียี่เกในหัวใจ" นวนิยายที่ใช้ตัวละครชุดเดิมกับเรื่องก่อนหน้า และแต่ละคนก็ยังคงมีลีลาโลดแล่นแสดงเอกลักษณ์เฉพาะตนออกมา เพื่อให้บ้านไร่ชายทุ่งที่เขาอาศัยอยู่ไม่เงียบเหงาจนเกินไป ด้วยการเฝ้าสังเกตเรื่องราวและพฤติกรรมของคนในหมู่บ้าน พอมาร่วมวงสังสันทน์กันพร้อมหน้าก็งัดมาแลกเปลี่ยนเล่าสู่กันฟังอย่างออกรส และก็มีบ้างที่ชาวคณะผู้มียี่เกในหัวใจต้องออกแรงช่วยแก้ไขปัญหาของเพื่อนบ้านไปตามประสาคนลูกทุ่ง อันเป็นต้นเหตุของเรื่องราวสนุกสนานเฮฮา ที่เรียกรอยยิ้มจากผู้อ่านไม่แพ้เล่มแรก

จากนั้น ผกานุช บุรีรำ สนิมสร้อย ผู้ดีน้ำครำ โคบาบนักเลงปืน แดง รวี มาเฟียก้นซอยและผองเพื่อนเล่มอื่นๆ ก็ยกขบวนมาให้ผมอ่านอย่างเอาเป็นเอาตาย ชนิดที่เรียกได้ว่าหามรุ่งหามค่ำเลยทีเดียว

หากจะถามว่า หนังสือของ "รงค์ วงค์สวรรค์ให้อะไรกับผู้อ่าน ผมคงตอบได้อย่างเดียวว่า "ความสุข"

ที่ว่าความสุขก็เพราะถ้อยคำและสำนวนการใช้ภาษาของ "รงค์ วงษ์วรรค์ นั้นไม่เหมือนใคร และใครก็ทำให้เหมือนไม่ได้ อ่านไปก็อมยิ้มไป บางครั้งก็ต้องหลุดเสียงหึหึผ่านลำคอ และท้ายสุดก็ต้องหล่นเสียงหัวเราะออกมาดัง ๆ ลองดูตัวอย่างบ้างก็ได้ครับ

"...แต่ผมทะลึ่งนุ่งเกือก นุ่งเกือก นุ่งเชิร์ท นุ่งเนคไท นุ่งกางเกงและนุ่งเสื้อชั้นนอกแบบ-ลอนดอนลุค นุ่งกางเกงในไหมอิแทเลียน และไขว้พวงคุยหฐานไว้ด้านซ้ายอย่างเรียบร้อย"

"นักบินผู้ใช้ความเร็วจากเครื่องยนต์เจ็ทชั่วโมงละกว่าหกร้อยไมล์และเรียนรู้การเดินทางในอวกาศ แต่ไม่สามารถขับเคลื่อนอวัยวะเพศของตนเข้าไปในโยนีที่มีความลึกเพียงเจ็ดนิ้ว"

"งูของผมมันหวงแหนไข่ และอนุญาตให้เฉพาะผู้หญิงที่เป็นความรักของผมเท่านั้น"

"ผมแทบจะเคี้ยวคำพูดนั้นให้หล่นจากปากทีละคำ"

"ความเมาเป็นอนาคตของการกินเหล้า"

"ผมโกรธจนผายลมคำราม"

"ขี้เป็นอนาคตของการกิน"

"กระทืบก้นบนเก้าอี้"

(คัดจาก "พจนานุกรม "รงค์ วงษ์สวรรค์  ฉบับย่น พ.ศ. 2547" จัดพิมพ์โดยนิตยสาร a day)

และนี่คือประจักษ์พยานที่ว่า งานเขียนของ "รงค์ วงษ์วรรค์ นั้นไม่มีใครเหมือนและไม่เหมือนใครจริงๆ ซึ่งก็มีอยู่หลายครั้งเหมือนกันที่ชื่อของเขาทำความปวดเศียรเวียนเกล้าให้กับครูภาษาไทยระเรื่อยไปจนถึงนักปราชญ์ราชบัณฑิตที่เชี่ยวชาญภาษาและไวยากรณ์ไทย ด้วยการคิดและเขียนคำศัพท์ที่แตกต่างไปจากพจนานุกรม เช่น นาฑี ยุโรพ ค็อมพิวเต้อร์ คอร์รัพชั่น แอร์ค็อนดิชั่น และ ฯลฯ (HA HA)

นิตยสาร a day ฉบับที่ 41 เคยลงคำพูดของ "รงค์ วงษ์วรรค์ ที่กล่าวถึงภาษาไทย (ไวยากรณ์) ว่า

"ภาษาเป็นสิ่งที่เติบโตและตายได้เหมือนเซลล์ต่าง ๆ ในร่างกาย การเขียนหนังสือมันต้องหลั่งไหลไปตามกระแส คำแสลงหรือภาษาใหม่แปลก ๆ มันอาจหลุดออกมาจากการอุทานของใครสักคน แล้วมีคนใช้ตามกันไป เห็นด้วยว่าควรมีไวยากรณ์เอาไว้เป็นต้นฉบับ เป็นหลักในการใช้ภาษา สะกดคำ สะกดการันต์ให้ถูกต้อง หาความหมายให้ถูกต้อง แต่ถ้าเขียนตามไวยากรณ์ทั้งหมด มันก็คงไม่เป็นภาษาที่ให้ความเคลื่อนไหวให้สีสันของชีวิตได้ชัดเจน

นักเขียนมีสิทธิที่จะคิดภาษาของตัวเองขึ้นมาใหม่ โดยมีข้อแม้ว่าต้องสื่อสารกับผู้อ่านได้ โดยรูปธรรมและนามธรรม ในจินตนาการภาษา กวีเขามีอะไรที่เรียกว่า poetic license นักเขียนร้อยแก้วควรได้รับอนุญาตเหมือนกัน ผู้ชายคนนี้โดนกล่าวหาว่าขบถกับไวยากรณ์ ขอสารภาพผิด แต่—แต่ว่าอยากให้ไตร่ตรองกับคำพูดนี้ของออสคาร์ ไวลด์ เขาเย้ยหยัน จ๊อร์จ มูร์ นักเขียนนวนิยายและบทละครชาวไอริชอย่างนี้ an author who wrote brilliant English until he discovered grammar...พากย์ไทยสำนวนรมควันว่า ผู้เป็นนายภาษาอังกฤษ...ผลงานของเขา (จะ) อับแสงในเวลาไม่นานหลังจากเป็นทาสไวยากรณ์"

ถ้าเราอ่านคำพูดของ "รงค์ วงษ์วรรค์ ที่คัดมาข้างต้น ก็จะพบตัวตนที่แท้จริงของเขาว่า ที่จริง "รงค์ หาใช่ขบถทางภาษาไม่ หากแต่กลายเป็นผู้บุกเบิกที่กล้าจะ "เล่น" กับภาษา กล้าที่จะท้าทายกับกรอบความคิดทางภาษาที่เราทุกคน (รวมทั้งผมด้วย) ต่าง "เชื่อ" และตกเป็นทาสกันมานาน ดังนั้นคำเรียกขานที่ผู้อ่านใช้กับ "รงค์ วงษ์วรรค์ ว่าเป็น "นายของภาษา" จึงไม่เป็นการกล่าวเกินจริงเลยแม้แต่น้อย

มาถึงตรงนี้ผมอยากจะบอกกับ "รงค์ วงษ์วรรค์ ว่า ประโยค "นามของคน เงาของไม้" ที่กล่าวเกริ่นไว้แต่แรกนั้น ผมขอมอบแด่เขา ผู้ที่สังคมต่างยกย่องว่าเป็นนักเขียนเรื่องสั้นดีเด่นในรอบร้อยปี เป็นดุษฎีบัณฑิตกิติมศักดิ์สาขาวิชาการหนังสือพิมพ์และสิ่งพิมพ์จากมหาวิทยาลัยโยนกและศิลปินแห่งชาติสาขาวรรณศิลป์ประจำปี พ.ศ. 2538

ก่อนจะจบบทความนี้ ผมขออนุญาตนำคำพูดของ "รงค์ วงษ์วรรค์ ที่พูดถึงตัวเองในนิตยสาร a day ฉบับที่ 41 เพื่อที่เราจะมองภาพของความเป็น "รงค์ วงษ์วรรค์ ได้ชัดเจนยิ่งขึ้น

"ข้าพเจ้าไม่ใช่เป็นนักดนตรี แต่เป็น "รงค์ วงษ์สวรรค์ ผู้ผ่านความจริงและโกหกมากมายเพียงพอจะสนับสนุนให้มีความเชื่อมั่นในงานอาชีพ รื่นเริงในขอบเขตแห่งความเป็นปุถุชน และพยายามทบทวน

ถึงพุทธปรัชญาแห่งสันโดษ แต่บางคน (และหลายหน) เย้ยหยันว่า เน้นถึงความจน-ทำไม?

"ก็เพื่อให้ความรวยอ่านกันบ้าง" ข้าพเจ้ายักไหล่ "บางทีเขาจะเปลี่ยนเป็นผู้มีคุณธรรม ไม่ใช่ประเภททำบุญข้างนอกแต่ซ่อนบาปไว้ใต้ผิวหนัง!

ครับ-แล้วเขาจะมองเห็นว่าคนจนน่ารักกว่าควรที่จะเหยียดหยาม และหยิบยื่นความยุติธรรมให้บ้าง ผมพยายามพูดบนหน้ากระดาษ"

คนบางคน แม้ไม่เคยพบเห็นและหรือทำความรู้จักเป็นการส่วน เพียงแค่ได้ยินชื่อเสียงเรียงนามก็สามารถค้อมกายและยกมือไหว้คารวะด้วยความสนิทใจ

ไม้บางต้น เพียงเห็นแค่เงาเลือนรางก็สามารถคาดคะเนความสูงใหญ่ไพศาลได้แล้ว

ดังนั้น นามของ "รงค์ วงษ์วรรค์ จึงยิ่งใหญ่ในสายตาของผมและของนักอ่านทั่วไป รวมไปถึงผลงานทุกเรื่อง ที่เปรียบเสมือนเงามหึมาของต้นไม้วรรณกรรม ที่หยั่งรากฝังลึกและแผ่กิ่งก้านดอกใบเพื่อท้าทายผู้คนทุกยุคทุกสมัยให้มาสัมผัส

สัมผัสกับอรรถและรสจากหนังสือที่เสกสร้างโดยชายที่ชื่อ "รงค์ วงษ์วรรค์