บทความประสิทธิ ปิวาวัฒนพานิช: บทบาทของจักรพรรดิฮิโรฮิโตในการปราบกบฎ

โดย ประสิทธิ์ ปิวาวัฒนพานิช
คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
ชื่อบทความเดิม: บทบาทของจักรพรรดิฮิโรฮิโตะในการปราบกบฎ¹

จักรพรรดิฮิโรฮิโต ถ่ายในปี 1935 ที่มา: วิกิพีเดีย

บทนำ

ความรับรู้ของคนส่วนใหญ่ที่มีต่อจักรพรรดิฮิโรฮิโต แห่งราชวงศ์โชวะ (Showa) ประเทศญี่ปุ่น ก็คือ การเป็นผู้นำทางทหารในช่วงสงครามโลกครั้งที่สอง ซึ่งหลายประเทศเวลานั้นต่างประหวั่นพรั่นพรึงถึงความโหดเหี้ยมของทหารญี่ปุ่นและความคลั่งไคล้บูชาจักรพรรดิของคนญี่ปุ่น หลังจากประเทศญี่ปุ่นแพ้สงครามโลกครั้งที่สอง ฝ่ายพันธมิตรพยามยามที่จะนำจักรพรรดิขึ้นศาลอาชญากรสงครามแต่ด้วยเหตุผล "ความจำเป็นทางการเมือง" (Political necessity) ทำให้ฝ่ายพันธมิตรตัดสินใจไม่ฟ้องจักรพรรดิฐานอาชญากรสงคราม

แต่อีกแง่มุมหนึ่งที่หลายคนอาจจะยังไม่ทราบก็คือ จักรพรรดิฮิโรฮิโตเป็นผู้หนึ่งที่พยายามรักษามิให้มีการละเมิดรัฐธรรมนูญจากการกบฏของทหารกลุ่มหนึ่ง โดยถึงกับเป็นผู้นำในการปราบกบฏด้วยพระองค์เอง สำหรับในเรื่องที่มีการบูชาพระองค์ดุจเทพเจ้านั้นแท้จริงแล้ว จักพรรดิฮิโรฮิโตไม่เคยอ้างตนเป็นพระเจ้า หรือเป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่คนญี่ปุ่นต้องมาเคารพบูชา แต่ลัทธิบูชาจักรพรรดินั้นเพิ่งเกิดขึ้นช่วง 1930 เป็นต้นมา ข้อเขียนสั้นๆ นี้ คงพอช่วยผู้อ่านได้เห็นอีกแง่มุมหนึ่งของจักรพรรดิฮิโรฮิโต

1. จักรพรรดิฮิโรฮิโตกับบทบาทในการปราบกบฎ²

ประเทศญี่ปุ่นได้เกิดกบฏในวันที่ 26-29 กุมภาพันธ์ ค.ศ. 1936 การก่อกบฏโดยทหารหนุ่มที่มีแนวคิดแบบชาตินิยม (Kodo-ha) ครั้งนี้เป็นที่รู้จักกันดีในนามว่า "February 26 Incident"³ การก่อกบฏครั้งนี้ได้สร้างความสูญสียเป็นอย่างมากทั้งการฆ่านักการเมืองระดับสูงหลายคนและการบุกทำลายสถานที่ราชการหลายแห่งในใจกลางกรุงโตเกียว โดยแผนการก่อกบฎนี้มีมาตั้งแต่ปี ค.ศ. 1934 แล้วแต่ถูกทางการจับได้ โดยไม่มีการลงโทษ⁴ ที่น่าสนใจคือ การก่อกบฏครั้งนี้ ฝ่ายกบฏอ้างว่าเป็นการต่อสู้ในนามของพระจักรพรรดิ แต่ความเป็นจริงก็คือ การก่อกบฏครั้งนี้เกิดแรงต้านมากทั้งจากกองทัพเองและตัวจักรพรรดิเอง โดยความโดดเด่นของจักรพรรดิฮิโรฮิโตก็คือ ทรงเป็นผู้นำในการปราบปรามกบฏ หลังจากที่รัฐบาลไม่สามารถปราบได้ หลังจากที่จักรพรรดิทราบว่าทหารหนุ่มก่อการกบฏ ท่านกำชับรัฐมนตรีกระทรวงกลาโหมอย่างเฉียบขาดว่า "เราให้เวลาท่านหนึ่งชั่วโมงในการปราบกบฎ" และหลังจากที่รัฐบาลล้มเหลวในการปราบกบฎ จักรพรรดิตรัสว่าตรัสว่า "ด้วยตัวฉันเอง จะเป็นผู้นำกองกำลังของราชองค์รักษ์ (konoe ในภาษาญี่ปุ่น แปลเป็นภาษาอังกฤษว่า Imperial guard) และจะปราบปราบพวกกบฎเอง" ⁵และพระราชดำรัสตอนหนึ่งที่ตรัสต่อว่าทหารที่ฝ่ายกบฏส่งเข้ามาในพระราชวัง Imperial เพื่ออ่านสาส์นบางอย่างให้จักรพรรดิรับทราบและเรียกร้องให้จักรพรรดิรับรองสถานะของทหารที่ก่อการกบฏครั้งนี้ (imperial approval) แต่จักรพรรดิฮิโรฮิโตกลับตำหนิพวกกบฎอย่างรุนแรงว่า " เจ้ากล้าดีอย่างไรที่เข้ามาในนี้ เจ้าไม่รู้หรือว่าฉันเป็นจักรพรรดิของพวกเจ้า" ( How dare you come in here? Do you not know that I am your Emperor?)⁶

ที่น่าสนใจก็คือ มีการเผยแพร่คำสั่งของจักรพรรดิในฐานะที่ทรงเป็น "จอมทัพ" ให้กองทัพบกและกองทัพเรือการปราบกบฎ⁷ เพื่อแสดงต่อพสกนิกรของพระองค์ว่า พระมหาจักรพรรดิฮิโรอิโตไม่ได้สนับสนุนหรือเกี่ยวข้องกับการก่อกบฏในครั้งนี้

2. ความเป็นเทวราชาของจักรพรรดิฮิโรฮิโต

หลังจากที่ประเทศญี่ปุ่นแพ้สงครามโลกครั้งที่สอง สหรัฐอเมริกานอกจากจะเป็นผู้ร่างรัฐธรรมนูญใหม่ให้กับญี่ปุ่นแล้ว ยังทำลายความศักดิ์สิทธิ์หรือความเป็น "เทพ" ของจักรพรรดิอีกด้วย โดยฝ่ายพันธมิตรเห็นว่า ลัทธิบูชาความศักดิ์สิทธิของจักรพรรดิเป็นอุปสรรคต่อระบอบประชาธิปไตยและนำไปสู่ลัทธิทหารนิยม (Militarism) ดังนั้น ฝ่ายพันธมิตรจึงบีบให้จักรพรรดิประกาศจำนนแบบไม่มีเงื่อนไข และตัวจักรพรรดิฮิโรฮิโตก็ประกาศต่อคนญี่ปุ่นทั่วประเทศทางวิทยุว่า ตนเองมิได้เป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์แต่ประการใด แต่เป็นมนุษย์ธรรมดาคนหนึ่ง⁸ และแล้ววันขึ้นปีใหม่วันที่ 1 มกราคม ค.ศ. 1946 จักรพรรดิฮิโรฮิโตได้มีสาสน์ปีใหม่ประกาศต่อคนญี่ปุ่นทั้งประเทศว่าพระองค์มิได้เป็นเทวราชาตามความเชื่อของศาสนาชินโต (Shinto) ที่ครอบงำสังคมญี่ปุ่นมาเป็นเวลาช้านานว่าจักรพรรดิญี่ปุ่นเป็นโอรสของดวงอาทิตย์ สาสน์ที่ส่งนี้เป็นรู้จักกันดีว่า "คำประกาศต่อมวลมนุษยชาติ" (人間宣言 หรือแปลเป็นภาษาอังกฤษว่า Declaration of Humanity)⁹

ประเด็นที่สำคัญของสาส์นนี้ก็คือ ประการแรก จักรพรรดิฮิโรฮิโตได้ทำลายจารีตประเพณี ความเชื่อล้าสมัยที่ฝังหัวคนญี่ปุ่นมาเป็นเวลานานว่า จักรพรรดิญี่ปุ่นเป็นเทพเจ้า หรือ เป็นสิ่งศักดิสิทธิ์ เรื่องนี้ต้องย้อนหลังไปตั้งเเต่ยุคเเรกๆ ของการร่างรัฐธรรมนูญเมจิ ที่อิโต้ ฮิโรบุมิ (Ito Hirobumi)¹⁰ เป็นผู้มีบทบาทสำคัญ ท่านอิโต้เป็นนักอนุรักษ์นิยม นอกจากอิโต้จะร่างรัฐธรรมนูญให้ความสำคัญเเก่จักรพรรดิเเล้ว ยังได้เสนอกฎหมายเกี่ยวกับการศึกษา ชื่อว่า the Imperial Rescript on Education (教育ニ関スル勅語, Kyōiku ni Kansuru Chokugo) ในปีค.ศ. 1890 ออกมาควบคุมเเละปลูกฝังความจงรักภักดีแก่พสกนิกรญี่ปุ่นต่อจักรพรรดิและให้ยึดถือคุณธรรมเรื่องความกตัญญู ความเคารพแบบผู้น้อยผู้ใหญ่ พระบรมราชโองการนี้ตั้งอยู่บนลัทธิขงจื้อและศาสนาชินโต¹¹ พระบรมราชโองการนี้ได้ถูกเผยแพร่ไปทุกโรงเรียนทั่วประเทศนักเรียนถูกให้ท่องจำจนขึ้นใจ

คำสอนนี้ได้เเพร่หลายในโรงเรียนต่างๆ นักการเมืองบางท่านอย่าง Mori Arinori ซึ่งเป็นรัฐมนตรีกระทรวงศึกษา ก็ยังตอกย้ำว่า "ปัจเจกบุคคลเป็นสิ่งที่ไม่มีคุณค่าในตัวเอง เเต่ดำรงอยู่เพื่อรับใช้จักรพรรดิ เเละผลประโยชน์ของรัฐจะต้องถูกรับใช้โดยการเชื่อฟัง"¹² ด้วยการเผยเเพร่ตอกย้ำคำสอนเเบบนี้เป็นเวลานานนำไปสู่ลัทธิการบูชาจักรพรรดิ ทำให้คนญี่ปุ่นมีความจงรักภักดีจักรพรรดิมากโดยตั้งอยู่บนพื้นฐานของความเป็นเทพของจักรพรรดิ

อย่างไรก็ดี หลังจากที่ประชาชนคนญี่ปุ่นได้ฟังสาสน์จากจักรพรรดิฮิโรฮิโตว่า จักรพรรดิมิได้เป็นสิ่งศักดิ์หรือเป็นเทวราชาอย่างที่เข้าใจกัน (อย่างผิดๆ) ก็มีผลทำให้คนญี่ปุ่นที่เป็นคนรุ่นเก่าถึงกับทำใจกันไม่ได้เลยทีเดียว ยิ่งไปกว่านั้น หลังสงครามโลกครั้งที่สอง ฝ่ายพันธมิตรได้ห้ามมิให้มีการอ่านหรือเผยแพร่พระบรมราชโองการเกี่ยวกับการศึกษานี้อีกต่อไปและในที่สุดสภาไดเอตก็ออกกฎหมายยกเลิกพระบรมราชโองการนี้ในวันที่ 19 มิถุนายน ค.ศ 1948

มีข้อที่ควรกล่าวอีกว่า ในประเด็นเรื่องความเป็นเทวราชานั้น จักรพรรดิฮิโรฮิโตทรงเห็นด้วยกับศาสตราจารย์มิโนเบะ¹³ ที่พยายามอธิบายว่าจักรพรรดิมิได้เป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์เเต่เป็นเพียงองค์กรสูงสุดของรัฐตามกฎหมายรัฐธรรมนูญเท่านั้น การตีความของศาสตราจารย์มิโนเบะเป็นที่ยอมรับอย่างกว้างขวางว่าจักรพรรดิเป็นองค์กรหนึ่งตามรัฐธรรมนูญซึ่งเป็นองค์กรสูงสุด และมีอำนาจจำกัดภายใต้รัฐธรรมนูญ อีกทั้งมิได้เป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์แต่ประการใด การตีความเช่นนี้ของท่านมิโนเบะเพื่อปกป้องมิให้จักรพรรดิเข้ามาแปดเปื้อนกับเรื่องการเมือง

อย่างไรก็ตาม คำสอนที่ว่านี้ได้เสื่อมลงหลังจากที่กลุ่มชาตินิยมเเบบคลั่งชาติอย่างเช่น Hozumi Yutsuka เเละ Shinkichi เเละ นายทหารอย่าง Honjo Shigeru ได้ปลุกปั่นกระเเสความเป็นเทพของจักรพรรดิ โดยหนังสือคู่มือนักเรียนชื่อว่า Kokutai no hongi ในปี 1937 ได้เขียนว่า "องค์จักรพรรดิคือ akitsu mikami" เเปลว่า the Emperor is divine หรือ "จักรพรรดิเป็นเทพเจ้า"¹⁴ และผลงานวิชาการของศาสตราจารย์มิโนเบะกลายเป็นหนังสือต้องห้ามไป

อนึ่ง เคยมีการบันทึกถึงพระราชดำรัสของจักรพรรดิฮิโรฮิโตถึงความอึดอัดที่กลุ่มอนุรักษ์นิยมขวาจัด พยายามยัดเยียดความเป็นเทพให้กับพระองค์ (ซึ่งเกิดขึ้นอย่างรุนเเรงหลังจากที่ญี่ปุ่นทำสงครามกับจีน) โดยพระองค์ตรัสว่า "หากคนเราเอาศรัทธาเเละความเชื่อมาลบล้างความเป็นจริงทางวิทยาศาสตร์กันหมด วิวัฒนาการของโลกก็คงจะมีเเต่ถอยหลัง ทฤษฎีต่างๆ คงถูกพลิกกลับจนตั้งอยู่ไม่ได้" เเต่เป็นที่น่าเสียดายที่พระราชดำริเหล่านี้ก็ไม่เคยถูกเผยเเพร่ให้ประชาชนได้ล่วงรู้อีกเช่นกัน เพราะกลัวว่า พวกฝักใฝ่ราชบัลลังก์เเบบขวาจัดจะไม่เชื่อเเละลุกฮือจนเกิดจลาจล¹⁵

ประการที่สอง จักรพรรดิฮิโรฮิโตได้ใช้คำว่า "ประชาชน" (People) โดยตลอดในสาส์นของพระองค์ แทนคำว่า "ข้าแผ่นดิน หรือพสกนิกร" (Subject)

ประการที่สาม พระองค์ได้บอกกับประชาชนว่า สายสัมพันธ์ระหว่างจักรพรรดิกับประชาชนนั้น ตั้งอยู่บนพื้นฐานของความไว้วางใจซึ่งกันและกัน (Mutual trust) และความรัก (Affection) มากกว่าที่จะตั้งอยู่บนพื้นฐานของตำนาน (Legend) และอิทธิฤทธิ์ปาฎิหารย์ (Myth)

บทส่งท้าย

ปัญหาการล้มลุกคลุกคลานระบอบประชาธิปไตยของไทยนั้นนอกจากจะเกิดจากการทำรัฐประหารยึดอำนาจซ้ำแล้วซ้ำเล่า ยังเป็นผลมาจากการที่ประเทศไทย "เต็ม" ไปด้วยนักกฎหมายประเภท Ultra-royalist (ดังจะเห็นได้จากการเสนอและสนับสนุนให้ใช้มาตรา 7 รวมทั้งเสนอให้ขยายการบังคับใช้ความผิดฐาน lese-majesty ให้คลุมถึงพระบรมวงสานุวงศ์และองคมนตรีด้วย) แต่กลับ "ขาดแคลน" นักกฎหมายอย่าง "ศาสตราจารย์ มิโนเบะ" ที่ประสงค์จะให้จักรพรรดิไม่เกี่ยวข้องทางการเมืองและมีอำนาจจำกัดภายใต้รัฐธรรมนูญ

เชิงอรรถ

¹ข้อเขียนนี้เป็นส่วนหนึ่งของบทความเรื่อง "ระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงอยู่ภายใต้รัฐธรรมนูญ (Constitutional Monarchy): ความหมายในเชิงนิติศาสตร์" เนื่องจากบทความนี้ยังเขียนไม่เสร็จและค่อนข้างยาว จึงทยอยนำเสนอบางตอนเป็นระยะๆ

²อย่างไรก็ตาม บทบาทที่ว่านี้ตรงกันข้ามกับกษัตริย์ วิกเตอร์ เอมมานูเอลที่ 3 (Victor Emmanuel III) ของประเทศอิตาลีที่ไม่ยอมคัดค้านการยึดอำนาจของเผด็จการมุสโสลินี อีกทั้งยังเป็นพันธมิตรกับมุสโสลินีด้วย และในท้ายที่สุด ก็นำไปสู่การสิ้นสุดระบอบการปกครองแบบ Constitutional monarchy ของอิตาลี จนเมื่อสงครามโลกครั้งที่สองสิ้นสุดลง อิตาลีเป็นฝ่ายปราชัย กษัตริย์เอมมานูเอลที่ 3 ถูกบีบให้สละราชสมบัติ และให้พระราชโอรสคือกษัตริย์อุมแบรโต้ ที่สอง (Umberto II) ขึ้นครองราชย์แทน แต่ก็เป็นช่วงเวลาสั้นๆ เนื่องจากมีการทำประชามติในปีค.ศ. 1946 ของคนอิตาลีว่าต้องการเปลี่ยนแปลงการปกครองเป็นสาธารณรัฐหรือไม่ ผลการลงประชามติออกมาคือ คะแนนเสียงส่วนใหญ่เห็นควรเปลี่ยนเป็นสาธารณรัฐ (Republic) ทำให้กษัตริย์อุมแบรโต้ต้องลี้ภัยออกนอกประเทศนานร่วม 60 ปี ผู้สนใจประวัติศาสตร์ของสถาบันกษัตริย์ในประเทศอิตาลีโปรดอ่านหนังสือชื่อ Italy and its Monarchy เขียนโดย Denis Mack Smith สำนักพิมพ์ Yale University Press 1992

³ผู้สนใจข้อเท็จจริงเกี่ยวกับการก่อกบฏ 26 กุมภาพันธ์ โปรดดู, Edwin Hoyt, Hirohito the Emperor and the Man,(USA: Praeger,1992),pp.90-103; Stephen S. Large, Emperor Hirohito and Showa Japan, (Great Britain: Routledge,1992),pp.65-75

⁴Herbert Bix, Hirohito and the Making of Modern Japan, (USA: HarperCollins Publisher, 2000), p.295

⁵Peter Wetzler, Hirohito and War, p. 188

⁶Edwin Hoyt, supra note, p.101 ข้อความตอนนี้สรุปมาจากหน้า 101 ของหนังสือ Edwin Hoyt

⁷ตามรัฐธรรมนูญเมจิ จักรพรรดิทรงเป็นผู้บังคับบัญชาสูงสุดของกองทัพบกและกองทัพเรือ โดยมาตรา 11บัญญัติว่า "The Emperor has the supreme command of the Army and Navy." และ Herbert Bix เห็นว่า จักรพรรดิทรงใช้ตำแหน่งนี้สู้กับกบฏ

⁸See http: // histclo.com/royal/ jap/royal-jap.htm

⁹พระราชสาสน์นี้ได้มีการเผยแพร่ทั้งในราชกิจจานุเบกษาและหนังสือพิมพ์เกือบทุกฉบับของประเทศญี่ปุ่น สำหรับฉบับภาษาอังกฤษมีการเผยแพร่ในหนังสือพิมพ์ The Nippon Times ปัจจุบันเปลี่ยนชื่อเป็น The Japan Times โดยภาษาอังกฤษได้แปลดังนี้ (บางตอน)

".The ties between us and our people have always stood upon mutual trust and affection. They do not depend upon mere legends and myths. They are not predicated on the false conception that the Emperor is divine, and that the Japanese people are superior to other races and fated to rule the world.. ." (สายสัมพันธ์ระหว่างเรากับประชาชนของฉันตั้งอยู่บนพื้นฐานของความไว้วางใจซึ่งกันและกันและความรัก สายสัมพันธ์มิได้ตั้งอยู่บนพื้นฐานของแค่ตำนานและสิ่งปาฎิหารย์ลี้ลับ และมิได้ตั้งอยู่บนพื้นฐานของความคิดอันผิดๆว่า พระเจ้าจักรพรรดิเป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์ และประชาชนญี่ปุ่นเป็นชนชาติที่เหนือกว่าชนชาติอื่นๆ)

¹⁰ นายกรัฐมนตรีคนแรกของญี่ปุ่นและประธานองคมนตรี

¹¹ คำแปลภาษาอังกฤษจากภาษาญี่ปุ่นของ "พระบรมราชโองการเกี่ยวกับการศึกษา" มีดังนี้

Our Imperial Ancestors have founded Our Empire on a basis broad and everlasting and have deeply and firmly implanted virtue; Our subjects ever united in loyalty and filial piety have from generation to generation illustrated the beauty thereof. This is the glory of the fundamental character of Our Empire, and herein also lies the source of Our education.

Ye, Our subjects, be filial to your parents, affectionate to your brothers and sisters; as husbands and wives be harmonious, as friends true; bear yourselves in modesty and moderation; extend your benevolence to all; pursue learning and cultivate arts, and thereby develop intellectual faculties and perfect moral powers; furthermore advance public good and promote common interests; always respect the Constitution and observe the laws; should emergency arise, offer yourselves courageously to the State; and thus guard and maintain the prosperity of Our Imperial Throne coeval with heaven and earth.

So shall ye not only be Our good and faithful subjects, but render illustrious the best traditions of your forefathers. The Way here set forth is indeed the teaching bequeathed by Our Imperial Ancestors, to be observed alike by Their Descendants and the subjects, infallible for all ages and true in all places. It is Our wish to lay it to heart in all reverence, in common with you, Our subjects, that we may thus attain to the same virtue.

¹² Sylvia Brown Hamano, Incompatible Revolutions and Not So Alien Transplants: The Japanese Constitution and Human Rights, University of Pennsylvania of Constitutional Law, 1999,p.424

¹³ ศาสตราจารย์มิโนเบะ เป็นปรมาจารย์ด้านกฎหมายรัฐธรรมนูญ เรียนกฎหมายที่ประเทศเยอรมัน และเป็นศาสตราจารย์ด้านกฎหมายมหาวิทยาลัยโตเกียว (Imperial Tokyo University)

¹⁴โปรดดู Ben-Ami Shillony, Divinity and Gender: The Riddle of the Japanese Emperor, Nissan Occasional Series 30, 1999, หน้า 8

¹⁵ โปรดดู สามจักรพรรดิเเห่งดินเเดนอาทิตย์อุทัย เขียนโดย Stephen S. Large, เเปลโดยเอเชีย, หน้า 321

ข่าว

ขีดเส้นใต้