วานนี้ (29 ก.ค.35) เครือข่ายปฏิรูปที่ดินแห่งประเทศไทย (คปท.) จัดสัมมนาวิชาการ “การคิดค่าเสียหายคดีความโลกร้อน: นัยทางวิชาการและกระบวนการยุติธรรม” ที่ห้องประชุมจุมภฏ-พันธุ์ทิพย์ ชั้น 4 อาคารประชาธิปก-รำไพพรรณี จุฬาลงกรณ์ เพื่อระดมความเห็นต่อสถานการณ์การฟ้องคดีข้อหาทำให้โลกร้อน และทำความเข้าใจต่อสาธารณะถึงวิถีการผลิตและการใช้ทรัพยากรที่ยังยืนของชุมชน พร้อมนำเสนอแนวทางเพื่อการสนับสนุนการมีส่วนร่วมของชาวบ้านในการจัดการทรัพยากร อย่างยั่งยืน และบรรเทาภาวะโลกร้อน

 

 

ธีรยุทธ บุญมี ผู้อำนวยการสถาบันสัญญาธรรมศักดิ์เพื่อประชาธิปไตย กล่าวถึงวิธีคำนวณค่าเสียหาคดีความโลกร้อนว่า การคิดคำนวณไม่ได้ตั้งอยู่บนฐานคิดแบบวิทยาศาสตร์ อีกทั้งยังสะท้อนถึงปัญหารากเง้าของสังคมไทย ที่มองปัญหาที่ปลายเหตุ แต่มองข้ามรากเง้าต้นตอของปัญหา ซึ่งโดยภาพรวมแล้วมองว่าชาวบ้านและคนจนได้เป็นเหยื่อความรู้ความคิดที่ไม่ถูกต้องแบบโมเดิร์นไนเซชั่น อันเป็นกระบวนการทำให้ทันสมัยโดยอำนาจทุนนิยมตะวันตกเอามาใช้เพื่อเอาเปรียบ กดขี่ ขูดรีดจากประเทศยากจน ในขณะที่รัฐเองก็ตกเป็นเหยื่อของการพัฒนาด้วยเช่นเดียวกัน 

 

กระบวนการคิดแบบโมเดิร์นไนเซชั่นนี้ เป็นรากเง้าที่สร้างปัญหาทำให้เกิดข้อถกเถียง ไม่เพียงแต่กรณีที่ดิน-ป่าไม้ ยังรวมถึง ปัญหาสลัม แรงงาน ผู้อพยพ ปัญหาความเหลื่อมล้ำ อำนาจไม่ได้กระจายเต็มที่ ไม่ได้สมดุล หากการพัฒนาไม่อยู่ในทิศทางที่ถูกต้องปัญหาก็จะสืบเนื่องต่อไป ตรงนี้นำมาสู่การปฏิรูปประเทศที่ต้องมองมาจากฐานความรู้ ฐานคิดที่ตั้งอยู่บนความยุติธรรม มีความเข้าใจปัญหาร่วมกัน ถัดไปเราต้องทำความเข้าใจในการอยู่ร่วมกัน เพื่อที่จะช่วยแก้ไขปัญหาอื่นๆ ในสังคมด้วย

 

ผู้อำนวยการสถาบันสัญญาธรรมศักดิ์ฯ กล่าวต่อมาถึงความยุติธรรมว่า พิจารณาได้หลายแง่มุม สำคัญคือต้องพิจารณาอย่างรอบด้าน ทั้งเชิง ประวัติศาสตร์ สังคม เศรษฐกิจ และความเป็นอยู่จริงเข้าด้วยกัน ในเชิงประวัติศาสตร์พิจารณาปัญหาโลกร้อนที่ผ่านมาใครเป็นตัวการ จากการตามข่าว จีนมีวิธีคิดที่มองเชิงประวัติศาสตร์ว่า ปัญหาโลกร้อนนั้นเกิดจากการพัฒนาของประเทศตะวันตกที่มีมาหลายร้อยปี จีนจึงไม่ยอมรับกติกาสากลที่เสนอแนวทางต่อสภาวะปัจจุบัน เพราะยังต้องการพัฒนาประเทศ และคิดว่าประเทศพัฒนาแล้วควรเป็นผู้รับผิดชอบก่อน ในส่วนของประเทศไทยหากพิจารณาใครก่อให้เกิดปัญหาต้องรับผิดชอบ ทั้งโรงงาน และคนเมืองต่างก็ต้องมีส่วนรับผิดชอบกับปัญหาโลกร้อน

 

ธีรยุทธ กล่าวด้วยว่า กระบวนการคิดคำนวณความเสียหายของสภาพแวดล้อม ที่ครอบคลุมแค่เรื่องดิน น้ำ ต้นไม้ โดยเฉพาะอากาศที่ร้อนขึ้นนั้น มีความซับซ่อน จะมาใช้วิธีคิดคำนวณง่ายๆ อย่างที่ทำอยู่ในวันนี้ไม่ได้ ต้องทำงานการบ้านให้มากกว่านี้ ซึ่งมีกรอบวิธีคิดเยอะมากที่จะคิดค่าเสียหายในรูปแบบต่างๆ และทำได้ทั้งที่เอื้อและไม่เอื้อต่อชาวบ้าน เอื้อและไม่เอื้อต่อความเข้าใจกัน ทั้งนี้ นักวิชาการในด้านนี้และชาวบ้านน่ามีการช่วยกันคิดเรื่องหลักเกณฑ์ใหม่ และวิธีการแก้ปัญหาทำได้อย่างไร

 

“เป็นวิธีคิดแบบตั้งใจโง่ คนที่มีเหตุ มีผล มีวิธีคิดแบบวิทยาศาสตร์จะไม่กล้าคิด” ธีรยุทธแสดงความเห็นต่อการคิดค่าเสียหายกับชาวบ้าน

 

ผู้อำนวยการสถาบันสัญญาธรรมศักดิ์ฯ กล่าวด้วยว่า ส่วนตัวตามจริงไม่สนับสนุนการรุกทำลายป่า แต่กระบวนการที่จะแก้ปัญหาควรดูวิธีการ อย่างไรก็ตามศาลน่าจะมีส่วนในการช่วยเหลือ ร่วมทั้งการปรับกระบวนการคิดใหม่ เพราะกระบวนการพัฒนาที่รัฐเป็นฝั่งผิดพลาดตั้งแต่ต้นและส่งผลกระทบให้เกิดกับชาวบ้านส่วนใหญ่เป็นต้นตอของปัญหา หากมองเห็นก็จะช่วยให้เกิดความเข้าใจต่อชาวบ้านได้

 

 

 

 

 

อารีวรรณ คูสันเทียะ เครือข่ายปฏิรูปที่ดินแห่งประเทศไทย เปิดเผยข้อมูลคดีความที่มีการรวบรวมล่าสุดในปี 2553 โดยทีมทนายความของเครือข่ายฯ พบว่ามีสมาชิกที่ถูกดำเนินคดีทั้งทางแพ่งและทางอาญาข้อหาบุกรุก ทั้งหมด 131 คดี จำนวน 500 ราย จากทั่วประเทศ ดำเนินคดีความทางแพ่ง ข้อหาทำให้โลกร้อน จำนวนทั้งสิ้น 30 ราย มูลค่าความเสียหายที่ทางกรมอุทยานเรียกเก็บจากชาวบ้านโดยรวมกว่า 17,559,434 บาท ทั้งนี้ ชาวบ้านถูกฟ้องร้องคดีอาญาในข้อหาบุกรุกพื้นที่ป่าของรัฐ ทั้งพื้นที่ป่าสงวนแห่งชาติ พื้นที่อุทยานแห่งชาติ และเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่ามาแล้วทั้งสิ้น ก่อนที่จะถูกดำเนินคดีความทางแพ่ง 

 

ส่วนรายละเอียด ขณะนี้มีเกษตรกรอยู่ระหว่างการบังคับคดี 1 ราย ศาลชั้นต้นพิพากษาให้ชำระค่าเสียหาย 1 ราย และวันที่ 3-6 สิงหาคมนี้ จะเข้าสู่การพิจารณาคดีของศาลอีก 16 ราย

 

อารีวรรณ กล่าวต่อมาถึงงานวิจัยวิถีชุมชนทองถิ่น ผู้สร้างภาวะโลกเย็นว่า มีวัตถุประสงค์เพื่อนำข้อมูลผลการศึกษาไปใช้อธิบาย ต่อสู้ทางคดีความในชั้นศาล และสร้างความเข้าใจต่อสังคมถึงวิถีการดำเนินชีวิต วิถีการผลิต และการใช้ทรัพยากรธรรมชาติอย่างยั่งยืนของชุมชนที่สัมพันธ์กับเรื่องภาวะโลกร้อนและการเปลี่ยนแปลงสภาพทางนิเวศ โดยได้ ลงสำรวจในภาคเหนือ ที่ชุมชนห้วยหินลาด อ.เวียงป่าเป้า จ.เชียงราย ในภาคอีสาน ที่ชุมชนห้วยกลทา-ห้วยระหงส์ อ.หล่มสัก จ.เพชรบูรณ์ และภาคใต้ ที่ชุมชนทับเขือ-ปลักหมู อ.นาโยง และชุมชนบ้านตระ อ.ปะเหลียน จ.ตรัง 

 

 

พบว่าวิถีการผลิตต่อการกับเก็บและปลดปล่อยคาร์บอน ที่ชุมชนห้วยหินลาด ป่าชุมชนมีปริมาณการดูดซับก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ 2.4 ล้านตันต่อปี ขณะที่มีสูญเสียจากพื้นที่ไร่หมุนเวียนและนาข้าว 548 ตันต่อปี สัดส่วนการดูดซับ:การสูญเสียคือร้อยละ 99.92:0.08 ในชุมชนห้วยกลทา ป่าชุมชน (ป่าเต็งรัง) และสวนมะขามมีปริมาณการดูดซับก๊าซคาร์บอนไดออกไซค์รวม 2,356 ตันต่อปี ขณะที่มีการสูญเสียในไร่ข้าวโพด 3.69 ตันต่อไร่ต่อปี ชุมชนมีสัดส่วนการดูดซับ:การสูญเสียร้อยละ 99.43:0.57 ส่วนที่ชุมชนทับเขือ-ปลักหมู ป่าชุมชนมีปริมาณการดูดซับก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ 11,373.89 ตันต่อปี ขณะที่มีการสูญเสียจากยางพารา 1,201.76 ตันต่อปี สัดส่วนการดูดซับ:การสูญเสียคือร้อยละ 72:28 

 

ส่วนวิถีการผลิตที่ก่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงต่อระบบนิเวศน์ โดยเฉพาะเรื่องอุณหภูมินั้น มีการศึกษาโดยวีการติดตั้งเทอร์โมมิเตอร์ในระดับความสูงต่างๆ ตั้งแต่ผิวดิน ไปจนถังเหนือผิวดิน 1.5 เมตร ในพื้นที่เพาะปลูกรูปแบบต่างๆ เทียบกับพื้นที่ป่า พบว่าโดยสรุป อุณหภูมิในพื้นที่เพาะปลูกไม่ได้สูงกว่าป่าธรรมชาติเสมอไป บางกรณีทำให้อากาศเย็นมากกว่า เช่น กรณีสวนมะขามเมื่อเทียบกับป่าเต็งรัง และแม้จะมีช่วงเวลาที่อุณหภูมิสูงกว่า แต่ก็สั้นเป็นเพียงช่วงสั้นๆ 4-6 ชม.เท่านั้น ในขณะที่ช่วงกลางคืนอุณหภูมิกลับต่ำกว่า ทั้งนี้ เหนือผิวดิน 50 ซม.ขึ้นไปอุณหภูมิแทบไม่ต่างป่าธรรมชาติ

 

“วิถีการอยู่กับป่าไม่ได้ทำให้เกิดความเสื่อมเสียหรือเสียหายกับทรัพยากรธรรมชาติ และไม่ได้ทำให้เกิดภาวะโลกร้อน” ผู้ทำการศึกษากล่าวถึงข้อสรุปที่ได้รับและเสริมว่า

 

“ชุมชนเกษตร ดำรงวิถีเพื่อความอยู่รอด ไม่ให้ทำเกษตร ไม่ให้ทำมาหากินกันป่าจะให้พวกเขาไปทำอะไร การศึกษานี้เพื่อตอบคำถามว่าจะทำอย่างไรให้ชุมชนสามารถดำรงวิถีชีวิตอยู่กับทรัพยากรธรรมชาติ อย่างร่มเย็นและถาวร”

 

 

 

เดชรัต สุขกำเนิด คณะเศรษฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ กล่าวว่าการจัดทำแบบจำลองการคิดมูลค่าความเสียหายของกรมอุทยานฯ เป็นการใช้เศรษฐศาสตร์ที่ไร้เศรษฐธรรมคือ มีการคิดค่าเสียหายแบบเลือกปฏิบัติกับเกษตรกรรายย่อยไม่ได้คิดกับทุกคนในเขตเมือง หรืออุตสาหกรรมที่ก็มีส่วนในการก่อปัญหา และตามแบบจำลองเป็นการคิดค่าเสียหายแบบแยกส่วนไม่ดูวิถีชีวิต เช่น พื้นที่บ้านห้วยกลฑา ชาวบ้านดูแลป่ากว่า 1,500 ไร่ แต่ถูกจับเพราะปลูกข้าวโพด 9 ไร่ เป็นต้น อีกทั้งไม่ได้ตั้งอยู่บนการสำรวจในพื้นที่จริง จึงเสนอให้กรมอุทยานฯ ต้องยกเลิกแบบจำลองนี้

 

ด้าน ดร.สมศักดิ์ สุขวงศ์ ศูนย์ฝึกอบรมวนศาสตร์ชุมชนแห่งภูมิภาคเอเชีย ซึ่งเป็นผู้ให้คำแนะนำในการเก็บข้อมูลกล่าวว่า จากการได้ลงพื้นที่ร่วมกับชาวบ้าน พบว่าสิ่งที่ช่วยในการอนุรักษ์ คือการที่ชาวบ้านรักษาพื้นที่ป่าโดยมีการใช้ทั้งความเชื่อและองค์ความรู้ท้องถิ่น มีป่าริมน้ำเป็นทีเป็นเส้นทางเชื่อมของสัตว์ป่าเดินทางระหว่างอุทยานกับป่าชุมชน อีกทั้งช่วยป้องกันการชะล้างดินริมฝั่งและเป็นแหล่งอาหารของชาวบ้าน มีการใช้ประโยชน์ทรัพยากรอย่างยั่งยืน ด้วยการปลูกพืชผสมผสาน มีวิถีการเกษตรที่ส่งเสริมการอนุรักษ์ เช่น ตัดพืชคลุมดินก่อนฤดูแล้ง ทำสวนยางพารา 4 ชั้นอายุ และการเปลี่ยนยางใหม่โดยขวางแนวลาดชันที่ป้องกันการชะล้างหน้าดิน รวมทั้งมีการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชดั่งเดิม

 

ส่วน ดร.กิตติศักดิ์ ปรกติ นิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ กล่าวถึงเรื่องสิทธิชุมชนซึ่งระบุไว้ตามรัฐธรรมนูญว่า เป็นสิทธิโดยทั่วไปของประชาชน โดยเฉพาะอย่างยิ่งในส่วนของชุมชนท้องถิ่นดั่งเดิม ด้วยเหตุผลทางประวัติศาสตร์และเหตุผลทางกฎหมาย ซึ่งจะเอาการพัฒนามากดทับสิทธิชุมชนไม่ได้ อย่างไรก็ตามการได้มาซึ่งสิทธิชุมชุน มีองค์ประกอบ 4 ข้อคือ 1.ชุมชนต้องพร้อมแสดงออกว่าเป็นผู้มีสิทธิชุมชน ให้ปรากฏ 2.แสดงตนว่ามีความสามารถจัดการได้อย่างมีประสิทธิภาพเพียงพอ เพียงพอคือสูงกว่ากรมป่าไม้ สูงกว่าจึงควรเป็นผู้ดูแลยิ่งกว่า 3.สามารถระบุบ่งได้ว่าเกี่ยววิถีชีวิตและจัดการทรัพยากรอย่างไร 4.พร้อมทำข้อตกลงกับองค์กรที่เกี่ยวข้องหรือรัฐ ในการจัดการพื้นที่ ด้วยการระบุวิธีและกระบวนการอันเป็นส่วนหนึ่งของจารีต ประเพณีวัฒนธรรม อันเป็นการใช้สิทธิเพื่อการดำรงอยู่ด้วยความสมดุลและยั่งยืนของทรัพยากรธรรมชาติ

 

“สิทธิในทรัพยากรธรรมชาติเป็นสิทธิทำกิน ไม่ใช่สิทธิทำทุน” ดร.กิตติศักดิ์กล่าว

 

ขณะที่ แสงชัย รัตนเสรีวงษ์ ทนายความอิสระ กล่าวถึงเกณฑ์คำนวณค่าเสียหาย 7 ข้อว่า ไม่สามารถอธิบายเป็นเหตุเป็นผลเชื่อมโยงได้ เพียงแต่อ้างการเข้าไปทำกินในป่าสงวนว่า ย่อมมีการตัดต้นไม้ เมื่อมีการตัดต้นไม้ย่อมทำให้อากาศร้อนขึ้น แต่ไม่มีกระบวนการพิสูจน์ มีแต่สูตรคำนวณทั่วๆ ไป อีกทั้งยังนำข้ออ้างใช่สิ่งที่ไม่เป็นทรัพย์ที่คำนวณได้มาตีขลุมเป็นทรัพย์สินของรัฐเพื่อมาใช้เรียกค่าเสียหาย เช่น อุณหภูมิที่เพิ่มขึ้น

 

นอกจากนั้น นายแสงชัย ยังกล่าวแสดงความห่วงใยถึงข้อตกลงระหว่างประเทศในการซึ้อขายคาร์บอน ซึ่งเห็นได้ว่าเป็นการเลี่ยงความรับผิดชอบจากอุตสาหกรรมโดยโยนความรับผิดชอบสู่ภาคเกษตรกรรม ทั้งนี้ หากการทำกินมีการปล่อยก๊าซเรือนกระจก ส่วนตัวคิดว่าหลีกเลี่ยงไม่ได้ แต่ขณะเดี่ยวกัน อุตสาหกรรมกลับพยายามสร้างภาพให้เห็นว่าเป็นส่วนหนึ่งที่ช่วยลดและได้รับการสนับสนุนของรัฐ โดย คาร์บอนเครดิต และฉลากคาร์บอน ไม่อยากเห็นคดีเหล่านี้มาเป็นตัวผลักดันชาวบ้าน แต่ต้นตอที่แท้จริงกลับหาไม่เจอ