อาจารย์สุลักษณ์ ศิวรักษ์ เคยพูดว่า “idol ทุบทิ้งเลยก็ได้ ideal ควรมีไว้เป็นจุดหมาย พยายามไปให้ถึง หรือเข้าใกล้ให้มากที่สุด” 

หากคิดตามคำพูดนี้ คงพอเข้าใจได้ว่า idol หรือบุคคลในอุดมคติ คนที่เราเคารพนับถือว่าดีพร้อม สมบูรณ์แบบนั้นไม่แน่นอน เพราะคนเรานั้นเปลี่ยนแปลงความคิด อุดมการณ์เป็นต้นได้เสมอ

เช่น คนในยุค 14 ตุลา 6 ตุลา บางคนที่เราเคยชื่นชมว่าเขาเป็นนักสู้เพื่อเสรีภาพ ความเสมอภาค ความยุติธรรม อยู่ข้างคนชั้นล่างของสังคม มายุคนี้เขาอาจอยู่ตรงข้ามกับชาวบ้านผู้ถูกกดขี่ที่ลุกขึ้นมาต่อสู้เรียกร้องสิ่งที่เขาเองก็เคยเรียกร้องมาก่อน

กระทั่งบางคนอาจตัดสินชาวบ้านเสมือนเพียงเป็น “มนุษย์เครื่องมือ” ถูกสนตะพายโดยนักการเมืองและแกนนำบนเวทีปราศรัย หาได้ได้มีความคิดเป็นของตนเอง หรือมีศักยภาพที่จะมี ideal หรืออุดมคติ อุดมการณ์ประชาธิปไตยได้แต่อย่างใดไม่

อีกอย่าง การยึดติดในไอดอล ก็มีปัญหาว่าบุคคลที่เป็นไอดอลมักถูกสถาปนาขึ้นด้วยคำสรรเสริญเกินจริง เป็นไปได้ที่อาจทำให้เรามองความดี ความสมบูรณ์แบบของเขาอย่างโรแมนติก ไม่มองอย่างสมจริงว่า คนเราทุกคนก็มีถูกมีผิด มีดีมีชั่ว มีข้อบกพร่องในตัวเองมากบ้างน้อยบ้างเป็นธรรมดา

พุทธะเองก็เตือนให้ระมัดระวังการยึดติดไอดอล ดังในกาลามสูตรข้อสุดท้ายที่ว่า “อย่าปลงใจเชื่อเพราะยึดถือว่าท่านผู้นี้เป็นครูของเรา” หมายความว่า แม้แต่พุทธะที่เป็นศาสดาหรือครูของเราก็ไม่ควรจะหลงจินตนาการว่า ท่านสมบูรณ์แบบวิเศษวิโสเกินมนุษย์ จนทำให้จินตนาการนั้นบดบังความเป็นมนุษย์ธรรมดาของพุทธะ บดบังเหตุผลหรือคุณค่าตามเป็นจริงของธรรมะที่ท่านสอน (ซึ่งก็มีข้อจำกัดอยู่อีกเช่นกัน)

ความหมายตามหลักกาลามสูตรอันเป็นหลักเสรีภาพในการแสวงหาความจริงก็คือว่า ไอดอลอาจจะบดบังความจริง หรือเป็นอุปสรรคในการแสวงหาความจริงได้ ดูเหมือนฟรานซิส เบคอน ก็คิดคล้ายกัน เขาแบ่งไอดอลหรือเทวรูป (ตามนิยามของเขา) ที่เป็นอุปสรรคต่อการแสวงหาความจริงเป็น 4 ประเภท คือ เทวรูปแห่งเผ่าพันธุ์ เทวรูปแห่งถ้ำ เทวรูปแห่งตลาด และเทวรูปแห่งโรงละครที่ก่อให้เกิดอคติเพราะยึดเผ่าพันธุ์ อิทธิพลสิ่งแวดล้อม ประสบการณ์ที่ตนสั่งสมมา ภาษาที่ใช้สื่อสาร และปรัชญาหรือทฤษฏีที่ตนยึดถือสืบกันมา เป็นต้น

เอาเถอะ ไอดอลหรือเทวรูปตามความหมายของเบคอนอาจมีรายละเอียดซับซ้อนต่างออกไป แต่สาระก็คือ การยึดติดไอดอลในความหมายที่เป็นอุปสรรคต่อการใช้เสรีภาพในการแสวงหาความจริง และการเคารพหลักการที่ถูกต้องนั้นเป็นสิ่งที่ไม่อาจยอมรับได้

ค้านท์เองก็ยืนยันว่า การที่ปัจเจกบุคคลจะมี autonomy ในการตัดสินถูก-ผิด หรือกำหนดหลักการทางจริยธรรมที่เป็นสากลบนฐานของความเสมอภาคและยุติธรรมได้ เขาจะต้องเป็นอิสระจากทั้งอิทธิพลของอคติต่างๆ ภายในใจ และอิทธิพลภายนอก เช่น รัฐ ศาสนา ครอบครัว ฯลฯ

จะว่าไปแล้ว การมีเสรีภาพที่จะแสวงหาความจริงและกำหนดหลักการที่ถูกต้องในการดำเนินชีวิตของแต่ละคน และการอยู่ร่วมกันอย่างยุติธรรมในสังคมนั้นย่อมถือเป็นไอเดียลที่เป็นจุดหมายซึ่งเราต้องพยายามบรรลุถึง หรือเข้าใกล้ให้ได้มากที่สุด แต่ขอสาบานต่อ “สิ่งไม่ศักดิ์สิทธิ์ทั้งหลาย” ในสากลโลกเลยว่า ตั้งแต่เกิดมาจนบัดนี้ (ซึ่งก็ยังไม่แก่มากนัก) ผมแทบจะไม่พบเห็นการปลูกฝังให้ราษฎรในประเทศนี้รักไอเดียล หรืออุดมการณ์ประชาธิปไตยคือ เสรีภาพ ความเสมอภาค ภราดรภาพ เท่าครึ่งเสี้ยวของการปลูกฝังให้รักไอดอลที่เป็นตัวบุคคลเลยครับ

ในสังคมเรา พอพูดถึงความดีงามของไอดอลที่เป็นตัวบุคคล ตั้งแต่เด็กอนุบาลถึงศาสตราจารย์ก็ซาบซึ้งน้ำตาไหลได้ง่ายๆ แต่พอพูดถึงเสรีภาพ เสมอภาค ภราดรภาพ คนที่จบปริญญาตรี โท เอก ก็ยังงงๆ อยู่ ดังเราเคยเห็นคนระดับศาสตราจารย์ออกทีวีบอกว่า “จะให้คนเสมอภาคกันทั้งหมดได้ยังไง มันผิดธรรมชาติ นิ้วมือแต่ละนิ้วยังไม่เท่ากันเลย” (ฮาไม่ออก)

ที่น่าเศร้ากว่านั้นคือ เมื่อมีนักศึกษาประชาชนจำนวนมากในประวัติศาสตร์พยายามต่อสู้ทางการเมืองเพื่อเข้าใกล้ หรือยืนยันไอเดียลเสรีภาพ เสมอภาค ภราดรภาพ ซึ่งจำเป็นต้องตั้งคำถามถึงการเปลี่ยนกติกาบางอย่างเกี่ยวกับไอดอลเพื่อให้ไอเดียลเป็นจริงมากขึ้น บรรดาผู้คลั่งไคล้ไอดอลต่างดาหน้าออกมาประณาม และขัดขวางทุกวิถีทาง แม้กระทั่งบางครั้งถึงกับใช้วิธีรุนแรงปราบปรามเข่นฆ่า

ในสังคมประชาธิปไตย ศูนย์รวมจิตใจ หรือ “อุดมการณ์ร่วม” ของราษฎรต้องเป็นไอเดียลเสรีภาพ เสมอภาค ภราดรภาพไม่ใช่หรือครับ? และกติกาการอยู่ร่วมกันในสังคมต้องสถาปนาขึ้นมาบนพื้นฐานของหลักเสรีภาพ ความเสมอภาค ภราดรภาพที่ต้องใช้กับ “ทุกคน” อย่างเท่าเทียมไม่ใช่หรือครับ?

(กรุณาอย่าบอกว่าคนบางชนชั้นถูกกฎหมายกำหนดให้สละเสรีภาพพื้นฐานบางอย่างแล้ว เช่น เสรีภาพในการนับถือศาสนา เป็นต้น เพราะเสรีภาพที่ถูกกำหนดให้สละไปนั้นไม่อาจเทียบได้กับอภิสิทธิ์เหนือการตรวจสอบที่ได้มา)

ขอถามแค่นี้แหละครับ และกราบงามๆ ขออภัยท่านที่รักไอดอลมาก ที่คำถามนี้อาจทำให้ท่านอุกอั่งใจ!

color:#333333">