อ่านบทความ “ปัญหาธรรมกาย-พระไพศาล-มหาเถรสมาคม-สุรพศ และบททดลองเสนอเกี่ยวกับสถานะของสถาบันศาสนาในสังคมไทย” เก่งกิจ กิติเรียงลาภ แล้ว ผมยอมรับว่าเขียนได้ดีหากเป็นประเด็นที่เรากำลังถกเถียงกันว่า “ศาสนาควรเป็นอิสระจากรัฐหรือไม่” ซึ่งผมก็พูดไปหลายครั้งแล้วว่าผมสนับสนุนการเปลี่ยนแปลงให้ศาสนาเป็นอิสระจากรัฐในอนาคต mso-fareast-font-family:"Times New Roman"">

โดยหน่วยงานที่มี “บารมีพอ (?)” (ถ้าทำตามระบบพระธรรมวินัยจริงๆ คณะสงฆ์วัดพระธรรมกายก็ตรวจสอบกันเองได้ หรือคณะสงฆ์ที่เป็นผู้ปกครองตามลำดับชั้น เช่นเจ้าคณะตำบล อำเภอ จังหวัด ภาค แต่เขาไม่ตรวจสอบกันเองหรอกครับ หน่วยงานตามลำดับชั้นก็ไม่มีบารมีพอที่จะรับผิดชอบดำเนินการได้) คือ “มหาเถรสมาคม” (แม้มหาเถรฯก็ยังมีคำถามว่าเอาเข้าจริงมีบารมีพอหรือไม่ เพราะจากประสบการณ์ที่ผ่านมา มหาเถรฯไม่เคยดำเนินการกับพระสงฆ์ผู้ทรงอิทธิพลทางสังคมที่มีปัญหาคล้ายๆ กันนี้เลย) แต่ที่ต้องระบุถึงมหาเถรฯ เพราะเป็นหน่วยงานรับผิดชอบสูงสุดที่มีอยู่ ณ ปัจจุบันนี้ mso-fareast-font-family:"Times New Roman"">

1.ความสัมพันธ์ภายใต้ระบบพระธรรมวินัยระหว่างหมาเถรฯกับวัดพระธรรมกาย (และวัดทั่วประเทศ) อธิบายได้ว่าทั้งมหาเถรและวัดพระธรรมกายมีความเสมอภาคภายใต้ระบบพระธรรมวินัยเดียวกัน คือเป็นพระภิกษุในนิกายเถรวาทที่ต้องปฏิบัติตามวินัยสงฆ์ 227 ข้อเช่นกัน ยึดหลักคำสอนในพระไตรปิฎกเถรวาทเช่นกัน

 

2.ความสัมพันธ์ภายใต้กฎหมายคณะสงฆ์ที่ออกโดยรัฐไทยระหว่างหมาเถรฯกับวัดพระธรรมกาย อธิบายได้ว่า มหาเถรอยู่ในสถานะของผู้ปกครอง วัดพระธรรมกาย (และวัดทั่วประเทศ) อยู่ในสถานะผู้ใต้ปกครอง แต่ทั้งสองฝ่ายมีความเสมอภาคทางกฎหมาย

 

3.ความสัมพันธ์ภายใต้ระบบพระธรรมวินัยและกฎหมายดังกล่าว มีเงื่อนไขหลักๆ ว่า ทั้งสองฝ่ายมีโอกาสได้รับสิทธิประโยชน์ต่างๆ ตามหลักพระธรรมวินัยและกฎหมายเหมือนกัน และต้องรับผิดชอบในมาตรฐานเดียวกันหากใครละเมิดพระธรรมวินัยและกฎหมาย เช่นในแง่สิทธิประโยชน์พระภิกษุที่เป็นกรรมการมหาเถรฯ มีสิทธิได้รับ “สมณศักดิ์” พระที่วัดพระธรรมกายก็ได้รับสิทธินี้เช่นดัน (ดังเจ้าอาวาสและรองเจ้าอาวาสวัดพระธรรมกายก็ได้รับ) และ/หรือพระในวัดพระธรรมกาย รวมทั้งพระทุกวัดในนิกายเถรวาทมีสิทธิที่จะได้รับแต่งตั้งเป็นกรรมการมหาเถรฯเช่นกัน หากมีคุณสมบัติครบตามที่กฎหมายบัญญัติ mso-fareast-font-family:"Times New Roman"">

4.ภายใต้ความสัมพันธ์ทั้ง 3 ข้อที่ว่ามา ทั้งพระในมหาเถรฯและพระวัดพระธรรมกายต่างมีเสรีภาพที่จะอ้างอิงหลักพระธรรมวินัยและหลักกฎหมาตรวจสอบกันและกันอย่างเท่าเทียม เช่น สมมติว่าพระวัดพระธรรมกาย (และพระทั่วประเทศ) พบข้อเท็จจริงว่าพระภิกษุในมหาเถรอวดอุตตริมนุสสธรรม ก็สามารถอ้างอิงอาบัติปาราชิกข้อที่ 4 เรียกร้องให้ดำเนินการไต่สวนเอาผิดพระภิกษุในมหาเถรตามวิธีการและขั้นตอนที่กำหนดไว้ภายใต้ “กรอบพระธรรมวินัยที่เป็นพุทธบัญญัติ” (ไม่ใช่มหาเถรฯ หรือ ฯลฯ บัญญัติ) mso-fareast-font-family:"Times New Roman""> "Times New Roman"">

คำว่า “ความสัมพันธ์เชิงตรรกะอย่างจำเป็น” หรืออย่างไม่มีทางเลือกอื่น เราอาจอธิบายให้เห็นภาพพจน์ด้วยวิธีอธิบายที่พูดกันในทางปรัชญาว่า “เงื่อนไขจำเป็น” และ “เงื่อนไขพอเพียง” เช่น ออกซิเจนเป็นเงื่อนไขจำเป็นของการติดไฟ หมายความว่าขาดออกซิเจนไฟจะติดไม่ได้ ส่วนฟืน ถ่าน และ ฯลฯ ที่เป็นเชื้อเพลิงคือเงื่อนไขพอเพียงของการติดไฟ

 

ในกรณีการดำเนินการทางพระธรรมวินัยของเถรวาท “กรอบอ้างอิง” ที่เป็นเงื่อนไขจำเป็นของ “ความชอบธรรม” คือ “หลักพระธรรมวินัย” ส่วนกรอบสถานะมหาเถรสมาคม กรอบศาสนาเอ็นอิสระจากรัฐ กรอบศาสนาขึ้นต่อรัฐประชาธิปไตย รัฐราชาธิปไตย รัฐเผด็จการอื่นๆ เป็นเงื่อนไขพอเพียง เงื่อนไขจำเป็นตอบโจทย์เรื่อง “ความชอบธรรม” หมายความว่า หากขาดกรอบอ้างอิงคือ “หลักพระธรรมวินัย” ความชอบธรรมไม่อาจมีได้ ส่วนเงื่อนไขพอเพียงเป็นเรื่องของ “ประสิทธิภาพ” ที่อาจต่างกันในการช่วยให้การดำเนินการบรรลุความชอบธรรม

 

คือการดำเนินการทางพระธรรมวินัยนั้น ถ้าสามารถอธิบาย ตรวจสอบได้ว่าใช้วิธีการ ขั้นตอน ถูกต้องตามที่บัญญัติไว้ในพระธรรมวินัยทุกประการ ก็ถือว่ามี “ความชอบธรรม” ส่วนการดำเนินการโดยมหาเถร โดยพุทธขึ้นกับรัฐประชาธิปไตยแบบไทย หรือพุทธเป็นอิสระจากรัฐ (ที่ดำเนินการอย่างอิสระของกลุ่มชาวพุทธเอกชนต่างๆ) นั้น ก็ต้องดำเนินการโดยอ้างอิง หรือให้เป็นไปตาม “กรอบพระธรรมวินัย” เท่านั้น เพราะกรอบพระธรรมวินัย (ที่พุทธะบัญญัติไว้ว่าต้องเป็นกลาง ตรวจสอบได้) เป็นเงื่อนไขที่ขาดไม่ได้ของ “ความชอบธรรม”

 

เพื่อให้เห็นภาพ โปรดนึกถึงข้อเท็จจริงว่า คณะสงฆ์เถรวาทภายใต้ระบบการปกครองของมหาเถรสมาคมปัจจุบัน มีการดำเนินการทางพระธรรมวินัยหลายเรื่องอย่างเป็นปกติ คือวิถีชีวิตประจำวันของพระสงฆ์ต้องปฏิบัติตามพระธรรมวินัยตั้งแต่การกิน การอยู่ การกำหนดบทบาทหน้าที่อุปัชฌาย์อาจารย์กับลูกศิษย์ คุณสมบัติและบทบาทหน้าที่ของพระสงฆ์ที่เป็นนวกะ มัชฌิมะ เถระ ก็เป็นไปตามกรอบที่พระธรรมวินัยกำหนด การปฏิบัติตามวินัยสงฆ์ 227 ข้ออย่างเสมอภาคกัน และรับการตรวจสอบอย่างเสมอภาคกันก็เป็นไปตามกรอบพระธรรมวินัยกำหนด

 

การดำเดินการปรับอาบัติ หรือเอาผิดการละเมิดวินัยสงฆ์ตั้งแต่ข้อ 1-227 ก็ดำเนินการอยู่เป็นปกติ และหลายวิธีการ เช่นลงปาฎิโมกข์ ปลงอาบัติ อยู่กรรม กักบริเวณ ให้สละสมณะเพศ รวมทั้งการประกอบพิธีอุปสมบท รับกฐิน ฯลฯ ก็ดำเนินการโดยอ้างอิงกรอบพระธรรมวินัย หรือเป็นไปตามที่พุทธะบัญญัติให้ทำทั้งสิ้น โดยที่ไม่เกี่ยวกับว่าศาสนาจะเป็นอิสระจากรัฐหรือไม่ แม้ศาสนาเป็นอิสระจากรัฐแล้วก็ยังต้องยึดกรอบพระธรรมวินัยเป็นหลักเหมือนเดิม “การปรับอาบัติปาราชิก” เป็นเพียงกรรมวิธีหนึ่งของการดำเนินการทางพระธรรมวินัยเท่านั้น หากใช้ข้ออ้างว่าเพราะ “ศาสนาไม่เป็นอิสระจากรัฐ” จึงไม่มีความชอบธรรมที่จะปรับอาบัติปาราชิกกับพระ ก. (เป็นต้น) ก็เท่ากับว่าการดำเนินการทางพระธรรมวินัยใดๆ ดังตัวอย่างที่ยกมาเป็นต้น ก็ต้องไม่มีความชอบธรรมไปโดยปริยาย "Times New Roman"">

นี่คือตัวอย่างของคำวิจารณ์ของเก่งกิจที่ไม่ได้ตรงกับ “เนื้อหา” ที่ผมพูดและเขียนไปแล้วแต่อย่างใด ไม่ได้ตรงกับ “หลักการ” ที่ผมอ้างอิง และ “เจตนา” ของผมแต่อย่างใด โดยเฉพาะ “ข้อความย้อมสี” ที่ว่า “...ยิ่งดึงดันให้มหาเถรสมาคมไปจับผิด/ผูกขาด/จัดการกับ “พวกนอกรีต” มากเท่าไร ยิ่งสถาบันศาสนาเกาะติด/อ้างอิงอำนาจตัวเองกับรัฐ สถาบันทางศาสนา (รวมถึงคำสอน)...”  เพราะตาม “ข้อเท็จจริง” ที่ผมพูด (ในเวทีเดียวกัน) และเขียนๆ ไปนั้น ผมไม่เคยเสนอให้จัดการกับ “พวกนอกรีต” ใดๆ ทั้งสิ้น ผมไม่เคยเสนอให้ใช้อำนาจรัฐมาจัดการ ผูกขาด แต่ผมเสนอให้ใช้ “กรอบการดำเนินการตามหลักพระธรรมวินัย” เข้ามาจัดการกับพระในนิกายเดียวกันที่เสมอภาคภายใต้หลักพระธรรมวินัยและหลักกฎหมายเดียวกัน แม้จะดำเนินการโดยมหาเถรสมาคมก็ต้องดำเนินการไปตามกรอบพระธรรมวินัยที่ตรวจสอบได้ว่า “แฟร์” กับทุกฝ่ายเท่านั้น ไม่ใช่ผมเสนอว่า มหาเถรสมาคมจะออ “กฎหมายพิเศษ” มาจัดการกับเจ้าอาวาสวัดพระธรรมกายหรือพระรูปใดๆ ได้ตามอำเภอใจ (หากเป็นเช่นนั้นผมคนหนึ่งต้องออกมา “คัดค้าน” อย่างถึงที่สุดแน่นอน พระสงฆ์และชาวพุทธส่วนใหญ่ก็คงยอมไม่ได้เช่นกัน)

การพูดให้เกิดความเข้าใจไปในทำนองว่า “มหาเถรสมาคมเท่ากับรัฐ” อาจทำให้คนเข้าใจเสมือนว่ามหาเถรฯคือ “คนนอก” ที่รัฐส่งมาปกครองพระสงฆ์และชาวพุทธทั้งประเทศ และให้อำนาจเผด็จการแก่มหาเถรฯ ที่จะทำอะไรตามอำเภอใจก็ได้ จึงจินตนาการไปว่า mso-fareast-font-family:"Times New Roman"">”...พยายามจัดระเบียบให้พระและศาสนิกชนเข้าที่เข้าทางโดยไม่ได้ใช้ศรัทธาหรือความยินยอม แต่ใช้อำนาจรัฐและการบังคับแบบที่อ.สุรพศเสนอ -- ตราบใดที่มหาเถรสมาคมผูกขาดการตัดสินถูกผิดไว้ที่ตัวเอง ฯลฯ..” mso-fareast-font-family:"Times New Roman""> เป็นต้น mso-fareast-font-family:"Times New Roman""> "Times New Roman"">

แท้จริงแล้ว ภายใต้ระบบที่เป็นอยู่ มหาเถรสมาคม คือ “คนใน” ของ “คณะสงฆ์เถรวาทไทย” ความชอบธรรมในการปกครองคณะสงฆ์ยึดโยงอยู่กับพระธรรมวินัยที่พระสงฆ์และชาวพุทธเถรวาทยึดถือร่วมกัน ตามกฎหมายสงฆ์ที่มีอยู่ มหาเถรฯ ไม่มีอำนาจออกฎระเบียบ คำสั่งที่ขัดแย้งกับพระธรรมวินัยเถรวาทตามอำเภอใจอย่างไรก็ได้ (เช่นจะออกกฎให้พระมีเมียไม่ได้ เป็นต้น) หากมหาเถรฯใช้อำนาจเกินเลยไปจากพระธรรมวินัยกำหนด ชาวพุทธก็ตรวจสอบ เรียกร้องให้แก้ไขได้ กฎหมายใดๆ จะออกได้ก็ต้องผ่านการตรวจสอบในระบบรัฐสภา สถานะที่ไม่เป็นประชาธิปไตยของมหาเถรฯนั้น คือ ไม่ได้ยึดโยงกับพระสงฆ์และชาวพุทธทั่วไปผ่าน “การเลือกตั้ง” ไม่มีการแบ่งแยกอำนาจถ่วงดุลเหมือน พ.ร.บ.สงฆ์ 2484 แต่โดยกรอบพระธรรมวินัยเถรวาทไม่อนุญาตให้รัฐออกกฎหมายใดๆ ที่ให้อำนาจมหาเถรฯ เป็น “เผด็จการเต็มรูปแบบ” อย่างที่เรียกว่า “บังคับศรัทธา” หรือ “ผูกขาดการตัดสินถูกผิดไว้ที่ตัวเอง” เท่านั้นได้ (โปรดดูที่ผมได้อธิยายให้เห็นแล้วตั้งแต่ต้น)

 

สถานะที่ไม่เป็นประชาธิปไตยดังกล่าวของมหาเถรฯ ย่อมเป็นปัญหาที่ต้องเปลี่ยนแปลงให้เป็นประชาธิปไตยต่อไปเพื่อให้การดำเนินการทางพระธรรมวินัย การศึกษาพุทธศาสนามีประสิทธิภาพมากขึ้น แต่ไม่ได้หมายความว่า มหาเถรฯตามที่เป็นอยู่นี้จะหมด “ความชอบธรรม” ในการดำเนินการทางพระธรรมวินัย หากอธิบายด้วยหลักการพระธรรมวินัย และตรวจสอบได้ว่าการดำเนินการเอาผิดทางวินัยสงฆ์ (เป็นต้น) กับพระภิกษุรูปใดๆ ถูกต้องชอบธรรมตามหลักพระธรรมวินัยที่พุทธะบัญญัติไว้ทุกประการ

 

สำหรับผมแล้วประเด็น “ศาสนาเป็นอิสระจากรัฐ” หรือ “รัฐโลกวิสัย”  เป็นประเด็นถกเถียงที่อ้างอิงหลักเสรีนิยมเพื่อสร้าง “รัฐเสรีประชาธิปไตย” ที่ “รัฐต้องเป็นกลางทางศาสนา” หลักการนี้เกี่ยวข้องโดยตรงหรืออย่างจำเป็นกับ “ความชอบธรรม” ของ “รัฐที่เป็นกลางทางศาสนา”  ไม่เกี่ยวโดยตรงกับ “ความชอบธรรมในการดำเนินการทางพระธรรมวินัย” ตามนิกายเถรวาท อย่างที่อ้างกันว่า “ถ้าศาสนาไม่เป็นอิสระจากรัฐแล้ว การดำเนินการทางพระธรรมวินัยก็ไม่ชอบธรรม” mso-fareast-font-family:"Times New Roman"">

จะว่าไปในรัฐไทยปัจจุบัน ศาสนาหลักๆ ล้วนขึ้นต่อรัฐ กรมการศาสนาสังกัดกระทรวงศึกษาธิการก็จัดงบประมาณอุดหนุนทุกศาสนา ศาสนาอิสลามก็ออกกฎหมายเรื่องการศึกษา งบประมาณ ฯลฯ ผ่านรัฐสภา ถ้าใช้เหตุผล “ศาสนาไม่เป็นอิสระจากรัฐ” ใช้ภาษีรัฐ ฯลฯ ก็เท่ากับว่า การตรวจสอบกันด้วยหลักความเชื่อ กฎกติกาภายในศาสนาต่างๆ ก็ไร้ความชอบธรรม และเป็นไปไม่ได้ทั้งหมด mso-fareast-font-family:"Times New Roman"">