เมื่อวันที่ 25 มี.ค.ที่ผ่านมา บริษัท ป่าสาละ จำกัด ดำเนินการภายใต้ทุนวิจัยจากมูลนิธิร็อคกี้เฟลเลอร์ ขอเชิญท่านร่วมงานสัมมนา “การธนาคารที่ยั่งยืนในประเทศไทย” (Sustainable Banking Thailand) ที่ห้องแกรนด์บอลรูม โรงแรมฮิลตัน ซอยสุขุมวิท 24  โดยมี สฤณี อาชวานันทกุล กรรมการผู้จัดการ ด้านการพัฒนาความรู้ บริษัท ป่าสาละ จำกัด กล่าวถึงผลสรุปงานวิจัย“เหตุผลทางธุรกิจของการธนาคารที่ยั่งยืนในประเทศไทย”

งานวิจัยดังกล่าวมีวัตถุประสงค์ เพื่อสร้างความตระหนักในระดับผู้ดำเนินนโยบาย นักการเงิน ธุรกิจการธนาคาร และผู้มีส่วนได้เสียฝ่ายอื่นๆ ในสังคมไทย ถึงความสำคัญของวิถีการธนาคารที่ยั่งยืน จัดตั้ง “เครือข่ายการธนาคารที่ยั่งยืนแห่งประเทศไทย” ที่ประกอบด้วยผู้เกี่ยวข้องจากภาครัฐ ภาคเอกชน และภาควิชาการ ที่สนใจในวิถีการธนาคารที่ยั่งยืน และพร้อมจะทำตัวเป็นผู้นำการเปลี่ยนแปลงภายในองค์กรที่ตนสังกัด และเพื่อรณรงค์ส่งเสริมธรรมเนียมปฏิบัติของการธนาคารที่ยั่งยืน ตลอดจนมาตรฐานที่เกี่ยวข้อง อาทิ Equator Principles

สฤณี กล่าวถึงรูปธรรมของธนาคารที่ยั่งยืนในไทย ซึ่งการธนาคารที่ยั่งยืนในภาคปฏิบัติวันนี้จะต้องพิสูจน์ผ่านการดำเนินธุรกิจสองด้านหลักด้วยกัน คือ ด้านการปล่อยสินเชื่ออย่างรับผิดชอบ ทั้งสินเชื่อสำหรับลูกค้า ธุรกิจและสินเชื่อสำหรับลูกค้ารายย่อย และ ด้านการเสริมสร้างการเข้าถึงบริการทางการเงินของประชากรที่ยังเข้าไม่ถึง

สำหรับรูปธรรมของธนาคารที่ยั่งยืนในไทยนั้น คณะวิจัยพบว่าวงการธานคารพานิชย์ไทยโดยรวมยังค่อนข้างล้าหลังทั้ง 2 ด้าน แต่ธนาคารพาณิชย์ที่นำวิถีปฏิบัติของธนาคารที่ยั่งยืนไปประยุกต์ใช้น่าจะมีโอกาสทางธุรกิจหลายประการโดยเฉพาะเมื่อคำนึงถึงความสนใจของธนาคารหลายแห่งที่จะก้าวขึ้นเป็นผู้นำในระดับภูมิภาค ภายหลังการเปิดตัวของประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน ประกอบกับสภาพแวดล้อมที่เอื้ออำนวยต่อการบุกตลาดผู้มีรายได้น้อย โดยเฉพาะการเติบโตอย่างก้าวกระโดของการใช่สมาร์ทโฟนและเครือข่ายอินเตอร์เน็ต (อ่านรายงานวิจัยเพิ่มเติม)

สฤณี อาชวานันทกุล

สฤณี ได้ยกองค์ประกอบของการธนาคารที่ยั่งยืน ตามในรายงาน “Banking for Sustainability ของ IFC หรือ International Finance Corporation ซึ่งต้องทำ 4 เรื่อง ดังนี้

1 ธนาคารต้องมีความมั่นคงทางการเงินของสถาบันการเงินและลูกค้า จะได้สามารถมีส่วนร่วมในระยะยาวกับการพัฒนาประเทศ

2 ความยั่งยืนทางเศรษฐกิจของโครงการและบริษัทต่างๆ ที่สถาบันการเงินออกทุนให้

3 ความยั่งยืนทางสิ่งแวดล้อมผ่านการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ

4 ความยั่งยืนทางสังคมผ่านสวัสดิการของชุมชน

หากธนาคารให้ความสำคัญเรื่องนี้ คนจะให้ความเชื่อมั่นมากขึ้น ตัวนักลงทุนเองก็เรียกร้องให้สนใจความยั่งยืน  และลุกค้าของธนาคารเองก็มีการเรียกร้องให้ธนาคารใส่ใจเรื่องของสินเชื่อที่ปล่อยไปแล้วไม่ก่อให้เกิดรายได้ ด้วย

นอกจากนี้ สฤณี ยังได้นเสนอระดับของธนาคารที่ยั่งยืน ตั้งแต่

1.     ระดับ ที่เน้นการประชาสัมพันธ์ ทำกิจกรรมซีเอสอาร์ การกุศล ไม่เกี่ยวใดๆ กับการดำเนินธุรกิจหลักของธนาคาร

2.     ระดับ ที่มีโครงการ กิจกรรมหรือผลิตภัณฑ์ที่ยั่งยืน เช่น สินเชื่อเขียว มาเสริมผลิตภัณฑ์หลัก

ซึ่งธนาคารของไทยส่วนใหญ่จะอยู่ในระดับ 1 กับ 2

3.     ระดับที่มีหลักการและธรรมเนียมปฏิบัติเรื่องความรับผิดชอบต่อสังคมเป็นรากฐานของผลิตภัณฑ์และกระบวนการต่างๆ ของธนาคาร

4.     ระดับ ที่มีการจับมืเป็นแนวร่วมกับธนาคารอื่นและสื่อสารกับสาธารณะ สนับสนุนนักลงทุนที่รับผิดชอบ แก้ไขกฏเกณฑ์กำกับดูแลภาคธนาคารให้มุ่งสู่ความยั่งยืน

5.     ระดับ ที่มีเป้าหมายไม่ใช่หลีกเลี่ยงสถานการณ์เชิงลบ อีกต่อไป แต่เน้นการสร้างนวัตกรรมเพื่อสร้างผลกระทบเชิงบวกต่อสังคมและสิ่งแวดล้อม

ตัวอย่างความร่วมมือของธนาคาร ที่สร้างเครือข่ายและให้รางวัล เช่น GABV ที่มีสมาชิก 25 แห่ง UNEP FI ที่มีสถาบันการเงินลงนามกว่า 200 แห่งทั่งโลก โดยมีธนาคารทิสโก้และ บ.กรุงเทพประกันภัย เข้าร่วมด้วย เป็นต้น

สฤณี กล่าวถึง แนวโน้มโลกที่ทำให้วิถีธนาคารที่ยั่งยืนมีประโยชน์ทางธุรกิจสูงขึ้น ประกอบด้วย วิถีธุรกิจที่ไม่ยั่งยืน มีความชัดเจนมากขึ้น ต้นทุนที่เคยตกอยู่กับสังคม สิ่งแวดล้อมเป็นสิ่งที่ธุรกิจที่เป็นลุกค้าของธานคารต้องแบกรับมากขึ้น ข้อตกลงระหว่างประเทศ กฏหมายและแรงจูใจจากภาครัฐ อาทิ ภาษีคาร์บอน สิทธิประโยชน์ทางภาษี ฯลฯ กำลังเพิ่มมูลค่าทางธุรกิจให้กับธุรกิจที่ยั่งยืน อาทิ พลังงานหมุนเวียน ประสิทธิภาพการใช้พลังงาน เกษตรอินทรีย์ ฯลฯ รวมทั้ง เอ็นจีโอ หันมาให้ความสนใจ ธนาคารมากขึ้นในฐานะผู้มีบทบาท มีมาตั้งคำถามกับ ธนาคารมากขึ้น

ตัวอย่างกรณีความเสี่ยงทางการเงินของโครการเขื่อนไชยะบุรี ที่ไม่มีสถาบันการเงินรายใดในไทยลงนามรับหลัก Equator ไทยยังมีแต่บริษัทรับเหมาก่อสร้าง ไม่มีบริษัทผู้เชี่ยวชาญไฟฟ้าพลังน้ำ ต้นทุนเพิ่มจากประมาณการเดิมแล้วกว่า 100 ล้านเหรียญสหรัฐฯ มาตราการดักตะกอนสุ่มเสี่ยงที่จะลดรายได้และเพิ่มค่าใช้จ่าย ไม่เคยได้รับความเห็นชอบจากกัมพูชาและเวียดนาม ประเทศท้ายน้ำที่จะได้รับผลกระทบสูงสุด กระบวนการปรึกษาหารือล่วงหน้าตามข้อตกลงไม่เคยแล้วเสร็จ ความเสี่ยงที่จะไม่ได้รับเงินกู้คืน จากความเสี่ยงทางกฏหมาย

ระบบคุ้มครองผู้บริโภคการเงิน โดยเฉพาะหลังวิกฤติทางการเงิน เรียก World Bank Good Practices ของ ธนาคารโลก ประกอบด้วย อำนาจการกำกับดูแลไม่ควรกระจายอยู่ในหลายหน่วยงาน การเปิดเผยข้อมูลที่รับผิดชอบ ข้อมูลทั้งหมดต้องเปิดเผยในภาษาที่เข้าใจง่าย เพียงพอ ให้ผู้บริโภคสามารถเปรียบเทียบผลิตภัณฑ์ต่างๆ ได้ ใช้วิธีขายที่เป็นธรรมและเหมาะสม ไม่ยัดเยียด ให้เวลาเปลี่ยนใจ คุ้มครองความเป็นส่วนตัวของผู้บริโภค มีกลไกเยียวยา รับเรื่อร้องเรียน และส่งเสริมการให้ความรู้ทางการเงินและความตระหนักรู้เรื่องการเงิน

สำหรับประสิทธิผลของโครงการให้ความรู้ทางการเงิน เช่น จัดอบรม สิ่งที่มีประสิทธิผลจริงที่สามารถเอาไปใช้ในชีวิตประจำวัน คือต้องทำที่จุดขายหรือให้บริการ เพราะเป็นจุดที่คนต้องตัดสินใจ

สฤณี ระบุถึงนัยจากพฤติกรรมทางการเงินของคนไทย ค่าใช้จ่ายก่อนใหญ่ที่เป็นปัญหา คือประเภทที่เกิดกะทันหัน และอาศัยทุนทางสังคมไม่ได้ และคนไทยโดยรวมยังไม่ออมเงินระยะยาว ต้องบูรณาการให้ความรู้ทางการเงินในการออกแบบผลิตภัณฑ์เงินออมระยะยาว

หนี้ที่สร้างปัญหาจริงๆ คือหนี้ที่กำหนดยอดชำระสูงและเงินต้นไม่ลดลงระหว่างทางและคนจำนวนมากกลัวการเป็นหนี้ ต้องปรับปรุงมาตรฐานการเปิดเผยข้อมูลสินเชื่อและให้ความรู้เรื่องวิธีจัดการหนี้ คนไทยโดยรวมรู้สึกเครียดกับการทำบัญชีรายรับ-จ่าย ลำพังการแจกแบบฟอร์มบัญชี สอบบัญชีและสร้างเครื่องมือให้ความรู้ทางการเงินไม่เพียงพอ ต้องฝังการให้คำแนะนำอย่างสร้างสรรค์และให้กำลังใจด้วยเพื่อสร้างแรงจูงใจให้คนใช้เครื่องมือจริงๆ