ธุรกิจกลุ่มชาติพันธุ์ในตลาดวัว และในการพนันขันต่อวัวชน

เมื่อวันเสาร์ที่  9 พฤษภาคม 2558 เวลา 10:30 น. ณ สนามกีฬาชนโคโพธิ์ทอง อำเภอแม่สอด จังหวัดตาก ได้มีการจัดประเพณีประกวดกีฬาวัวชนโค ประเภทโคเนื้อ เป็นผลให้ผู้เขียนมีโอกาสได้เรียนรู้ขนบประเพณีประกวดกีฬาวัวชนโค บอกได้ว่า เป็นประเพณีที่วางเป็นระเบียบไว้โดยตรง ด้วยการเขียนเป็น “กติกาการชนวัว” ให้ส่วนรวมกระทำร่วมกันเป็นระเบียบชัดเจน อีกทั้งเป็นประเพณีที่คนในพื้นที่รู้ ปฏิบัติ และถือสืบๆกันมานานกว่า 50 ปี เป็นผลให้ผู้เขียนสงสัยว่า สนามกีฬาวัวชนโคดำเนิน จัดตั้งเพื่อวัตถุประสงค์อะไร และมีกิจกรรมเชิงเศรษฐกิจ ที่มีผลต่อวิถีชีวิตในประจำวันบนความสัมพันธ์ของผู้คนในพื้นที่ที่มีความหลากหลายทางชาติพันธุ์ ทั้งคนไทยในท้องถิ่น คนพม่า กะเหรี่ยง มอญ และมุสลิมปาทาน 

ภาพ: กติกาการชนวัว ณ สนามกีฬาชนโคโพธิ์ทอง อำเภอแม่สอด จังหวัดตาก

เป็นการง่ายต่อการเข้าใจวิถีชีวิตของผู้คนจากประเพณีประกวดกีฬาวัวชนโค ผู้เขียนมีโอกาสเรียนรู้  พูดคุย และฟังเรื่องเล่า จากกลุ่มคนที่หลากหลายชาติพันธุ์ เพื่อไขความสงสัย บนความสัมพันธ์ระหว่างนักเรียนรู้(ผู้เขียน)กับครู(กลุ่มคนที่หลากหลายชาติพันธุ์)ที่เล่าเรื่องให้กันฟัง เป็นเวลา 2 วัน จากการสังเกตการณ์แบบมีส่วนร่วม บันทึกภาคสนาม และการสัมภาษณ์เชิงลึก

ที่มาที่ไปของสนามกีฬาชนโคโพธิ์ทอง อำเภอแม่สอด จังหวัดตาก

สนามกีฬาชนโคโพธิ์ทอง อำเภอแม่สอด จังหวัดตาก ดำรงอยู่ได้นานถึง 50 กว่าปี จากเดิมสนามชนโค ตั้งอยู่ที่เทศบาลนครแม่สอดประมาณ 30 ปี และย้ายมาจนถึงปัจจุบันเป็นสนามชนโคโพธิ์ทองแม่สอดประมาณ 20 ปี สำหรับสาเหตุของการย้ายสนามเพราะ หนึ่งเป็นที่รู้จักอย่างกว้างขว้างของคนภายนอกพื้นที่แม่สอด สองเกิดการค้าขายวัวเพื่อเป็นอาหารและการค้าขายวัวเพื่อการชนจำนวนมาก สามพื้นที่บริเวณเทศบาลนครแม่สอดเป็นพื้นที่แคบเกินไป และสี่บริเวณสนามกีฬาชนโคโพธิ์ทอง มีกลุ่มคนที่หลากหลายชาติพันธุ์ เช่น คนไทยในท้องถิ่น เชื้อชาติไทย, คนพม่า (เชื้อชาติไทย เชื้อชาติกะเหรี่ยง เชื้อชาติมอญ เชื้อชาติอิสลาม) ฯลฯ หากคนไม่คุ้นเคยกับพื้นที่แต่มีโอกาสท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมของกลุ่มคนที่หลากหลายชาติพันธุ์ในพื้นที่สนามชนโคโพธิ์ทองแม่สอด จะแยกไม่ออกว่ากลุ่มคนในพื้นที่มีเชื้อชาติใด เฉพาะคนในพื้นที่เท่านั้นที่จะรู้ว่าใครมีเชื้อชาติใด เพราะผิว และรูปพรรณสัณฐานมีความคล้ายคลึงกัน

ภาพ: สนามกีฬาชนโคโพธิ์ทอง อำเภอแม่สอด จังหวัดตาก ดำรงอยู่ประมาณ 20 ปี 

สนามกีฬาชนโคและตลาดวัวชน: ทุนเชิงวัฒนธรรม สร้างอาชีพให้กลุ่มชาติพันธุ์

สิ่งที่ไม่แปลกใจ ที่สนามกีฬาชนโคดำรงอยู่นานขณะนี้ เพราะในสถานการณ์ปัจจุบัน มีการนำประเพณีประกวดกีฬาวัวชนโค ซึ่งผู้เขียนวิเคราะห์ว่าเป็น “ทุน” เดิมที่มีอยู่ในตำบลแม่สอดมาเพิ่มช่องทางให้ตำบลได้รับประโยชน์ทางเศรษฐกิจมากขึ้นดังเห็นได้ชัดเจนในปัจจุบัน บริเวณ “สนามกีฬาชนโค” เฟื่องฟูด้านอาชีพ สามารถสร้างมูลค่าให้คนในพื้นที่  ได้แก่ อาชีพโฆษกป่าวประกาศ อาชีพคนขายบัตร อาชีพคนถือเชือกคล้องวัว อาชีพเก็บขวดพลาสติก (ส่วนใหญ่จะเป็นเด็กในพื้นที่) อาชีพคนขายวัว ฯลฯ

ขณะเดียวกัน สิ่งที่เคียงข้างและเฟื่องฟูด้านอาชีพที่สนามกีฬาชนโค ก็คือ “ตลาดวัว”  ที่สามารถสร้างมูลค่าให้คนในพื้นที่ ได้แก่ อาชีพค้าขายวัว อาชีพค้าขายของชำ อาชีพค้าขายอุปกรณ์สำหรับวัว อาชีพค้าขายอาหาร อาชีพเปิดบ้านเช่า อาชีพคนขับรถบรรทุก และอาชีพคนเฝ้าวัว คนยกฟาง คนตัดฟาง ฯลฯ

ภาพ: ตลาดวัว ขณะเคลื่อนย้ายวัวใส่รถบรรทุก

ความสัมพันธ์ระหว่างกลุ่มชาติพันธุ์ ตลาดวัว และสนามกีฬาชนโค

เมื่อมีการเกิดขึ้นของพื้นที่ในการสร้างมูลค่าทางเศรษฐกิจ ทั้งพื้นที่สนามกีฬาชนโค และพื้นที่ตลาดวัว ผู้เขียนตั้งคำถามต่อว่า ความสัมพันธ์ทางสังคมที่จะทำให้ประเพณีประกวดกีฬาวัวชนโคดำรงอยู่ต่อไปจะเกิดขึ้นบนพื้นที่ดังกล่าวหรือไม่ อย่างไร

ความสัมพันธ์ทางสังคมระหว่างกลุ่มชาติพันธุ์ กับพื้นที่ทางเศรษฐกิจ ในประเพณีประกวดกีฬาวัวชน บอกได้ว่า ตลาดวัว ตั้งอยู่บนพื้นฐานของความสัมพันธ์สองแบบ คือ หนึ่งความสัมพันธ์ทางเครือญาติ ซึ่งเกิดจากความผูกพันทางสายเลือด และสองความสัมพันธ์ระหว่างผู้ซื้อ และผู้ขาย ซึ่งเป็นความผูกพันที่เกิดขึ้นในสถานะเพื่อนบ้าน ดังที่แป้ง หญิงสาวอายุ  26 ปี คนไทยเชื้อชาติกะเหรี่ยง มีแฟนเป็นคนพม่านับถือพุทธ ได้เล่าว่า

“พี่เป็นคนไทยกะเหรี่ยง แต่ก่อนอยู่แม่วะหลวง แล้วมาแม่สลิดหลวง แล้วมาจบที่แม่สอด พี่ทำค้าขายวัวหลายคน พี่ด้วย พ่อด้วย น้องชายด้วย วัวของพี่จะติดต่อได้ตลอด วัวของพี่ มีทั้งลูกค้าที่เป็นคนไทย คนจีน เวลาติดต่อซื้อขายวัว คนไทยพี่พูดไทย คนกะเหรี่ยงพูดกะเหรี่ยง คนพม่าพูดพม่า มันก็ได้เปรียบที่เราพูดได้หลายภาษา แต่ถ้าเพื่อนบ้านพี่เขาพูดไม่ได้ พี่ก็แปลให้เขาได้ พี่ไม่แย่งลูกค้าเขา แต่ตอนนี้ ในแม่สอด คนไทยกะเหรี่ยงพูดพม่าได้ 50 เปอร์เซ็นต์ จาก 100 เปอร์เซ็นต์ เพราะแถวนี้ ติดชายแดน อีกอย่างพี่เกิดมาพูดภาษาไทยและภาษากะเหรี่ยงได้เลย แต่ภาษาพม่ามาหัดพูดที่แม่สอด”

ภาพ: ตลาดวัว บริเวณจุดตรวจโรคก่อนส่งขายเรียกราคา

ขณะเดียวกัน สนามกีฬาชนโค มีความสัมพันธ์ทางสังคมระหว่างกลุ่มชาติพันธุ์ กับพื้นที่ทางเศรษฐกิจ โดยตั้งอยู่บนพื้นฐานของความสัมพันธ์ระหว่างผู้ซื้อและผู้ขาย ซึ่งเป็นความผูกพันที่เกิดขึ้นในสถานะเพื่อนร่วมเจรจาธุรกิจ ทำไมถึงเป็นความสัมพันธ์ในสถานะเพื่อนร่วมเจรจาธุรกิจ

ธุรกิจกลุ่มชาติพันธุ์ในการพนันขันต่อวัวชน

ประเพณีประกวดกีฬาวัวชนโค ถือเป็นประเพณีที่มี “การพนันและขันต่อ”  ได้เสียกันตั้งแต่หลักร้อยถึงหลักแสน เช่นเดียวกับการเลี้ยงม้าแข่งของชาวกรุงเทพฯ ดังที่แป้งเล่าต่อว่า “บางคนเขาทำแบบธุรกิจ เขาเล่นหมื่นถึงแสน มันเล่นหลายแบบ เล่นสนุก เล่นแก้เหงากัน แต่บางคนเขาเล่นแค่ร้อย แค่พันก็มี”

สำหรับวัตถุประสงค์จริงๆของประเพณีประกวดกีฬาวัวชนโค ตามการเล่าของโปรโมเตอร์วัว ที่มีประวัติใกล้ชิดกับประเพณีและพื้นที่มานานกว่า 30 กว่าปี คือ หนึ่งประเมินคุณค่าความเก่าของสายพันธุ์วัว สองสร้างอาชีพ สร้างรายได้ให้กับคนในพื้นที่ และสามเพิ่มมูลค่า และคุณค่าให้กับวัว

“วัวชนกันเพื่อความสนุกสนาน เพื่อมูลค่าทางการตลาด เราซื้อเลี้ยง 20,000 บาท เป็น 200,000 บาท ทำให้คนมีอาชีพ อาชีพเลือกวัว อาชีพพ่อค้าแม่ค้าวัว อาชีพติดป้าย วงการนี้ เขาคบกัน มีน้ำใจ เราเสียเงินพนัน คือความสมัครใจของเรา วัวแพ้รักษาพยาบาลวัวเล่นต่อได้ วัวชนแพ้แล้ว เสียศักดิ์ศรี ต้องฆ่าวัวไม่มี คนอยู่วงการวัวชนมีน้ำใจทุกคน ไม่มีการเครียดแค้น ถ้าแพ้ก็มาแก้มือกันใหม่จะไม่มีมาโกรธเคืองกัน”

เป็นผลให้ผู้เขียนตั้งคำถามต่อว่า การประเมินคุณค่าความเก่าของสายพันธุ์วัว และการเพิ่มมูลค่า คุณค่าให้กับวัว มีความสัมพันธ์กันอย่างไร

สนามกีฬาชนโคโพธิ์ทอง เป็นสนามที่มีบัตรเข้าชมวัว 2 ราคา คือ ราคา 500 บาท และราคา 1,000 บาท สำหรับกลุ่มผู้เข้าชมวัวชน ที่เป็นวัยรุ่นในพื้นที่และจังหวัดใกล้เคียง, ม้ง และพม่า จะอยู่ที่บัตรราคา 500 บาท สำหรับกลุ่มผู้เข้าชมที่เป็นคนแก่มีกำลังเงินซื้อมาก ส่วนใหญ่จะเป็นม้งเงินหนา (ระดับผู้ใหญ่ เป็นเจ้าของธุรกิจ) จะอยู่ที่บัตรราคา 1,000 บาท

ภาพ: ผู้เข้าชม ในบัตร ราคา 500 บาท

ตัวเลขพนันการชนวัว แสดง คุณค่าความเก่าของสายพันธุ์วัว และการเพิ่มมูลค่า คุณค่าให้กับวัว โดยที่ ต่อ 74 คือ วัวที่ชนมีประวัติการชนดี หมายความว่า ชนชนะ 3 ครั้งติดต่อกัน อายุแก่กว่า เจ้าของวัวซื้อมาแพงกว่า, รอง 32 คือ วัวที่ชนไม่ค่อยมีประสบการณ์, เสมอ 32 คือ ความโดดเด่นเท่ากัน ขนาดของวัว เขาของวัว และสายพันธุ์วัว ส่วนใหญ่วัวใต้จะเป็นต่อ นอกจากว่า วัวที่ชนซื้อมาแพงถึงจะมีโอกาสเป็นต่อ นั่นหมายว่า ถ้าถือบัตรในราคา 500 บาท กติกาการเล่นขั้นต่ำ 100 บาท ดังนั้น หากวัวเกิดเป็นต่อหรือเป็นรอง ราคาจะมีผลต่อการเป็นต่อเป็นรองทันที เช่น วัวเป็นต่อ ราคาเลื่อนขึ้นสูง (ราคาพุ่งเร็วมาก) จาก 100 เป็น 200 บาท ในทางกลับกัน ถ้าถือบัตรในราคา 1,000 บาท ราคาการต่อรองกำลังเงินจะสูงมาก อยู่ระหว่าง 1,000 -5,000 บาท ดังนั้น ถ้าต่อรองวัวชนะ อาจมีคูณสอง เท่ากับ 2,000 คูณ 2 เท่ากับ 4,000 บาท

ภาพ: วัวชนคู่ที่ 1 ฉลามขาว ข.ผาลาด ชนกับ ไหม OK ค่ายเพชรน้ำหนึ่ง

การแสดงออกของผู้เข้าชม เจ้าของวัว และวัวชน ในสนามกีฬาชนโคโพธิ์ทอง

ในเวลาเดียวกัน ระหว่างที่มีการพนันรอบสนามกีฬาชนโคโพธิ์ทอง อารมณ์ผู้เข้าชม จะมีการแสดงอารมณ์ตื้นเต้น ดีใจ เสียใจที่แตกต่างกัน บางส่งเสียงโห่ร้อง บางมีท่าทีนิ่งสงบ บางเดินไปเดินเดินมา บางกระโดดอยู่กับที่ บางยืนเต้นตามจังหวะเพลง ฯลฯ รวมถึงอารมณ์เจ้าของวัว หากวัวใกล้จะล้ม เจ้าของวัวจะปรบมือ เรียกชื่อวัวของตัวเอง เพราะนี่คือการให้กำลังใจวัวของตนเอง รวมทั้งอาการของวัว หากหมดกำลังแรงที่จะสู้ อวัยวะเพศจะชุ่มน้ำ บางตัวถึงขั้นปัสสาวะ ถ่ายอุจจาระขณะชน หรือหากวัวตัวใดมีความแข็งแรงจริง หากจ้องตาวัวฝ่ายตรงข้ามกัน เป็นผลให้วัวฝ่ายตรงข้ามถอยเท้ายอมแพ้ จากนั้นวัวจึงวิ่งไปทางออกของประตูวัว

ภาพ:  พฤติกรรมของผู้เข้าชม บัตร 1000 บาท ขณะวัวชนมีความโดดเด่นในการชนที่เท่ากัน

สรุป

ตลาดวัว และสนามกีฬาวัวชนโคที่มีความหลากหลายทางชาติพันธุ์ ดำรงอยู่ยาวนานกว่า 50 กว่าปี เพราะมีพื้นที่ของตลาดวัว และสนามกีฬาชนโค บนความสัมพันธ์ทางเครือญาติ และความสัมพันธ์ระหว่างผู้ซื้อและผู้ขายในสถานะเพื่อนบ้านและเพื่อนร่วมเจรจาธุรกิจของกลุ่มชาติพันธุ์ หรือบอกอีกความหนึ่งว่า ความหลากหลายของกลุ่มชาติพันธุ์เป็นส่วนสำคัญที่สร้างกิจกรรมทางเศรษฐกิจให้พื้นที่เปล่ากลายเป็นพื้นที่สร้างอาชีพให้คน สร้างรายได้ให้คน สร้างความสัมพันธ์ สร้างคุณค่าและมูลค่าให้กับสายพันธุ์วัว เพื่อการมีชีวิตอยู่อย่างไม่เดือดร้อนใครของกลุ่มชาติพันธุ์และวัว โดยเรียกพื้นที่นี้ว่า ตลาดวัว และสนามกีฬาชนโคโพธิ์ทอง อำเภอแม่สอด จังหวัดตาก

ร่วมบริจาคเงิน สนับสนุน ประชาไท โอนเงิน กรุงไทย 091-0-10432-8 "มูลนิธิสื่อเพื่อการศึกษาของชุมชน FCEM" หรือ โอนผ่าน PayPal / บัตรเครดิต (รายงานยอดบริจาคสนับสนุน)

ติดตามประชาไทอัพเดท ได้ที่:
Facebook : https://www.facebook.com/prachatai
Twitter : https://twitter.com/prachatai
YouTube : https://www.youtube.com/prachatai
Prachatai Store Shop : https://prachataistore.net
สนับสนุนประชาไท 1,000 บาท รับร่มตาใส + เสื้อโปโล

ประชาไท