เคยตั้งใจเอาไว้นานแล้ว ว่าจะเขียนบทความสักบทความเกี่ยวกับ ‘แฟรงค์’ เนติวิทย์ โชติภัทร์ไพศาล (อดีตสาราณียกร ‘ปาจารยสาร’ และบรรณาธิการผู้ก่อตั้งจุลสารปรีดี) ว่าด้วยการมองโลกของเด็กๆ (พอดีช่วงนั้นน้องแฟรงค์ยังเรียนอยู่ในระดับก่อนอุดมศึกษา) แต่ด้วยภาระหน้าที่การงาน จึงไม่มีโอกาสได้เขียนถึงสักทีจนกระทั่งข่าวคราวทุกอย่างเงียบเชียบหายไป มาวันนี้ แฝดคนละฝา (แน่นอนว่าไม่ใช่เรื่องขนาดตัว) ‘เพนกวิน’ พริษฐ์ ชิวารักษ์ (เลขาธิการกลุ่มการศึกษาเพื่อความเป็นไท (ซึ่งถูกก่อตั้งโดยแฟรงค์ เนติวิทย์)) ได้บินโฉบมาสะกิดใจข้าพเจ้า (ให้นึกถึงเรื่องราวเก่าๆ) อีกครั้ง กับการสร้างวีรกรรมสะเทือนสังคมไม่น้อยไปกว่าศิษย์ผู้พี่ กล่าวคือการชูป้าย “สอนเด็กไทยไม่ให้โกง ใช้เหตุผลสร้างจริยธรรม ดีกว่าท่องจำหน้าที่พลเมือง # จากใจนักเรียนถึงลุงตู่” ในงานวันต่อต้านคอร์รัปชั่น ประจำปี 2558 (ซึ่งแน่นอนว่าหลังจากสร้างวีรกรรมนั้นแล้ว เพนกวินก็ถูกควบคุมตัวไปยัง สน.ปทุมวัน เรียบร้อยโรงเรียน คสช.)

ถ้าท่านผู้อ่านยังจำกันได้ เมื่อประมาณสองปีที่แล้ว แฟรงค์ (ต่อไปขออนุญาติเรียกแต่ชื่อเล่น) ได้ถูกสังคม (กระแสหลัก) วิพากษ์วิจารณ์อย่างหนักอยู่พอสมควรกับกรณีที่เขาเป็นผู้เรียกร้องให้มีการยกเลิกการตัดผมเกรียนในสถาบันก่อนอุดมศึกษา (ซึ่งหลังๆดูจะรวมไปถึงเรื่องการวิพากษ์วิจารณ์ระบบการศึกษาไทยด้วย) แต่จะว่าไปแล้ว มันมิใช่เรื่องที่แปลกใหม่แต่อย่างใดเลยในสังคมไทย กับการที่คนๆหนึ่ง (ซึ่งกรณีนี้เป็นเด็กเสียด้วย) กล้าหาญโผล่หน้าออกมาเรียกร้องในสิ่งที่ตนเองคิดว่าถูกต้องและมีเหตุผล แต่การกระทำนั้นดันไปท้าทายโครงสร้างจารีตประเพณีที่หยั่งฝังรากลึกในสังคม จนท้ายที่สุด จึงมีป้าย(เชิดชูเกียรติ) ร่อนมาแปะหน้าผากว่าเป็นบุคคลที่มีทัศนคติอันตรายต่อสังคมไปโดยปริยาย

“ต้องเข้าใจก่อนว่ามันเป็นสิทธิ์ของเด็กคนนั้นอยู่แล้วในการเลือกตัดเกรียนหรือไม่ก็ตาม ประเด็นมันไม่ใช่การตัดเกรียน ประเด็นคือเรื่องสิทธิมนุษยชน สิทธิ์ในการตัดผมบนหัวของนักเรียนคนนั้น คุณไม่สามารถไปละเมิดได้ ประเด็นอยู่ตรงนี้ ไม่ใช่เรื่องที่ต้องมาประนีประนอมกับเรื่องแบบนี้ เพราะมันเป็นหัวของเขา ไม่ต้องออกกฎ เขาต้องมีอิสรภาพในการเลือกอยู่แล้ว”

“ตอน ม.2 ผมเขียนวิจารณ์กฎระเบียบนี่แหละ น่าจะเป็นเรื่องทรงผม เพราะมันละเมิดสิทธิมนุษยชนรุนแรง ยังไม่ได้เผยแพร่ แต่เขาเรียกไปเทศน์ 5 ชั่วโมง เขาบอกว่า ผมมีทัศนคติที่เป็นอันตรายต่อโรงเรียน ซึ่งผมก็ชอบคำนี้”

“ถ้าเรื่องระเบียบทรงผมเป็นเป้าหมายระยะสั้นของสมาพันธ์ฯ ระยะยาวจะไปสู่จุดไหน (คำถาม): เราต้องแก้ฐานคิดของสังคมไทย ฐานคิดของผู้บริหารการศึกษาไทย ให้เห็นประเด็นเรื่องความเป็นมนุษย์ ปรัชญาการศึกษาที่แท้จริงคือการมองเห็นนักเรียนเป็นมนุษย์ ตอนนี้พวกเขาไม่เห็นนักเรียนเป็นมนุษย์ ถ้าเห็นนักเรียนเป็นมนุษย์ เห็นทุกคนเป็นมนุษย์ ต้องให้พวกเขามีความสุขในการเรียน ไม่ใช่ไปพัฒนาอย่างอื่น ตอนนี้เขาเน้นไปที่ตัวอื่น ไม่เน้นความสุขของผู้เรียน”

(คัดข้อความมาบางส่วนจากนิตยสาร WAY ฉบับ 58)

แล้วจุดที่น่าสนใจตรงนี้คืออะไร? จุดที่น่าสนใจตรงนี้อยู่ที่ว่า ‘วิธีวิทยา’ ในการมองโลกและมนุษย์ของแฟรงค์นั้นดูจะไม่ผูกติดกับเหตุผลเชิงโครงสร้างและวาทกรรมเฉพาะเจาะจงในสังคม กล่าวขยายเพิ่มเติมก็คือว่าโดยปกติแล้ว ในการให้เหตุผลสนับสนุนไม่ว่าจะเป็นเรื่องใดเรื่องหนึ่งในสังคม เรื่องนั้นๆย่อมต้องคงไว้ซึ่งกรอบแห่งความหมายซึ่งถูกผลิตซ้ำจนกลายเป็นความหมายที่แท้จริงในห้วงเวลานั้นๆไปแล้ว (แต่กรณีของแฟรงค์กลับหาเป็นเช่นนั้นไม่) ยกตัวอย่างเช่นว่าเหตุใดนักเรียนและผู้ใหญ่ (กระแสหลัก) จึงมองว่าการตัดผมเกรียนหรือการตัดผมสั้นเท่าติ่งหูนั้นแท้แล้วเป็นอุบายอันแยบยลที่ทำให้นักเรียนเป็นคนที่มีระเบียบวินัยในอนาคต? (เพราะถ้าใช่จริง ป่านนี้ผู้ใหญ่ไทยก็คงมีระเบียบวินัยที่สุดในโลกแล้ว) หรือกระแทกใจ (และไร้เหตุผลบนความมีเหตุผลอีกสายพันธุ์หนึ่ง) ไปมากกว่านั้นก็เช่นว่าเป็นเด็กก็ต้องไว้ผมสั้นสิ หัวเหม่ง น่ารักสมวัย หรือเราควรที่จะอนุรักษ์ประเพณีรูปแบบทรงผมนี้ไว้เป็นต้น ซึ่งเรื่องเหล่านี้ล้วนตั้งอยู่บนพื้นฐานของตรรกวิบัติทั้งสิ้น

แฟรงค์บอกเราว่าหัวใครหัวมัน คุณไม่มีสิทธิ์ไปละเมิดได้ เพราะมันเป็นเรื่องของสิทธิมนุษยชน ตรงนี้ถ้าฟังเผินๆแล้วนับว่าเป็นเหตุผลที่ใช้ไม่ได้ หรือ (บางคน) อาจจะว่าถึงขนาดไร้สาระเลยทีเดียว (ในเชิงวาทกรรมหลัก) แต่ถ้าลองพินิจพิจารณาใคร่ครวญให้ถ้วนถี่ ก็จะเห็นได้ว่าวิธีการมองโลกของแฟรงค์นั้นค่อนไปในทางหลัก ‘อภิปรัชญา’  เนื่องจากมองแก่นนามธรรมของสภาวะมนุษย์เองเป็นแกน (รวมถึงคุณค่า) แล้วจึงค่อยยึดโยงไปสู่ธรรมชาติภายนอก หาได้มองจากความหมายที่สังคม (เชิงโลกียสัจ) ได้ปูทางสร้างกันมารุ่นต่อรุ่น จนท้ายที่สุดแล้วจึงไปยัดเยียดความหมายหรือคำตอบให้กับสังคมในบางเรื่อง อย่างไรก็ดี ข้าพเจ้าตีความว่าเนื่องจากแฟรงค์เองยังเด็กอยู่ (ณ ตอนนั้น) จึงไม่สามารถสื่อสารนัยนามธรรมเรื่องผมเกรียนออกมาให้ชัดเจนกว่านี้ได้ (แต่ที่ประทับใจข้าพเจ้าที่สุดเห็นจะเป็นเวลาแฟรงค์พูดเรื่อง ‘ความเป็นอนิจจัง’ ของกระแสธารเวลา และรองลงมาคือเรื่องหลักสิทธิมนุษยชน) แต่ไม่ว่าจะอย่างไร แฟรงค์ก็ได้ให้ความคิดอ่านอื่นๆที่น่าสนใจไว้ไม่น้อย ใน ‘เจาะข่าวเด่น’ ของคุณสรยุทธ์ (เมื่อวันที่ 10 มกราคม 2556) ไว้ให้เราได้ขบคิดกัน แม้ว่าโดยส่วนตัวข้าพเจ้าแล้ว บางกรณีจะยังเป็นเพียงการขี่ม้ารอบเมือง ยังหาใช่การพุ่งเข้าโจมตีทีเดียวจอดก็ตาม (ป.ล. ข้าพเจ้าโดยส่วนตัวตะลึง (ระคนตลก) เวลาที่แฟรงค์โต้ตอบกลับประเด็นเรื่อง ‘การถวิลหาอดีต’ ในเรื่องทรงผม (จากเด็กผู้หญิงคนหนึ่ง) ว่าถ้าคนเรามีการถวิลหาจริง เราก็คงถวิลหาทรงมหาดไทยหรือทรงจุกไปแล้ว กับอีกประเด็นหนึ่งคือกรณีการคัดค้านเรื่องความศักดิ์สิทธิ์ของเครื่องแบบ (ซึ่งเริ่มจากเด็กผู้หญิงคนเดียวกัน) ว่ามันขึ้นอยู่กับคนที่ใส่ หาใช่เครื่องแบบกำหนด)

มาที่ประเด็นของ ‘เพนกวิน’ (ต่อไปนี้ขอเรียกแต่ชื่อเล่น) เลขาธิการกลุ่มการศึกษาเพื่อความเป็นไทคนปัจจุบันกันบ้าง อันที่จริง ข้าพเจ้าคงจะไม่ประหลาดใจแต่อย่างใดเลย กับกรณีเพียงมีเด็กวัยรุ่นคนหนึ่งโห่ฮาลุกขึ้นมาชูป้ายประท้วงเช่น ไม่เห็นด้วยกับที่มาของอำนาจ (เช่นการทำรัฐประหาร) หรือพฤติกรรมที่ส่อแววมิชอบ (เช่นเรื่องการทุจริตคอร์รัปชั่น) ของรัฐบาลซึ่งกุมอำนาจอยู่ในขณะนั้น เนื่องจากไม่ว่าจะเป็นการเมืองไทยในยุคใดสมัยใด กรณีดังกล่าวก็จะมีให้เห็นกันบ้างประปรายอยู่แล้ว (แม้ว่าโดยมากผู้ประท้วงจะอยู่ในวัยนักศึกษา หาใช่เด็กมัธยมปลายก็ตาม) แต่ด้วยเหตุใดเล่า ข้าพเจ้าจึงมองว่ากรณีของเพนกวินนั้นมีความน่าสนใจมากเป็นพิเศษ? คำตอบนั้นมีอยู่สามประการ (ที่เกี่ยวเนื่อง) ด้วยกัน

ประการแรก นัยยะของการเรียกร้องให้ทางกระทรวงศึกษาฯปรับเปลี่ยนเอาวิชา ‘หน้าที่พลเมือง’ ออก แล้วให้ใส่วิชา ‘ปรัชญา’ หรือ ‘จริยศาสตร์’ เข้าไปแทน

ประการที่สอง การ ‘มองโลก’ ของเพนกวิน

และประการสุดท้าย ว่าด้วย ‘ความเข้าใจปรัชญา’ ของเพนกวิน

“การเรียนวิชาหน้าที่พลเมืองคือการกำหนดไว้แล้ว ว่าเด็กที่ดีต้องมีลักษณะอะไรบ้าง ทำอย่างไรบ้างถึงจะได้ชื่อว่าเป็นเด็กดี ซึ่งมีการกำหนดไว้แล้ว เด็กมีหน้าที่แค่ทำตามเท่านั้น

ผมว่าสิ่งเหล่านี้ได้ก้าวข้ามขั้นตอนที่สำคัญไป นั่นก็คือ “การวิเคราะห์-วิพากษ์” หรือพูดอีกแบบคือ การเรียนวิชาพลเมืองได้ข้ามขั้นตอนในการตั้งคำถามไปว่า สิ่งนั้นดีจริงหรือ? ทำไมเราต้องทำ? เหมือนอย่างที่พระพุทธเจ้าได้ตรัสไว้ในเรื่อง ‘กาลามสูตร’ ที่ว่าอย่าเชื่อ แต่ให้สงสัยไว้ก่อน จนกระทั่งรู้แล้วว่ามันจริงถึงจะเชื่อ

ซึ่งการเรียนปรัชญา-จริยศาสตร์ จะทำให้เด็กตั้งคำถามถึงสิ่งต่างๆ และท้ายที่สุดเขาจะเลือกเชื่อบางสิ่งจากพื้นฐาน ซึ่งนั่นคือการปลูกฝังจริยธรรมได้ยั่งยืนกว่า”

“เราไม่ควรที่จะทำให้คนทุกคนเหมือนกันหมด มันเป็นไปไม่ได้ เราเป็นมนุษย์ เรามีเอกลักษณ์ของตัวเอง แต่ทำอย่างไรเราถึงจะยอมรับความแตกต่างที่ว่านั้นได้ ความแตกต่างนี่แหละครับ ที่คือความงามของสังคม”

(คัดมาบางส่วนจากบทความ ‘อ่านความคิดนักเรียน ม.5 ผู้หาญกล้าชูป้ายเบื้องหน้า ‘บิ๊กตู่’ ความคิดเหมือน ‘เมล็ดพันธุ์’ อย่าเอา ‘กะลา’ ไปครอบมันไว้’ ใน มติชนสุดสัปดาห์ ฉบับประจำวันที่ 18 - 24 กันยา 2558)

ทำไมจึงปรัชญา ? เหตุใดจึงจริยศาสตร์ ? สำหรับข้าพเจ้าแล้ว นี่เป็นประเด็นที่น่าสนใจและน่าประหลาดใจที่สุด เนื่องจากคนที่ประกาศกร้าวเอ่ยอ้างเหตุผลนี้หาได้มีวัยวุฒิ คุณวุฒิ และประสบการณ์ซึ่งดูแล้วเพรียบพร้อมต่อการยกประเด็นนี้ขึ้นมาแต่อย่างใด (หรือต่อให้มี ก็ใช่ว่าจะสามารถตระหนักรู้และหยิบยกขึ้นมาได้โดยง่าย เนื่องจากท่านผู่อ่านอย่าลืมว่านี่คือสังคมไทย) ในทีแรก ข้าพเจ้าต้องขอสารภาพว่าตัวเองมีความเคลือบแคลงสงสัยอยู่ในที เกี่ยวกับความเข้าใจ (ในเรื่องที่หยิบยก) รวมไปถึงจุดประสงค์ของเพนกวิน แต่อย่างไรก็ดี หลังจากที่ข้าพเจ้าได้ฟังและได้อ่านข้อมูลต่างๆซึ่งมาจากปากของเขาเอง (ย้ำว่าเป็นเด็กมัธยมปลาย) โดยตรงแล้ว ความปีติเบิกบานก็บังเกิดขึ้นในใจข้าพเจ้าทันที ซึ่งความรู้สึกดังกล่าวได้พาข้าพเจ้าให้ระลึกหวนไปถึงความหวังลมๆแล้งๆที่พัดผ่านเข้ามาบางครั้งบางคราวเช่นกัน กล่าวคือข้าพเจ้าเคยวาดหวังเหลือเกิน ว่าอยากให้ทางกระทรวงศึกษาฯ (ในหลายๆยุคสมัย) ได้บรรจุวิชา ‘หลักปรัชญาเบื้องต้น’ เป็นวิชาบังคับ (หรือวิชาเลือกก็ได้เอ้า!) ของโรงเรียน (เฉพาะในหลักสูตรระดับมัธยมปลายศึกษา) เนื่องจากวิชาดังกล่าวเป็นวิชาที่ว่าด้วย ‘ปัญญา’ ล้วนๆ แต่ข้าพเจ้าก็ต้องทำเป็นลืมมันไปทุกครั้ง เนื่องจากมันคงไม่มีวันเกิดขึ้นได้ในสังคมฉาบฉวยแบบเราๆ

ถ้าพูดลงไปแบบเฉพาะเจาะจง สาเหตุที่ทำให้ข้าพเจ้าประหลาดใจอย่างมากเห็นจะเป็น ‘วิธีการมองโลก’ ของเพนกวิน ซึ่งมันมิใช่เรื่องง่ายๆเลย กับการที่เด็กคนหนึ่งจะสามารถมองการแก้ไขปัญหาหนึ่งๆด้วยหลักปรัชญาหรือจริยศาสตร์ เนื่องจากปรัชญาโดยตัวของมันเองนั้นดำรงอยู่ในลักษณะนามธรรม ธำรงไว้ซึ่งแก่นสัจจะ มิใช่หลักการแก้ปัญหาเฉพาะหน้าในเชิงปรากฎการณ์ของรูปธรรม (เพียงไม่กี่ขั้น) ดั่งที่เห็น ดังนั้นถ้าผู้พูดไม่ (พอจะ) รู้เรื่องดังกล่าวบ้างเสียแล้ว ข้อเสนอก็คงจะถูกกลั่นกรองออกมามิได้แน่ทีเดียว (ถึงแม้เอาเข้าจริงเพนกวินจะเคยสารภาพ (ไว้ใน มติชนรายวัน ฉบับวันที่ 12 ก.ย.58) ว่าเขาเองดูจะแน่นไปทางสายประวัติศาสตร์มากกว่าปรัชญาก็ตาม)

ทีนี้ เพนกวินพยายามจะบอกอะไรกับเรา? จากการตีความของข้าพเจ้า (ผ่านจดหมายเปิดผนึกถึงท่านนายกฯ ฉบับที่ ๒ เรื่อง ‘ข้อเสนอเกี่ยวกับการศึกษาเพื่อปลูกฝังจริยธรรม’ และบทสัมภาษณ์ต่างๆ) เพนกวินมิได้คิดจะแก้ไขปัญหาเรื่องการปฏิเสธเนื้อหาวิชาหน้าที่พลเมือง (เรื่องท่องจำ) โดยการนำประเด็น เนื้อหาสาระ หลักทฤษฎี หรือแม้แต่องค์ประกอบของหลักวิชาปรัชญา (หรือจริยศาสตร์) ระบบใดระบบหนึ่ง (หรือแม้แต่ของประเทศใดประเทศหนึ่ง) มาทำการประยุกต์ใช้โดยเฉพาะเจาะจง หากทว่าเสนอแนะ ‘กระบวนการทางปรัชญา’ (หรือพูดง่ายๆคือ ‘ระบบ’) ในการที่จะเข้าถึงจุดหมายที่ว่ามาดังกล่าว (ซึ่งก็คือการปลูกฝังจริยธรรมที่ยั่งยืน) ซึ่งกระบวนการที่ว่าอาจหมายถึงการถกเถียง วิพากษ์-วิจารณ์ วิเคราะห์ ตั้งคำถาม (ในทางปรัชญาเรียกว่า ‘dialectic’) รวมถึงการหาข้อสรุปร่วมกันในองคาพยพหนึ่งๆต่อปัญหาหนึ่งๆซึ่งเกิดขึ้น ณ ขณะนั้น และปลายทางของถนนเส้นนี้เอง ที่จะนำมาซึ่งความเข้าใจร่วมกันต่อสถานการณ์ต่างๆที่เกิดขึ้นในบ้านเมืองเราอย่างยั่งยืน

ซึ่งแน่นอน ว่ามุมมองดังกล่าวหาได้ใช่เรื่องที่ใหม่เสียทีเดียว เนื่องจากเราจะเห็นว่าสังคมไทยเรา (โดยเฉพาะอย่างยิ่งในยุคนี้) ก็มีการตั้งคำถามใหม่ๆมากขึ้นทุกวี่ทุกวัน แต่อย่างไรก็ดี เราก็คงจะปฏิเสธเสียมิได้ว่าความกล้าหาญของเด็กๆนั้นเป็นสิ่งที่น่าชื่นชม และโดยเฉพาะอย่างยิ่ง แนวคิดของเพนกวิน เด็กมัธยมชั้นปีที่ 5 จากโรงเรียนรัฐบาลแห่งหนึ่งที่ถ่อมตนว่าตัวเองเดินมาทางสายประวัติศาสตร์มากกว่าปรัชญา (จริงหรือไม่ลองมาดูกันบางส่วนทางด้านล่าง)

“คือวิชาหน้าที่พลเมืองเป็นเรื่องของการท่องจำค่านิยม 12 ประการบ้าง หรือลิสต์ไว้แล้วว่าอะไรคือดี ไม่ดี อะไรต้องทำ ไม่ต้องทำ แล้วให้เด็กไปจำแล้วทำตามนั้น ซึ่งผมมองว่ามันคือคำสั่ง ไม่ได้ปลูกจิตสำนึกเลย... เป็นการกำหนดความดีสำเร็จรูปไว้แล้ว และข้ามขั้นตอนของการสร้างความดี ถ้าเป็นวิชาปรัชญาจริยธรรมที่ผมเสนอไป จะเป็นเรื่องของการแสดงความคิดเห็นกัน ถกเถียงกันเพื่อที่จะหาข้อสรุปว่า ความดีจริงๆ แล้วมันคืออะไรกัน แล้วความดีฉบับของตัวเองนั้นเป็นแบบไหน และเมื่อเด็กสามารถสร้างความดีของตนที่สามารถสอดคล้องกับความดีของสังคมได้ ก็จะเป็นความดีของเขาเอง ผมเชื่อว่าเขาจะมีความรู้สึกร่วมมากกว่าและอยากปฏิบัติมากกว่าครับ”

“ผมยอมรับว่าผมไม่ใช่คนเก่งด้านปรัชญาหรือศึกษามามากมายเท่าไหร่จะหนักไปทางประวัติศาสตร์มากกว่าแต่ว่าสิ่งที่ทำให้ผมสนใจปรัชญาไม่ใช่ตัวเนื้อหา แต่คือวิธีคิดของมัน”

“ผมยังคงเชื่อมั่นในประเทศไทยผมเชื่อมั่นตลอดว่าตราบใดที่มนุษย์ยังคงความเป็นมนุษย์อยู่ มนุษย์ย่อมหาสิ่งที่ดีกว่าให้ตัวเองได้เสมอ แม้ประเทศไทยตอนนี้อาจมีปัญหานิดหน่อย แต่ในที่สุดแม้จะต้องใช้เวลาอีกสักพักหนึ่ง ผมเชื่อว่าประเทศไทยจะต้องหาวิธีการที่เหมาะสมที่สุด สังคมไทยจะต้องค้นพบวิธีการที่ว่าคนไทยจะอยู่กันอย่างไร ก้าวต่อไปยังไง ต้องมีสักวันหนึ่งที่เราจะก้าวไปถึงจุดนั้นได้”

“ผมอ่านประวัติศาสตร์มาตั้งแต่อนุบาล เริ่มจากที่เป็นนิทาน เช่น สุริโยทัย เพราะมันสนุก...
แรกๆ เด็กๆ ไม่รู้อะไรก็อ่านประวัติศาสตร์กระแสหลักไป เพลินๆ ดี จนเข้าประถมปลายถึงมัธยมก็มีหนังสือแปลกๆ หรือได้ฟังครูประวัติศาสตร์พูด ก็เห็นอีกด้านหนึ่งที่แปลกไปจากที่เราเคยรู้มา เลยรู้ว่าประวัติศาสตร์ไม่ใช่แค่เรื่องท่องจำแต่ต้องคิดด้วยนะ ก็เลยสนใจมากขึ้นอีก... ทำให้เข้าใจว่าสุดท้ายแล้วมนุษย์ก็เป็นอย่างนี้แหละ เวลาได้ยินคนพูดว่า มนุษย์สมัยนี้แย่จังเลย ทำไมเป็นอย่างนี้ แต่พอเราไปอ่านประวัติศาสตร์ก็จะรู้ว่า แท้จริงแล้ว มนุษย์เป็นอย่างนี้มาตั้งนานแล้ว”

(คัดมาบางส่วนจาก มติชนรายวัน ฉบับวันที่ 12 ก.ย. 58)

ป.ล. ไม้ผลัดนี้อยู่ที่เพนกวิน แล้วไม้ผลัดต่อไปจะเป็นใครน้อออ...

เกี่ยวกับผู้เขียน  ปัจจุบัน รัฐพล เพชรบดี เป็นอาจารย์ประจำภาควิชาศิลปศาสตร์ (ปรัชญา) มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขตกำแพงแสน