รายงาน: คราฟท์เบียร์ไทยไม่แพ้เบียร์นอก ‘เบียร์ทำมือ’ ความหวังผลักดันเศรษฐกิจ

เกาะกระแสวันเบียร์นานาชาติ 5 สิงหาคมนี้ ส่องดูคราฟท์เบียร์ไทยกับประเด็นทางเศรษฐกิจและกฎหมาย คนทำคราฟท์เบียร์ชี้ขยายตัวมาก แต่กฎหมายยังไม่เปลี่ยนทันวัฒนธรรมการดื่ม หวังการรวมกลุ่มคือทางออก

ที่มาของภาพประกอบ: The Bob

เบียร์เป็นเครื่องดื่มแห่งการเฉลิมฉลอง เราดื่มเบียร์ในทุกโอกาส ด้วยเหตุนี้เองวันเบียร์นานาชาติจึงจัดขึ้นเพื่อเป็นอีกหนึ่งข้ออ้างในการเมามาย วันเบียร์นานาชาติจะจัดขึ้นทุกศุกร์แรกของเดือนสิงหาคม ในปี 2559 นี้จะตรงกับวันที่ 5 สิงหาคมนั่นเอง เนื่องด้วยกระแสความนิยมในเบียร์ทำมือ หรือที่เรียกว่า เบียร์คราฟท์ ขยายตัวมาสักพักหนึ่งแล้วในสังคมไทย เราจะพาทุกท่านไปรู้จักกับคราฟท์เบียร์ในไทยเพื่อเพิ่มทางเลือกในชีวิต

การทำคราฟท์เบียร์ในไทยเริ่มต้นขึ้นมานานหลายปีแล้ว แต่ที่เป็นกระแสดึงให้คนจำนวนมากมาสนใจ ทั้งสนใจที่จะทำดื่มเองในครัวเรือนหรือออกไปตามหามาดื่มน่าจะเกิดขึ้นราว 2-3 ปีมานี้ กระแสความนิยมคราฟท์เบียร์เริ่มจากการเข้ามาของเบียร์นำเข้าต่างๆ ความหลากหลายของเบียร์ที่ร้านเบียร์ต่างๆ นำมาเป็นตัวเลือกให้แก่กลุ่มผู้บริโภคไทยนำไปสู่กระแสการเริ่มต้มเบียร์ดื่มเองจนไปถึงการต้มเบียร์เพื่อแบ่งปันกันในกลุ่มเพื่อน และนำไปบรรจุขวดขายในที่สุด

คราฟท์เบียร์คืออะไร? และแตกต่างกับเบียร์ที่ขายตามท้องตลาดทั่วไปอย่างไร?  คำว่าคราฟท์ของคราฟท์เบียร์ มาจากคำว่า craftsmanship หรืองานฝีมือ เมื่อมารวมกับคำว่าเบียร์ มันก็กลายเป็นคำว่า คราฟท์เบียร์ ซึ่งแปลว่า เบียร์ทำมือ แตกต่างจากเบียร์ทั่วไปที่ขายกันในท้องตลาด ตรงที่คราฟท์เบียร์จะใส่เอกลัษณ์ของโรงเบียร์นั้นๆ หรือเอกลักษณ์ของท้องที่ต่างๆ เช่น การใช้กลิ่นมะลิ หรือแม้กระทั่งใส่มะระ ลำไย ลงไปในเบียร์ การทำคราฟท์เบียร์ถือว่าเป็นทางเลือกหนึ่งในจุดประกายความคิดสร้างสรรค์ ใส่ความเป็นท้องถิ่น สร้างความซับซ้อนของรสชาติ เบียร์ที่ขายตามท้องตลาดทั่วไปจะมีก็แค่กลิ่น รสขม และความเย็นเท่านั้น แต่คราฟท์เบียร์จะแตกต่างออกไปเนื่องมาจากวัตถุดิบและกลิ่นที่เพิ่มเข้าไปจนซ้อนทับเป็นชั้นของรสชาติที่แตกต่างกันออกไปตามชนิด รสสัมผัสของตัวเบียร์ที่หลากหลาย เบียร์บางขวดมีรสชาติที่แตกต่างกันถึง 17 รสชาติ จากการเพิ่มกลิ่นเข้าไปในเบียร์

จุดเด่นอีกประการของคราฟท์เบียร์คือ ความละเอียดอ่อนของมัน เบียร์ในโลกมีหลายชนิด เช่น เอล สเต้าท์ และที่รู้จักกันอย่างแพร่หลายในไทยอย่าง ลาเกอร์ เป็นต้น เนื่องด้วยคราฟท์เบียร์มักจะอยู่ในการผลิตขนาดเล็ก เนื่องด้วยเริ่มต้นมาจากการต้มเบียร์กันดื่มเองภายในครอบครัว มันจึงสะท้อนให้เห็นถึงความใส่ใจในรายละเอียดของคราฟท์เบียร์แต่ละยี่ห้อที่ทำกันออกมา การเลือกชนิดของเบียร์ให้เหมาะกับสภาพแวดล้อมและชนิดของวัตถุดิบที่นำมาทำจะเป็นรายละเอียดเล็กๆ น้อยๆ ที่โรงงานขนาดใหญ่ทำไม่ได้  แม้ว่าโรงเบียร์ขนาดใหญ่บางรายที่หันมาทำคราฟท์เบียร์ เช่น est.33 by singha แต่ก็ไม่ถือว่าเป็นคราฟท์เบียร์ เพราะยังเป็นการผลิตในปริมาณมาก

อิทธิพลของคราฟท์เบียร์ที่มีต่อเศรษฐกิจ อธิบายได้โดยใช้ประเทศสหรัฐอเมริกาเป็นตัวอย่าง จากข้อมูลเมื่อปี 2014 มีโรงเบียร์ขนาดเล็กที่จดทะเบียนสูงถึง 1,971 แห่งสร้างเม็ดเงินกว่า 1,950,725,400,000 บาท อ่านว่า “หนึ่งล้านล้านเก้าแสนห้าหมื่นเจ็ดร้อยยี่สิบห้าล้านบาท” และสร้างการจ้างงาน 424,000 ตำแหน่ง เมื่อดูขนาดของตลาดเบียร์ไทยก็พบว่า มีเงินหมุนเวียนมากถึง 136,600 ล้านบาท โดยคราฟท์เบียร์จะอยู่ในตลาดเบียร์พรีเมี่ยมซึ่งมีส่วนแบ่งตลาดอยู่ที่ 17,685 ล้านบาท ในปี 2557 จากข้อมูลของทั้งสหรัฐอเมริกาและไทยจึงนำไปสู่คำถามที่ว่า ประเทศไทยสามารถใช้คราฟท์เบียร์ซึ่งกำลังเป็นกระแสร้อนแรงในขณะนี้ผลักดันเศรษฐกิจได้หรือไม่

แม้ว่าในประเทศไทยมีการทำคราฟท์เบียร์จำนวนมาก อาจจะมากถึง 100 รายทั่วประเทศ แต่ทว่าการทำคราฟท์เบียร์เป็นสิ่งที่ผิดกฎหมายในปัจจุบัน  ในประเทศไทยพระราชบัญญัติสุรา พ.ศ.2493 ได้ให้อำนาจกรมสรรพสามิตในการกำหนดว่าใครสามารถผลิตสุราชนิดใดได้บ้าง กฎหมายทั้งหลายที่ออกมาบังคับควบคุมการผลิตเบียร์ได้กำหนดให้มีโรงเบียร์ได้เพียง 2 รูปแบบ คือ แบบโรงงานเบียร์ เช่น โรงเบียร์สิงห์ ช้าง ไฮเนเก้น เป็นต้น และแบบที่สองคือประเภทบริวผับ ซึ่งห้ามบรรจุขวดจำหน่ายออกนอกสถานที่ เช่น โรงเบียร์เยอรมันตะวันแดง

แม้ว่ากฎหมายจะเปิดช่องให้มีการจัดตั้งโรงงานเพื่อทำคราฟท์เบียร์ ตามประกาศกระทรวงการคลัง เรื่องวิธีการบริหารงานสุรา พ.ศ. 2543 ส่วนที่ 2 ว่าด้วยเรื่องการทำและขายส่งสุราแช่ชนิดเบียร์และชนิดสุราผลไม้ โดยในข้อ 7.1  ท่อนหนึ่งระบุว่า "ผู้ขออนุญาตต้องเป็นบริษัทจำกัด มีทุนจดทะเบียนไม่ต่ำกว่า 10 ล้านบาท มีเงินค่าหุ้นหรือเงินลงทุนที่ชำระแล้วไม่น้อยกว่า 10 ล้านบาท ในกรณีที่เป็นโรงงานเบียร์ขนาดเล็กประเภทผลิตเพื่อขาย ณ สถานที่ผลิต จะต้องมีปริมาณการผลิตไม่ต่ำกว่า 100,000 ลิตร แต่ไม่เกิน 1 ล้านลิตรต่อปี" เงื่อนไขดังกล่าวเป็นการกีดกันการทำคราฟท์เบียร์อย่างแท้จริง ตามที่ได้กล่าวข้างต้น ผู้ที่ทำคราฟท์เบียร์ส่วนมากจะเริ่มต้นจากการต้มเบียร์ดื่มในครัวเรือน ทุนจดทะเบียนที่กำหนดวงเงินมหาศาลขนาดนั้น แทบจะเป็นไปไม่ได้เลยที่จะจัดตั้งโรงานคราฟท์เบียร์ของตัวเอง

เมื่อเปรียบเทียบกับธุรกิจที่คล้ายกันกับคราฟท์เบียร์ที่มีในไทย คือ สุรากลั่น สุราท้องถิ่น สุราแช่ ในปัจจุบันมีการเปิดให้ผลิตเพื่อจัดจำหน่ายสุราต่างๆ ได้อย่างอิสระ ภายใต้ข้อกำหนดทางกฎหมาย โดยในปีงบประมาณ 2556 มีผู้ได้รับอนุญาตผลิตสุราชุมชนทั่วประเทศ จำนวน 4,162 ราย  เกิดการจ้างงานในหลายๆ ตำแหน่ง สำหรับผลการจัดเก็บรายได้ ภาษีสรรพสามิตสุราในปีงบประมาณ 2556 รายได้ภาษีจากสุราแช่ชุมชน จำนวน 54.33 ล้านบาท และรายได้จากภาษีสุรากลั่นชุมชน จำนวน 1,847.74 ล้านบาท

ดูเหมือนว่า ทางออกของคราฟท์เบียร์ในการทำตัวเองให้ถูกกฎหมายคือการใช้แนวทางของการผลิตสุราชุมชน แต่ข้อกำหนดต่างๆ ที่กดดันสุราชุมชนยังมีอยู่มาก ทำให้สุราชุมชนไม่สามารถเติบโตก้าวหน้ากว่านี้ได้ ข้อจำกัดที่ว่าคือ กำลังแรงม้าในการผลิตที่ตามกฎหมายกำหนดให้ไม่เกิน 5 แรงม้าทั้งโรงงาน แต่หัวเตากลั่นที่ใช้งานเพียงหัวเดียวก็มีแรงม้าเกือบ 4 แรงม้าแล้วและโดยปกติผู้ผลิตมักใช้หัวเตากลั่น 2 ตัว นอกจากนี้ยังมีเรื่องการแปรรูปเพื่อเพิ่มมูลค่าทางเศรษฐกิจ

จากข้อกฎหมายเกี่ยวกับสุราจะเห็นได้ว่า แม้จะมีการเปิดช่องให้มีการผลิตอย่างถูกกฎหมายแล้วก็ตาม แต่การผลิตเครื่องดื่มมีดีกรีรายย่อยต่างๆ จะมีการกีดกันทางข้อกฎหมายเพื่อมิให้สามารถผลักดันเศรษฐกิจได้ ทางออกของกลุ่มผู้ทำคราฟท์เบียร์จึงหันไปสู่หนทางนอกกฎหมายแทน คือ การรวมกลุ่มกันของกลุ่มคนทำคราฟท์เบียร์

เมื่อวันที่ 25 มิถุนายน พศ. 2559 ที่ผ่านมาได้มีการจัดประกวดคราฟท์เบียร์ โดย YAKSA Brewery Thailand เป็นผู้จัดงานนี้ขึ้นมา ครั้งนี้เป็นครั้งที่ 4 มีจุดประสงค์เพื่อให้เกิดการรวมตัวกันของกลุ่มคนทำคราฟท์เบียร์ในไทยขึ้นมาเพื่อเปิดโอกาสให้มีการแลกเปลี่ยนความรู้และประสบการณ์ในการทำคราฟท์เบียร์ในไทย โดยผู้ชนะของการแข่งขันดังกล่าวจากจำนวนผู้สมัครกว่า 70 รายคือ Devanom Beer และ TriplePearl ทริปเปิลเพิร์ล


ประเสริฐ ศรีตะบวรไพบูลย์

ประเสริฐ ศรีตะบวรไพบูลย์ ผู้จัดงานประกวดกล่าวว่า ในปัจจุบันสังคมคนทำคราฟท์เบียร์ขยายตัวอย่างมาก มีการเปิดโรงเรียนสอนทำคราฟท์เบียร์ รวมไปถึงการขยายตัวของคราฟท์เบียร์ไทยที่เริ่มไปทำในต่างประเทศเพื่อทำให้ถูกกฎหมาย การจัดประกวดคราฟท์เบียร์ที่ผู้ผลิตรายย่อยได้รวมตัว มีการแบ่งปันข้อมูล วิธีการทำ การมีผู้ผลิตรายใหม่เกิดขึ้นอย่างรวดเร็วในวงการคราฟท์เบียร์ไทยเป็นเพราะว่า คนทั่วไปสามารถต้มเบียร์ที่บ้านได้ ใช้เวลาและทุนไม่มาก อุปกรณ์ที่ใช้ทำคราฟท์เบียร์สามารถหาได้ง่ายมากขึ้น จำนวนผู้ผลิตรายใหม่ที่เพิ่มมากขึ้นนี้เป็นสิ่งที่เพิ่มอำนาจในการต่อรองต่อรัฐ

ประเสริฐ กล่าวต่อว่า ผลเสียที่เกิดขึ้นกับของวงการคราฟท์เบียร์ไทยคือ การเติบโตของคราฟท์เบียร์ที่ขาดการควบคุม เพราะไม่มีองค์กรที่ดูแล ทำให้รายที่ไม่มีคุณภาพเข้าสู่ท้องตลาด เมื่อมีเบียร์ที่ไม่มีคุณภาพเข้าสู่ตลาดจะเป็นอุปสรรคในการขยายตลาดของคราฟท์เบียร์อื่น ส่วนไมโครบริวเวอรี่ต่างกับแมคโครบริวเวอรี่เยอะ การทำคราฟท์เบียร์ต้องมีการศึกษาอย่างมาก สิ่งที่สำคัญที่สุดคือความใส่ใจในการผลิต การศึกษาหาข้อมูลเป็นสิ่งสำคัญต่อการทำคราฟท์เบียร์อย่างมาก

ประเสริฐ กล่าวอีกว่า คราฟท์เบียร์ที่มีคุณภาพในปัจจุบันผลิตไม่ทันขาย คราฟท์เบียร์นอกเข้ามาปูตลาดในไทยไว้เยอะมาก มีช่องทางในการะกระจายสินค้าสูง คนดื่มคราฟท์เบียร์ไทยส่วนมากมาจากคนดื่มคราฟท์เบียร์นอกอยู่แล้ว การที่เบียร์นอกเข้าไปมีบทบาทกับร้านค้าสูงทำให้ราคาคราฟท์เบียร์ไทยสูงตาม ร้านเบียร์บางร้านอัพราคาคราฟท์เบียร์ไทยให้เท่ากับเบียร์นอก เพราะไม่ต้องการที่จะลดกำไรต่อหน่วยลง กำลังการผลิตคราฟท์เบียร์ไทยค่อนข้างต่ำ ทุกวันนี้ยังไม่มีใครรวยจากคราฟท์เบียร์ คนตามชนบทไม่สามารถเข้าถึงคราฟท์เบียร์ได้ ชาวบ้านไม่มีทางผลิตเบียร์ได้ การเข้าถึงความรู้และวัตถุดิบค่อนข้างยากสำหรับชาวบ้านทั่วไป

ประเสริฐ กล่าวว่า ธุรกิจเครื่องดื่มมีดีกรีเป็นตัวผลักดันเศรษฐกิจมาอย่างยาวนานตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน ประเทศไทยตอนนี้ประสพปัญหาว่าสินค้าทางการเกษตรที่สำคัญของไทยอย่างข้าวมีมูลค่าทางเศรษฐกิจต่ำ ทั้งที่ข้าวนี่เองที่เป็นหนึ่งในวัตถุดิบหลักในการทำเบียร์ แตกต่างกันที่ชนิดของข้าวเท่านั้น วัตถุดิบในการทำคราฟท์เบียร์ของไทยมีครบ โดยมีการปลูกมอลต์ที่สะเมิง  ปลูกฮอปส์ที่นนทบุรีและวัตถุดิบอื่นๆ ที่ปรับแต่งกลิ่นรสของเบียร์ได้เป็นอย่างดี นอกจากนี้การใช้เบียร์ในการพัฒนาประเทศมีให้เห็นแล้วในเมือง Popperinge ประเทศเบลเยี่ยมซึ่งสร้างเมืองทั้งเมืองด้วยดอกฮอปส์

ประเสริฐกล่าวว่า ในปัจจุบันคราฟท์เบียร์ไทยมีราคาค่อนข้างสูงแต่ไม่ถือว่าแพงมาก เพราะการทำคราฟท์เบียร์ค่อนข้างยากและสิ้นเปลือง การทำคราฟท์เบียร์เพื่อขายในปัจจุบันมีการตั้งมาตรฐานไว้ค่อนข้างสูงสำหรับคราฟท์เบียร์ที่มีคุณภาพและมีจรรยาบรรณ แต่ถังที่ไม่มีคุณภาพมากพอที่จะปล่อยออกสู่ตลาดให้ลูกค้าดื่มได้ก็ยังเกิดขึ้นได้ง่าย ทั้งที่ควรเป็นความรับผิดชอบของผู้ผลิต ไม่ควรนำเบียร์ที่ไม่ได้มาตรฐานมาบรรจุขวดขาย

เขายังกล่าวอีกว่า การจัดตั้งสมาพันธ์จะทำให้มีการรับรองคุณภาพเบียร์ เป็นประโยชน์กับผู้บริโภค โดยรูปแบบนั้นอาจจะมีการเก็บค่าสมาชิครายปี มีการตรวจสอบการผลิตพร้อมออกตรารับรอง การดื่มเบียร์ที่ไม่ได้ตรารับรองผู้บริโภคอาจจะต้องรับความเสี่ยงกับเบียร์ที่ไม่ได้มาตรฐาน แต่ความหวังถึงการรวมตัวกันเป็นสมาคมคราฟท์เบียร์ในไทยก็ยังเป็นเรื่องที่เป็นไปได้ยาก เพราะคนทำคราฟท์เบียร์ในไทยมีมุมมองที่ไม่เหมือนกัน อีกทั้งการที่คราฟท์เบียร์ยังไม่มีกฎหมายรองรับ ยังเป็นสิ่งที่ผิดกฎหมายอยู่ ทำให้ไม่มีคนเข้ามาดูแลจัดตั้งสมาคม เบื้องต้นอาจเพียงมีการจัดตั้งสมาพันธ์ที่เป็นที่รวมตัวกัน แล้วนำไปรวมกับสมาพันธ์คราฟท์เบียร์อื่นในภูมิภาค

เรื่องราวที่เกิดขึ้นในวงการคราฟท์เบียร์เต็มไปด้วยความพยายามปรับตัวเพื่อต่อสู้กับข้อจำกัดที่เกิดขึ้น แม้ว่าในปัจจุบันการทำคราฟท์เบียร์ไทยยังเป็นสิ่งผิดกฎหมาย แต่ในอนาคตอาจจะมีการปรับปรุงกฎหมายเพื่อให้เข้ากับการเปลี่ยนแปลงของวัฒนธรรมในสังคม ถึงวันนั้นคนทำคราฟท์เบียร์ไทยอาจจะมีการรวมตัวกันและเป็นตัวจักรสำคัญในการผลักดันเศรษฐกิจชาติได้เช่นที่เกิดมาแล้วในหลายประเทศ

 

ที่มาข้อมูลบางส่วน

จำนวนคราฟท์เบียร์ในอเมริกา, brewers association, เข้าถึงเมื่อ 4 ส.ค.2559
https://www.brewersassociation.org/statistics/number-of-breweries/

ตัวเลขเศรษฐกิจคราฟท์เลียร์อเมริกา, brewers association, เข้าถึงเมื่อ 4 ส.ค.2559
https://www.brewersassociation.org/statistics/economic-impact-data/

ขนาดตลาดเบียร์ไทย, สำนักข่าวทีนิวส์,  เข้าถึงเมื่อ 4 ส.ค. 2559
http://m.tnews.co.th/html/content/164537/

จำนวนสุราชุมชน, ศูนย์วิจัยปัญหาสุรา, เข้าถึงเมื่อ 4 ส.ค. 2559
http://cas.or.th/old/index.php/news/7802

ร่วมบริจาคเงิน สนับสนุน ประชาไท โอนเงิน กรุงไทย 091-0-10432-8 "มูลนิธิสื่อเพื่อการศึกษาของชุมชน FCEM" หรือ โอนผ่าน PayPal / บัตรเครดิต (รายงานยอดบริจาคสนับสนุน)

ติดตามประชาไทอัพเดท ได้ที่:
Facebook : https://www.facebook.com/prachatai
Twitter : https://twitter.com/prachatai
YouTube : https://www.youtube.com/prachatai
Prachatai Store Shop : https://prachataistore.net
ข่าวรอบวัน
สนับสนุนประชาไท 1,000 บาท รับร่มตาใส + เสื้อโปโล

ประชาไท