นิธิ เอียวศรีวงศ์: รัฐพันตื้น

ประชาไททำหน้าที่เป็นเวที เนื้อหาและท่าที ความคิดเห็นของผู้เขียน อาจไม่จำเป็นต้องเหมือนกองบรรณาธิการ

ประเทศไทยในปัจจุบัน ไม่ได้มีรัฐพันลึกอย่างที่ (นักวิชาการบางท่านเชื่อว่า) ย่อมมีในทุกรัฐเสียแล้ว

รัฐพันลึกต้องอยู่ลึกก็เพื่อความปลอดภัยของรัฐพันลึกเอง ภัยที่ร้ายแรงที่สุดของรัฐพันลึกก็คือ ประชาชนเสื่อมศรัทธาต่อองค์กร, กฎระเบียบ, และกระบวนการของรัฐผิวน้ำ ที่ซ่อนรัฐพันลึกเอาไว้

ไม่ใช่เสื่อมศรัทธาไปในทางลบอย่างเดียว แม้แต่เสื่อมศรัทธาไปทางบวก ก็เป็นภัยแก่รัฐพันลึกอย่างร้ายแรงเช่นเดียวกัน เป็นต้นว่า หากประชาชนคนธรรมดาเลิกเชื่อถือกระบวนการยุติธรรม เห็นว่าซื้อได้ และในทางตรงกันข้าม ประชาชนซึ่งมีอำนาจและมีทรัพย์ก็เชื่ออย่างเดียวกันว่ากระบวนการยุติธรรมซื้อได้ ไม่ด้วยเงินก็ด้วยความเติบโตในหน้าที่การงาน รัฐผิวน้ำที่ซ่อนรัฐพันลึกไว้ก็ไม่อาจดำรงอยู่ต่อไปได้

ธรรมชาติของรัฐพันลึกนั้นอยู่น้ำตื้นไม่ได้ โผล่ขึ้นมาที่ผิวน้ำเมื่อไร ความเป็นรัฐพันลึกก็หมดไป และทำให้ต้องเผชิญกับภยันตรายร้อยแปด ที่รัฐพันลึกไม่อาจต่อสู้หรือขจัดเสียได้

พูดง่ายๆ ก็คือ รัฐพันลึกต้องพยายามไม่เป็นศัตรูกับประชาชน แม้การกระทำของรัฐพันลึกอาจมีโทษต่อประชาชนอย่างไร รัฐพันลึกยังต้องรักษาเกราะกำบังคือรัฐผิวน้ำ ซึ่งดูเหมือนมีความชอบธรรมอยู่เพียบพร้อม (พอสมควร) ให้บดบังรัฐพันลึกไว้เสมอ

สายโซ่ของร้านสะดวกซื้ออาจเอาเปรียบผู้ลงทุนรายย่อย, ผู้วางสินค้า, โชห่วย, หรือพนักงานอย่างไรก็ได้ แต่ต้องไม่ทำให้ผู้บริโภครู้สึกว่าถูกเอาเปรียบเกินไป ราคาสินค้าอาจสูงกว่านิดหน่อย แต่ก็แลกกับความสะดวกที่อาจซื้อหาได้ตลอด 24 ชั่วโมง และตั้งอยู่ทั่วทุกหัวระแหง

กฎหมายต้องสร้างขึ้นจากความชอบธรรม ตราบเท่าที่ยังไม่สามารถสร้างความชอบธรรมมารองรับกฎหมายได้ ก็อย่าเพิ่งตราออกมา ให้เร่งสร้างผู้สนับสนุนให้มากก่อน แล้วจึงตราขึ้น การบังคับใช้ก็ต้องไม่ให้จับได้ว่าเป็นใยแมลงมุม ผลีผลามใช้กฎหมายขจัดศัตรูคนเดียว เท่ากับทำลายกฎหมายอันเป็นเครื่องมือวิเศษของรัฐพันลึกไปทั้งหมด ดังนั้น ปล่อยศัตรูที่ยังจับให้มั่นคั้นไม่ตายไม่ได้ไปสัก 10 คน ยังดีกว่าจับคนผิดที่เป็นพรรคพวกตัวเองเข้าคุกเพียงคนเดียว

รัฐพันลึกทำให้กองทัพมีอำนาจตั้งผู้บัญชาการได้เอง มีงบประมาณเท่าหรือเกือบเท่าที่ต้องการ ดีกว่านำรัฐพันลึกโผล่ขึ้นผิวน้ำ เพราะจะทำให้การกระทำปกติของกองทัพ ถูกไฟสาดส่องกลางเวที เป็นที่ระคายตาแก่ผู้คน

ที่กล่าวว่าต้องไม่เป็นศัตรูอย่างเปิดเผยกับประชาชน ไม่ได้หมายความว่าต้องมีรัฐสภาที่อิสระหรือต้องเป็นประชาธิปไตย ตรงกันข้าม ในรัฐเผด็จการก็ต้องการรัฐพันลึก และอาจต้องลึกกว่ารัฐพันลึกของรัฐที่ไม่ใช่เผด็จการด้วยซ้ำ

คนขับรถที่เราจ้างไปตระเวนภาคตะวันตกเฉียงเหนือของเวียดนาม มีเรื่องเยาะเย้ยถากถางและประชดประเทียดพรรคคอมมิวนิสต์เวียดนามไปตลอดทาง จนผมมานึกออกตอนเราจะจากกันว่า พรรคคอมมิวนิสต์นั่นแหละคือรัฐผิวน้ำ มีไว้ป้องกันรัฐพันลึกของเวียดนามให้ปลอดภัยจากความเกลียดชังของประชาชน คล้ายกับในยุโรปตะวันออก ก่อนการล่มสลายของจักรวรรดิคอมมิวนิสต์ ผมกำลังสงสัยว่าในจีนก็คงเป็นอย่างเดียวกัน เพียงแต่ว่ารัฐคอมมิวนิสต์ที่ลอยอยู่ผิวน้ำอย่างเดียวไม่พอแล้ว นานๆ ก็ต้องส่งคนในระดับสูงขึ้นมาผิวน้ำสังเวยความเกลียดชังของประชาชนสักที

ในพม่า ผมไม่แน่ใจว่ากองทัพเป็นรัฐพันลึกหรือรัฐผิวน้ำกันแน่เสียแล้ว กองทัพเป็นเป้าแห่งความเกลียดชังของประชาชน ในขณะที่รัฐพันลึกซ่อนนายทุนที่เคยใกล้ชิดกับกองทัพมาก่อน, นักการเมือง, กองกำลังกู้ชาติ, ฯลฯ ไว้ไม่ให้ใครเห็นได้ชัด

นับตั้งแต่วิกฤตการเมืองในช่วง 2549 และการรัฐประหาร ทำให้บางส่วนของรัฐพันลึกไทยตัดสินใจโผล่ขึ้นผิวน้ำ แต่ไม่อาจจมกลับไปดังเดิมได้อีก เพราะสภาวะทางการเมืองทำท่าจะไม่ช่วยแฝงเร้นอำนาจที่แท้จริงของรัฐพันลึกได้ ในที่สุดก็จำเป็นต้องระดมทุกส่วนของรัฐพันลึกให้โผล่ขึ้นผิวน้ำกันหมดโดยพร้อมเพรียง เป็นผลให้รัฐพันลึกไทยโผล่ขึ้นผิวน้ำเต็มตัว ไม่มีอะไรจะอำพรางซ่อนเร้นกันอีกต่อไป ของแข็งไม่อาจซ่อนตัวอยู่ในของเหลวหรือก๊าซ ของเหลวและก๊าซก็ไม่อาจซ่อนตัวอยู่ในของแข็งได้อีก

ประเทศไทยจึงไม่เหลือรัฐพันลึกอยู่อีก

บางคนพูดถึงเกาหลีเหนือ ซึ่งไม่จำเป็นต้องมีรัฐพันลึกมานานแล้ว แต่เกาหลีเหนือมีสิ่งที่รัฐไทยไม่มี นั่นคือประสิทธิภาพในการปิดกั้นข่าวสารข้อมูล อาจเป็นเพราะรัฐพันลึกของเกาหลีเหนือโผล่ขึ้นผิวน้ำนานแล้ว ตั้งแต่สมัยที่การปิดกั้นข่าวสารข้อมูลยังพอทำได้ ทั้งนี้ ยังรวมถึงประสิทธิภาพในการจัดการศึกษาที่ล้างสมองได้เด็ดขาดกว่าไทย ฉะนั้นแม้แต่รูที่ปิดได้ไม่สนิท (เช่นในสมัยหนึ่ง คนที่ไปเยือนเกาหลีเหนือรายงานตรงกันว่า มีซีดีเถื่อนแอบขายอยู่ทั่วไปในเกาหลีเหนือ) ก็ยังเป็นภยันตรายต่อรัฐไม่มากนัก

บางคนพูดถึงจีน ซึ่งรัฐพันลึกอยู่ไม่ลึกนัก พอจะมองเห็นจากผิวน้ำได้อยู่ แต่ก็เช่นเดียวกันกับเกาหลีเหนือ รัฐพันลึกจีนมีประสิทธิภาพพอที่หญิงตั้งครรภ์ส่วนใหญ่ในประเทศ ไม่มีความมานะอดทนเพียงพอที่จะเดินทางมาฟ้องร้องตามลำดับขั้น เพื่อเรียกร้องความเป็นธรรมให้แก่สามีของตัวที่ถูกเจ้าหน้าที่ท้องถิ่นรังแก (อย่างในหนังของจางอี้โหมว) นอกจากประสิทธิภาพในการควบคุมข่าวสารข้อมูลแล้ว จีนมีเทคโนโลยีข่าวสารข้อมูลที่ก้าวหน้า ไม่น้อยกว่าในโลกตะวันตก จึงช่วยควบคุมการไหลของข่าวสารข้อมูลได้อย่างค่อนข้างเต็มที่ ทั้งนี้ ยังไม่พูดถึงความสำเร็จทางเศรษฐกิจของจีน ที่ทำให้คนเกือบครึ่งของประเทศกลายเป็นผู้มีรายได้สูง เงินทำความมึนชาได้อย่างชะงัดแก่คนที่มีการศึกษาดีของประเทศ ซึ่งเกาหลีเหนือทำไม่ได้ และไทยก็ทำไม่ได้

รัฐพันลึกที่จะลอยขึ้นผิวน้ำได้อย่างปลอดภัย ต้องมีแขนขา (เช่น ระบบราชการ, ระบบยุติธรรม, และระบบเศรษฐกิจ-สังคม) ที่มีประสิทธิภาพ ถึงไม่มีความเป็นธรรมระดับโครงสร้าง แต่ต้องไม่กระทบต่อชีวิตของคนทั่วไป มีหลักประกันความปลอดภัย มีรายได้พอจะเอาชีวิตรอดไปได้ และมีอนาคตที่พอคาดหวังได้ หรือมิฉะนั้นก็ต้องสร้างศัตรูภายนอกที่ดูเหมือนจริงให้แก่ประชาชนอย่างที่เกาหลีเหนือทำได้สำเร็จ

รัฐพันลึกไทยไม่มีเงื่อนไขดังกล่าวนี้เลย การลอยขึ้นผิวน้ำจึงมีภยันตรายแก่รัฐพันลึกอย่างมาก ถึงมีกฎหมายควบคุมสื่อ และการส่งข้อมูลผ่านระบบคอมพิวเตอร์ ในความเป็นจริง ก็สายเกินไปแล้วที่จะควบคุมการไหลของข่าวสารข้อมูล เราสร้างเทคโนโลยีเพื่อควบคุมเองก็ไม่เป็น เพื่อเจาะทะลุเข้าไปขวางเทคโนโลยีฝรั่งก็ไม่เป็น ฉะนั้น กฎหมายเหล่านี้จึงไม่มีประโยชน์มากไปกว่าจับกุมคุมขังคนที่ไม่ชอบหน้า แต่การไหลของข่าวสารข้อมูลก็ยังคงไหลต่อไปเหมือนเดิม

หนทางที่ปลอดภัยของรัฐพันลึกไทยมีอยู่ทางเดียว คือรีบจมกลับไปอย่างเก่า แต่มันไม่ง่ายอย่างที่พูดหรอก เพราะการลอยขึ้นผิวน้ำในครั้งนี้ ลอยขึ้นจนหมดตัว ไม่มีส่วนใดถูกอำพรางไว้ในความลึกอีกแล้ว อย่างที่พูดกันมานานแล้วว่า ไม่มี “ผู้ใหญ่” ที่ทุกฝ่ายไว้วางใจเหลืออยู่ในสังคมไทยอีกแล้ว บารมีของ “ผู้ใหญ่” ช่วยปกป้องการจมลงของรัฐพันลึกได้ดี เช่นไม่ว่าคำตัดสินในกรณีรับจำนำข้าวจะออกมาอย่างไร ก็ไม่มีส่วนเสริมให้เกิดความปรองดองในสังคมเสียแล้ว

รัฐธรรมนูญที่ร่างให้รัฐพันลึกลอยอยู่ผิวน้ำได้โดยถูกกฎหมาย ไม่มีประโยชน์อะไร เพราะขัดแย้งกันในตัว รัฐพันลึกทำงานได้ก็เพราะอยู่ลึกจนเจตนารมณ์ของกฎหมายเอื้อมไปไม่ถึง แต่ถ้ารัฐพันลึกอยู่ตื้นๆ ที่กฎหมายไม่ยอมเอื้อมไปควบคุม รัฐพันลึกก็ต้องรับผิดชอบการกระทำของตนเอง ไม่มีกฎหมายมาเคลือบคลุมรับหน้า ถ้าอย่างนั้นก็ไม่ต้องมีรัฐพันลึก เป็นเรื่องของกลุ่มอภิสิทธิ์ชนเผชิญหน้ากับคนอื่นๆ ทั้งหมดโดยลำพัง ซึ่งเป็นไปไม่ได้ในโลกสมัยใหม่เสียแล้ว จึงทำให้ต้องมีรัฐพันลึกอยู่ใต้รัฐปกติ

รัฐพันลึกไทยจะลงเอยอย่างไร ลอยอยู่ผิวน้ำก็เผชิญภัยมากขึ้นตามลำดับ จะจมลงตามเดิมก็จมไม่ลง

ผมอยากเดาว่า ส่วนประกอบต่างๆ ของรัฐพันลึกไทยจะพังสลายลง ก่อนที่ส่วนใหม่ๆ จะค่อยๆ ประกอบตัวกันขึ้นเป็นรัฐพันลึกใหม่ในอนาคต

ที่มา: www.matichon.co.th

 

ร่วมบริจาคเงิน สนับสนุน ประชาไท โอนเงิน กรุงไทย 091-0-10432-8 "มูลนิธิสื่อเพื่อการศึกษาของชุมชน FCEM" หรือ โอนผ่าน PayPal / บัตรเครดิต (รายงานยอดบริจาคสนับสนุน)

ติดตามประชาไทอัพเดท ได้ที่:
Facebook : https://www.facebook.com/prachatai
Twitter : https://twitter.com/prachatai
YouTube : https://www.youtube.com/prachatai
Prachatai Store Shop : https://prachataistore.net
สนับสนุนประชาไท 1,000 บาท รับร่มตาใส + เสื้อโปโล

ประชาไท