ภาคภูมิ โปธา

ท่ามกลางกระแสสังคมที่เชี่ยวกราก บ้างได้พัดพาเอาความเป็นอัตลักษณ์ของชุมชน ออกไปจากชุมชนโดยไม่รู้ตัว แต่ก็ยังมีอีกหลายชุมชนที่ได้คงไว้ซึ่งวัฒนธรรม อย่างเช่นกรณีชุมชนบ้านห้วยเป้า ตำบลทุ่งข้าวพวง อำเภอเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่ ชุมชนเล็กๆ ที่มีเชื้อสายของชาวไทใหญ่ ที่อยู่ร่วมกับคนพื้นราบมายาวนาน จนเกิดการผสมผสานระหว่างวัฒนธรรมได้อย่างกลมกลืน

โดยในช่วงเดือนกุมภาพันธ์ ที่ตรงกับวันเพ็ญ (ขึ้น 15 ค่ำ) ชุมชนบ้านห้วยเป้า ได้ร่วมกันจัดประเพณีงานบุญ ซึ่งในปีนี้เป็นการทำบุญศาลาดอยปานต่าง และได้มีการทำบุญถวายข้าวหย่ากุ๊ (ข้าวเหนียวแดง หรือข้าวมธุปายาส) โดยแต่ละบ้านจะนำข้าวสารมาแช่รวมกัน จากนั้นชาวบ้านจะมารวมตัวกัน นึ่งข้าวเหนียวให้สุก ก่อนนำไปคลุกเคล้ากับน้ำอ้อยให้เข้ากัน

นายชน เสาร์คำ ปราชญ์ชาวไทใหญ่ เล่าให้ฟังว่า ตอนนางสุชาดาถวายข้าวหย่ากุ๊ เมื่อพระพุทธเจ้าเสวยแล้วก็ทรงบรรลุอภิสัมโพธิญาณ ชาวไทใหญ่จึงมีความเชื่อว่า ข้าวหย่ากุ๊ เป็นอาหารทิพย์ ผู้ได้รับประทานจะมีสมองดีเกิดปัญญา จึงมีความเชื่อสืบต่อกันมาจนถึงทุกวันนี้

ขั้นตอนของการทำข้าวหย่ากุ๊ จะมีการนำน้ำอ้อยที่เคี่ยวแล้ว เทลงยังกระทะที่เตรียมไว้ ผสมกับข้าวเหนียวนึ่ง โดยจะมีสาวพรหมจารี นุ่งขาวห่มขาว เพื่อความบริสุทธิ์และความเป็นสิริมงคล ใช้ไม้พายคนข้าวคลุกเคล้าให้เข้ากัน ก่อนที่จะนำไปถวายแด่พระสงฆ์ต่อไป

"ในแต่ละปีจะมีการคัดเลือกสาวพรหมจารี เพื่อเป็นเหมือนตัวแทนนางสุชาดา ที่ได้นำข้าวหย่ากุ๊ ถวายแด่พระพุทธเจ้า การเลือกสาวพรหมจารี เพื่อทำหน้าที่นี้ เหมือนเป็นการควบคุมหญิงสาวในหมู่บ้านไปในตัว เพราะปัจจุบันนี้เด็กสาวจะเสียตัวกันเมื่ออายุยังน้อย ถ้าเราปล่อยไว้แบบนี้ วัฒนธรรมของเราก็จะเสียไปด้วย อีกหน่อยก็ไม่มีใครที่จะเป็นตัวแทนนางสุชาดาได้" นายชน เสาร์คำ ปราชญ์ชาวไทใหญ่ เล่าให้ฟังทิ้งท้าย

แม้ว่ากระแสธารสังคมบริโภค กำลังฉุดลากให้คนส่วนใหญ่ต้องไหลไปตามกระแสโลกทุนนิยม ฟุ้งเฟ้อ หลงใหล แต่ยังมีอีกหลายๆ ชุมชน ที่คอยตั้งหลักแห่งวิถีชน ไม่หลงใหลไปตามสังคมนั้น เหมือนกับชุมชนบ้านห้วยเป้า ที่ไม่แบ่งแยกชนชาติ ชนชั้น ของความเป็นคนออกจากชุมชนนี้

พิธีกวนข้าวหย่ากุ๊

ชน เสาร์คำ ปราชญ์ชาวไทใหญ่

สาวพรหมจารี นุ่งขาวห่มขาว นำการกวนข้าวหย่ากุ๊

ระหว่างการกวนข้าวหย่ากุ๊ ชาวบ้านจะตีกลองตีฆ้องเฉลิมฉลองพิธี