ในบริบทการออกพระราชกำหนดการบริหารราชการในสถานการณ์ฉุกเฉิน พ.ศ. 2548

25 กรกฎาคม 2548

คณะกรรมการอิสระเพื่อความสมานฉันท์แห่งชาติ (กอส.) ถือกำเนิดขึ้นเพื่อหาลู่ทางลดปัญหาความรุนแรงที่ลุกลามร้ายแรงขึ้นตั้งแต่ต้นปี 2548 เป็นต้นมา ในระยะเวลาสี่เดือนนับแต่คณะกรรมการฯ เริ่มทำงานมา ได้พบปะผู้คนทั้งฝ่ายประชาชนและราชการ ทั้งที่เป็นพุทธและมุสลิมที่ได้รับความทุกข์ เพราะความรุนแรงที่ดำเนินต่อเนื่องเหมือนไม่รู้จบ จนที่สุดรัฐบาลได้ตัดสินใจออกพระราชกำหนดการบริหารราชการในสถานการณ์ฉุกเฉิน พ.ศ. 2548 เมื่อวันที่ 16 กรกฎาคม 2548 ให้รัฐมีอำนาจพิเศษใช้ความรุนแรงเพื่อแก้ไขปัญหาความไม่สงบในภาคใต้

• เป็นมาตรการที่อยู่ในกรอบความคิดสมานฉันท์ และมีผลเพิ่มพูนพลังสมานฉันท์และสันติวิธีในสังคมไทย
• เป็นมาตรการที่มุ่งแก้ปัญหาความรุนแรงที่คร่าชีวิตผู้บริสุทธิ์ทั้งที่เป็นสามัญชนและข้าราชการ ทั้งที่เป็นพุทธและมุสลิม
• เป็นมาตรการรูปธรรมที่ภาครัฐปฏิบัติได้ โดยไม่ต้องอาศัยกฎหมายพิเศษที่ให้อำนาจภาครัฐมากกว่าที่มีอยู่ตามปรกติ

มาตรการรูปธรรมเหล่านี้แบ่งได้เป็น 5 ด้านคือ

ด้านหลักรัฐประศาสโนบาย

1. อาศัยพระบรมราโชบายของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวที่เคยทรงกำหนดไว้สำหรับมณฑลปัตตานีเป็นการเฉพาะเมื่อวันที่ 6 กรกฎาคม 2466 เป็นแนวทางกำกับการปฏิบัติราชการแผ่นดินในจังหวัดชายแดนภาคใต้ ที่ให้ความสำคัญสูงสุดกับทุกข์สุขของราษฎรส่วนใหญ่ผู้มีวัฒนธรรมแตกต่างออกไป ซึ่งจะเกิดขึ้นได้ก็ด้วยข้าราชการที่มี "นิสัยสัตย์ซื่อ สุจริต สงบเสงี่ยมเยือกเย็น" ไม่เบียดเบียนราษฎร ไม่ทำการใดให้ประชาชนในท้องที่เห็นว่าพวกเขาถูกกดขี่ ไม่มีสุขเปรียบเทียบกับผู้อื่นในบ้านเมืองอื่นได้

2. จัดตั้งคณะกรรมการระดับชาติในการดำเนินกระบวนการยุติธรรม มีหน้าที่ตรวจสอบคดีความและติดตามความคืบหน้าในการดำเนินคดีในพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต้ ที่เกิดขึ้นตั้งแต่ 4 มกราคม 2547 เป็นต้นมา เพื่อสร้างความเป็นธรรมให้แก่ผู้ต้องหา เสริมความไว้วางใจของสาธารณชนต่อกระบวนการยุติธรรมไทย ผ่านหลักประกันการใช้อำนาจรัฐตามกฎหมาย

3. เปิดโอกาสให้ประชาชนผู้ถูกจับกุมและควบคุมตัวตามมาตรา 11 (1) ของพระราชกำหนดฯ ได้พบกับทนายของตนและได้รับความช่วยเหลือแนะนำจากทนายภายในเวลา 48 ชั่วโมง เพื่อธำรงรักษากระบวนการยุติธรรมไทยไว้ให้ได้ท่ามกลางสถานการณ์รุนแรง

4. นำกระบวนการนิติวิทยาศาสตร์มาใช้ในการสืบสวน สอบสวน ตรวจพิสูจน์ข้อเท็จจริงและพยานหลักฐาน เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพ ขีดความสามารถในการดำเนินคดีของรัฐ สร้างความโปร่งใสและเป็นธรรมให้เกิดกับประชาชนทุกหมู่เหล่า

6. ให้ถือว่าปืนทุกชนิดเป็นอาวุธผิดกฎหมายในบริเวณสามจังหวัดชายแดนภาคใต้ และไม่ให้อยู่ในครอบครองของของสาธารณชน เว้นแต่จะอยู่ในมือของเจ้าหน้าที่ซึ่งมีหน้าที่รักษาความสงบเรียบร้อยตามกฎหมายคือทหารและตำรวจของรัฐเท่านั้น อันน่าจะลดความรุนแรงในพื้นที่ได้บ้าง อีกทั้งยังจะทำให้อาวุธอยู่แต่เฉพาะในมือของผู้ที่ต้องใช้อาวุธในกำกับของความรับผิดชอบตามกฎหมายเท่านั้น

7. ให้มีการติดตั้งโทรทัศน์วงจรปิดในที่สาธารณะให้ทั่วเขตจังหวัดชายแดนภาคใต้ทั้ง 3 จังหวัด เพื่อให้ได้หลักฐานข้อเท็จจริงเกี่ยวกับผู้ก่อภัยร้ายแรงเอาชีวิตผู้บริสุทธิ์ในขณะนี้

มาตรการระดับชุมชน

9. จัดกลุ่มชุมชนแถลงข่าวในพื้นที่แสดงความจริงและการรับรู้ของชุมชนให้ประจักษ์ในกรณีที่เกิดความรุนแรงขึ้น โดยอาศัยสถาบันธรรมชาติเป็นเวทีเช่น ร้านน้ำชาประจำหมู่บ้านเพื่อลดภัยที่เกิดจากข่าวลือ

10. จัดตั้งชุดคุ้มครองหมู่บ้านเป็นหน่วยรากแก้ว ประกอบด้วย ฝ่ายปกครอง ทหาร ตำรวจ และอาสาสมัครรักษาดินแดนเพื่อสร้างความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันของหน่วยงานรัฐระดับพื้นที่ เป็นชุดพัฒนาออกพบปะเยี่ยมเยียนชาวบ้าน ลาดตระเวนรักษาความสงบเรียบร้อยภายในหมู่บ้านเพื่อสร้างความเชื่อมั่น ความไว้วางใจ ระหว่างรัฐกับประชาชนซึ่งจะส่งผลต่องานการข่าว การรักษาความสงบเรียบร้อย และลดเหตุการณ์ความรุนแรงในพื้นที่ระดับหมู่บ้าน

11. จัดให้มีคณะกรรมการสันติสุขชุมชนอันประกอบด้วย ผู้นำชุมชนเช่น อิหม่ามประจำมัสยิด โต๊ะครู กำนัน/ผู้ใหญ่บ้าน นายก อบต./สมาชิก อบต. ปลัดประจำตำบล/ครู/เจ้าหน้าที่สถานีอนามัยตำบล ตลอดจนทหารและตำรวจ

12. ให้ความสำคัญกับนักศึกษา ในการรณรงค์เผยแพร่แนวคิดสันติวิธี พยายามส่งเสริมให้มีการแลกเปลี่ยนความคิดเห็นในหมู่พวกเขาโดยปราศจาการบีบบังคับคุกคาม พึงหลีกเลี่ยงการปฏิบัตินักศึกษาในทางลบ คือไม่เข้าสอบสวน จับกุมนักศึกษาในสถาบันการศึกษาโดยไม่มีคณาจารย์ของสถาบันการศึกษาเหล่านั้นเป็นพยานอยู่ด้วย

14. เปิดโอกาสให้ครูในพื้นที่มีส่วนสำคัญในการกำหนดระบบรักษาความปลอดภัยให้แก่โรงเรียนและครู การตัดสินใจเปิดหรือปิดโรงเรียน หรือการเคลื่อนย้ายเด็กนักเรียน ให้เป็นผลของการปรึกษาหารือร่วมกันระหว่างหน่วยงานความมั่นคง ฝ่ายปกครองและโรงเรียน ขอให้ฝ่ายบ้านเมืองเห็นความสำคัญของครู ให้เกียรติครูตามที่สมควร