โดย ศูนย์ข่าวประชาสังคม จ. อุบลราชธานี

31 ม.ค. 2549 หลังจากที่เครือข่ายป่าดงนาทามได้ร้องเรียนให้สื่อมวลชนเข้าไปตรวจสอบกรณีการที่ป่าชุมชนบ้านชาด ต.หนามแท่ง อ.ศรีเมืองใหม่ จ.อุบลราชธานี ถูกเจ้าหน้าที่ของรัฐบุกรุกโดยมีพื้นที่กว่าร้อยไร่ โดยที่ทางคณะกรรมการได้ดำเนินการร้องเรียนกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้องแต่เรื่องยังไม่คืบหน้านั้น เจ้าหน้าที่ศูนย์ข่าวประชาสังคม จ.อุบลได้เดินทางไปตรวจสอบพื้นที่และสอบถามข้อมูลเพิ่มเติมจากชาวบ้าน โดยสอบถามจากนายอำนวย วงละคร ประธานป่าชุมชาบ้านชาด ได้ข้อมูลกรณีบุกรุกป่าโดยเจ้าหน้าที่ 2 กรณี

กรณีแรกเป็นการบุกรุกโดยเจ้าหน้าที่ตำรวจ โดยมีการออก สปก. ในพื้นที่รอยต่อของอำเภอโขงเจียม กับ อ.ศรีเมืองใหม่ ซึ่งเจ้าหน้าที่มีหลักฐานมายืนยันว่าเป็น พื้นที่ สปก.ของ อ.โขงเจียม แต่ชาวบ้านได้คัดค้านกันว่าหลักฐานดังกล่าวไม่ตรงกับเอกสารที่มีอยู่ และเจ้าของพื้นที่ก็ไม่มีการลงนามรับรองการออก สปก.ครั้งนั้น

"แต่มีความพยายามใช้อำนาจรัฐและนำ หลักแนวเขตมาให้ตรงกับเอกสาร ยิ่งไปกว่านั้นได้พูดตอบโต้เชิงท้าทายชาวบ้านว่า ถึงแม้ทำไม่ถูกต้องเขาก็จะทำให้ถูกต้อง ชาวบ้านก็นำเรื่องไปร้องเรียนต่อนายอำเภอท่านก็แนะนำให้ไปยังหน่วยงานที่รับผิดชอบโตยตรง การดำเนินการครั้งนั้นการยื่นหนังสือสูงสุดถึงทำเนียบรัฐบาล แต่ก็ไม่สามารถคัดค้านได้" นายอำนวยกล่าว

การบุกรุกพื้นที่ป่าชุมชนอีกกรณีรายที่สองเกิดขึ้นเมื่อเดือน ธันวาคม โดยชาวบ้านแจ้งต่อเครือข่ายป่าดงนาทามว่ามีการถางป่าบริเวณลำห้วยสูบ จึงเข้าไปตรวจสอบพบว่ามีการแผ้วถางจริงแต่ไม่พบผู้กระทำผิด ทางคณะกรรมการเครือข่ายฯ จึงลงความเห็นว่าให้ดักซุ่มดูการกระทำของกลุ่มคนดังกล่าว แต่เมื่อผ่านไปประมาณ 2-3 สัปดาห์ก็ไม่พบกลุ่มคนดังกล่าวนั้น กระทั่งเมื่อวันที่ 17 ธันวาคม ก็ได้พบคนกำลังถางป่าจึงเข้าไปสอบถามทราบว่าเป็นชาวบ้านนาควาย ต.นาคำ ชื่อนายจำลอง อ้างว่าพื้นที่ป่าที่แผ้วถางอยู่เคยเป็นที่ทำไร่ของพ่อเขาเอง และได้เข้าไปขอคณะกรรมการป่าชุมชนได้ชาดแล้วหลายครั้งแต่ไม่ได้รับอนุญาตอย่างไรก็ตามนายอำนวยกล่าวว่าแม้ว่านายอำนวยจำเป็นประธานเครือข่ายป่าชุมชนแต่ก็ไม่เคยรู้จักกับชายคนดังกล่าวและไม่เคยเจรจาเรื่องถางป่ากับนายจำลองเลย นายอำนวยจึงตักเตือนและให้หยุดการถางป่าครั้งนั้น

หลังจากนั้นชาวบ้านได้เข้าเก็บของป่าและพบกับแกนนำบุกรุกพื้นที่ป่าชุมชนชื่อ นายประจวบ โทจัน ซึ่งเป็น ผอ.โรงเรียนบ้านนาค้อ หมู่ 2 ต.หนามแท่ง จึงแจ้งให้นายอำนวยทราบ จากนั้นนายประจวบได้เดินทางมาที่บ้านของของนายอำนวยและแจ้งต่อนายอำนวยว่าต้องการให้แบ่งพื้นที่ป่าให้เขาประมาณ 200 ไร่ โดยนายอำนวยชี้แจงว่าไม่สามารถแบ่งให้ได้เนื่องจากพื้นที่ดังกล่าวเป็นป่าชุมชน นายประจวบก็พยายามรบเร้าและเสนอจะให้สินบน

"จากนั้นวันที่ 11 มกราคม 49 นายประจวบมาที่บ้านและสั่งแม่บ้านไว้ให้ผมไปแบ่งป่าให้ในวันต่อมา และสั่งอย่าให้ใครรู้เรื่องมาก แต่ชาวบ้านก็มีการแจ้งให้ทราบกันและเดินทางไปดูด้วยกันประมาณ 30 คน ในวัน12 มกราคม 49 เขาได้เชิญเจ้าหน้าที่ทาง สปก.มาสำรวจ พร้อมด้วยชาวบ้านต่างถิ่น 11 คน สถานการณ์วันนั้นตึงเครียดมากแต่ชาวบ้านก็ไม่ได้พูดคุยอะไรที่รุนแรง ฝ่ายเจ้าหน้าที่ สปก.ก็บอกว่าเขตดังกล่าวเป็นเขตปฏิรูปที่ดิน ผมก็พูดอะไรไม่ออก ขณะนี้หยุดถางป่าแล้วแต่มีการฝังแนวเขต สปก.เรียบร้อย ชาวบ้านเสียกำลังใจมากที่ไม่สามารถรักษาป่าที่ได้รับธงพระราชทานพิทักษ์ป่าจากสมเด็จพระนางเจ้าพระบรมราชินีนาถเอาไว้ได้ การพยายามประสานไปถึงหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง เขาก็บ่ายเบี่ยงในการรับผิดชอบให้กับหน่วยงานที่สูงกว่า"

ด้านนายศิริศักดิ์ จรูศรี เจ้าหน้าที่ประสานงานเครือข่ายป่าดงนาทาม กล่าวว่า การกระทำของเจ้าหน้าที่ของรัฐครั้งนี้ ทำให้ชาวบ้านแทบจะไม่มีที่พึ่ง ซึ่งหากบ้านชาดพ่ายแพ้ครั้งนี้ ก็เหมือนกับว่าเครือข่ายป่าอื่นๆ แพ้ไปด้วย ทั้งนี้เพราะปัญหากรณีเดียวกันนี้ยังมีอีกมากเพียงแต่ที่บ้านชาดรุนแรงมากที่สุด ซึ่งการแก้ปัญหาต่อเรื่องนี้ชาวบ้านพยายามที่จะใช้การสันติวิธีเป็นเบื้องต้น แต่มักจะไม่ได้ผลเนื่องมาจากคนที่บุกรุกไม่ใช่คนในพื้นที่ บางรายฉวยโอกาสว่าพื้นที่บางแปลงเป็นพื้นที่ สปก.และไม่มีเจ้าของก็เข้ามาจับจองเลย

นายบำนาญ คงสมปราชญ์ นิติกรประจำกลุ่มงานกฎหมายสำนักงานปฏิรูปที่ดินจังหวัดอุบลฯ กล่าวถึง หลักเกณฑ์การออก ส.ป.ก.ว่า เมื่อ ส.ป.ก.ได้รับมอบพื้นที่ป่าจากกรมป่าไม้ซึ่งเป็นป่าสงวนแห่งชาติเสื่อมโทรม โดยที่ ครม.มีมติให้นำพื้นทีดังกล่าวมาดำเนินการปฏิรูปที่ดิน หรือรับรองสิทธิให้ประชาชนโดยการออก ส.ป.ก.4-01 ขั้นตอนการสำรวจนั้นต้องนัดหมายกับผู้นำหมู่บ้าน เจ้าของที่ดิน ที่เป็นแปลงเกษตรกรรม มีร่องรอยการทำประโยชน์ ให้นำชี้ที่ดินของตน จากนั้นก็มีการปักหลักแนวเขตให้ชัดเจนเพื่อให้ได้รูปแปลงที่ดินจำนวนเนื้อที่และส่งให้นิติกรออกทำการสอบสวนสิทธิ์นั้นคือการสอบสวนผู้ที่ครองพื้นที่นั้นมีการทำเคยทำประโยชน์จริงหรือไม่ เพื่อเป็นหลักฐานว่าทำประโยชน์จริง หลังจากนั้นก็จะนำรายชื่อซึ่งผู้ใหญ่บ้านต้องลงชื่อรับรองในแบบสอบสวนสิทธิ์เสนอคณะอนุกรรมการระดับอำเภอพิจารณาให้ความเห็นชอบและส่งให้คณะกรรมการระดับจังหวัดรับรองอีกครั้งหนึ่ง ถึงจะออก ส.ป.ก.4-01 ได้

"พื้นที่บริเวณป่าบ้านชาดนั้นตนไม่ได้รับผิดชอบคดีนี้ แต่เท่าที่ทราบข้อมูลเคยมีปัญหามาแล้วหลายครั้งตั้งแต่ปี 2547 โดยนายอำนวย วงศ์ละคร เคยยื่นเรื่องถึงผู้ว่าราชการจังหวัด กระทั่งทำเนียบด้วย ในส่วนของการดำเนินการของ ส.ป.ก.หากเป็นพื้นที่ป่าที่สมบูรณ์เราจะไม่ดำเนินการรังวัด แต่บางครั้งพื้นที่อาจจะปล่อยให้รกร้างทำให้ป่าเกิดขึ้นมากก็อาจจะเป็นไปได้ ประกอบกับพื้นที่ป่าอนุรักษ์กับป่าเศรษฐกิจก็มีลักษณะที่ใกล้เคียงกัน ในแผนที่บางครั้งระบุว่าเป็นป่า แต่เมื่อเข้าไปตรวจสอบพื้นที่กลับเป็นพื้นโล่งก็มี พื้นที่ป่าที่ได้รับการส่งมอบจากป่าไม้ หากพบว่าพื้นที่ใดเป็นป่าสมบูรณ์ไม่เหมาะสมกับการทำเกษตร เช่นพื้นที่ต้นน้ำ ลำธาร ลานหิน มีความลาดชันสูง ส.ป.ก.ต้องกันคืนให้กับกรมป่าไม้ ป่าชุมชนสามารถเกิดขึ้นมาภายหลังได้ โดยจังหวัดอุบลราชธานีมีพื้นที่ ส.ป.ก.ที่รอปฏิรูปอยู่ประมาณ 4-5 แสนไร่ เนื่องจากยังไม่มีพระราชกฤษฎีกากำหนดเขตจะปฏิรูปที่ดิน อำนาจพื้นที่ป่านั้นยังอยู่ที่ป่าไม้อยู่"

อย่างไรก็ตามนายบำนาญ ได้กำชับให้เจ้าหน้าที่ไปดำเนินการถอนแนวหลักเขตที่ปักไว้ออก โดยเกรงว่าหากมีปัญหาขึ้นมาอีกครั้งเพราะการกำหนดพื้นที่ยังไม่มีความชัดเจน

ด้านนายฉัตรมงคล เพียรมงคล ช่างสำรวจระดับ 4 ส.ป.ก.จังหวัดอุบลฯ ได้กล่าวเพิ่มเติมว่าชาวบ้านซึ่งไม่ได้มีภูมิลำเนาอยู่ที่บ้านชาดได้ให้ตนไปตรวจสอบดูพื้นที่โดยเขาอ้างว่าเคยเข้าไปทำประโยชน์และขออนุญาตกับชาวบ้านชาดเข้าไปทำประโยชน์หลายปีแล้วแต่เรื่องยังไม่คืบหน้าและถูกคัดค้านจากชาวบ้านชาด เขาจึงร้องเรียนมาที่ ส.ป.ก.ขอทราบข้อมูลว่าพื้นที่นั้นอยู่ในเขต ส.ป.ก.หรือไม่ ซึ่งพื้นที่ดังกล่าวนั้นอยู่ในเขต ส.ป.ก.จริงโดยคาดว่าเป็นพื้นทีของส่วนกลางกำหนด รวมทั้งยังมีร่องรอยการใช้พื้นที่มาก่อนเช่น มีการปลูกต้นมะม่วง แต่ตนยังไม่ได้รังวัดแต่อย่างใด