1. ร่างกฎหมายฉบับนี้เกี่ยวข้องกับการกำหนดรายละเอียด ในส่วนที่ 12 เรื่องสิทธิชุมชน ตามมาตรา 303 (1) ของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2550 ควรเป็นภาระหน้าที่ของรัฐบาลและสภาผู้แทนราษฎรที่มาจากการเลือกตั้งตามรัฐธรรมนูญใหม่ที่จะพิจารณาร่างพระราชบัญญัติทรัพยากรน้ำ อย่างรอบคอบโดยคำนึงถึงความเห็นและผลประโยชน์ของคนทุกกลุ่มอย่างเท่าเทียมและเป็นธรรม

เหตุผลประกอบ

1.1 สาระสำคัญของร่างพระราชบัญญัติทรัพยากรน้ำ ไม่ว่าจะเป็นร่างที่เสนอโดยคณะรัฐมนตรีหรือสภานิติบัญญัติแห่งชาติ คือการเพิ่มอำนาจรัฐในการควบคุมการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำทั้งระบบ ย่อมส่งผลกระทบต่อเนื่องต่อชุมชน ชุมชนท้องถิ่น หรือชุมชนท้องถิ่นดั้งเดิม ในการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำโดยจารีตประเพณี ภูมิปัญญาท้องถิ่น (มาตรา 66) และ การลดทอนสิทธิของบุคคลและชุมชนตาม มาตรา 67 ถึงแม้ว่าในส่วนอารัมภบทของร่างพระราชบัญญัติทรัพยากรน้ำฉบับที่เสนอโดยคณะรัฐมนตรีจะระบุเพียงว่า จะต้องจำกัดสิทธิและเสรีภาพของบุคคล ตามมาตรา 29 33 41และ มาตรา 64 เท่านั้น และไม่ปรากฏในฉบับที่เสนอโดย โดยสภานิติบัญญัติแห่งชาติ

1.2 ถึงแม้ว่าร่างพระราชบัญญัติทรัพยากรน้ำ ทั้ง 2 ฉบับ จะถูกอ้างว่าได้รับฟังความคิดเห็นจากประชาชนมาหลายครั้ง แต่ยังถือว่าการรับฟังความคิดเห็นที่ผ่านมา ยังอยู่ในขอบเขตที่จำกัดและขาดความโปร่งใสอยู่มาก โดยพิจารณาได้จากทั้งส่วนของรัฐบาลและสภานิติบัญญัติแห่งชาติ ไม่เคยจัดการรับฟังความคิดเห็นจากประชาชน โดยเสนอร่างฯ ฉบับสมบูรณ์ในการประชุมรับฟังความคิดเห็น ดังตัวอย่างเช่น

ร่างฯ ที่เสนอโดยคณะรัฐมนตรี ในการรับฟังความคิดเห็นทุกครั้งที่ผ่านมา ไม่เคยระบุอัตราค่าธรรมเนียมที่ชัดเจน เช่น อัตราค่าธรรมเนียมใบอนุญาตใช้น้ำประเภทที่สองและประเภทที่สาม หรืออัตราค่าธรรมเนียมการโอนใบอนุญาต ดังที่ปรากฏในร่างฯ ที่เสนอเข้าสู่การพิจารณาของสภานิติบัญญัติแห่งชาติ อัตราค่าธรรมเนียมการออกใบอนุญาตใช้น้ำและค่าใช้น้ำ (มาตรา 20(9) และมาตรา 38(3) ) เป็นเรื่องที่มีความละเอียดอ่อนอย่างยิ่งต่อประชาชนในภาคการเกษตร กระบวนการจัดทำร่างกฎหมายได้ปิดบังเรื่องนี้มาตลอด และเพิ่งมาปรากฏให้เห็นอย่างชัดเจนเมื่อเป็นร่างฯ ที่เข้าสู่การพิจารณาของสภานิติบัญญัติแห่งชาติแล้วเท่านั้น

·ร่างฯ ที่เสนอโดยสภานิติบัญญัติแห่งชาติ ผ่านกระบวนการรับฟังความเห็นที่ดำเนินการในระยะเวลาที่จำกัดอย่างยิ่ง และเป็นไปในลักษณะของการรับฟังความเห็นต่อประเด็นเนื้อหาของการร่างกฎหมาย คณะผู้จัดทำร่างฯ ของสภานิติบัญญัติแห่งชาติ ไม่เคยนำร่างฯ ฉบับสมบูรณ์ เข้าสู่กระบวนการรับฟังความคิดเห็นอย่างกว้างขวาง

2. เจตนารมณ์ของการร่างพระราชบัญญัติทรัพยากรน้ำ เพื่อให้เกิดกฎหมายแม่บท ที่มีความเป็นเอกภาพในการแก้ไขปัญหาที่เกี่ยวข้องกับเรื่องทรัพยากรน้ำ และส่งเสริมให้เกิดการมีส่วนร่วมของประชาชนในการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำ หากเมื่อพิจารณาในสาระสำคัญของร่างพระราชบัญญัติทรัพยากรน้ำทั้งสองฉบับแล้ว ยังไม่ปรากฏอย่างชัดแจ้งปราศจากข้อสงสัยใดๆว่า จะสามารถสร้างเอกภาพ และประชาชนจะเข้ามามีส่วนร่วมได้จริงหรือไม่ (ตามเจตนารมณ์ของรัฐธรรมนูญ มาตรา 66, 67 และมาตรา 87)

เหตุผลประกอบ

2.1 ร่างพระราชบัญญัติทรัพยากรน้ำทั้งสองฉบับ ตามมาตรา 3 มีสาระสำคัญตรงกันคือ การบริหารจัดการทรัพยากรน้ำหากมีกฎหมายอื่นใดบัญญัติไว้เป็นการเฉพาะแล้ว ก็ให้ดำเนินการไปตามกฎหมายฉบับนั้น การกำหนดไว้เช่นนี้จะไม่สามารถทำให้เกิดการบริหารทรัพยากรน้ำอย่างเป็นเอกภาพในระหว่างหน่วยงานของรัฐด้วยกันเอง นอกจากการทำให้กรมทรัพยากรน้ำกลายเป็นอีกหน่วยงานหนึ่งที่มีอำนาจบริหารจัดการทรัพยากรน้ำเท่านั้น การดำเนินงานตามพระราชบัญญัติทรัพยากรน้ำอาจนำไปสู่การจัดทำแผนแม่บททรัพยากรน้ำได้ แต่ไม่อาจเรียกได้ว่าเป็นการบูรณาการแผนงานให้เกิดเอกภาพได้จริง เพราะภายใต้โครงสร้างและระบบการบริหารราชการแผ่นดินที่เป็นอยู่ในปัจจุบัน หน่วยงานราชการต่างต้องยึดกฎหมายของหน่วยงานเป็นหลักในการทำงาน

2.2 การปิดกั้นการมีส่วนร่วมของประชาชน โดยผลของร่างพระราชบัญญัติทรัพยากรน้ำทั้งสองฉบับนั้น จะเป็นการลบล้างสิทธิและการมีส่วนร่วมของประชาชนในการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำตามจารีต ประเพณี และภูมิปัญญาท้องถิ่นลงทั้งหมด และสร้างระบบสิทธิการใช้น้ำขึ้นมาใหม่ โดยไม่คำนึงถึงประวัติศาสตร์และภูมิปัญญาของชุมชน เช่นระบบเหมืองฝายในภาคเหนือ ผ่านกระบวนการจัดตั้งองค์กรผู้ใช้น้ำและการขออนุญาตใช้น้ำประเภทต่างๆ (มาตรา 36 และ 45 ตามร่างที่เสนอโดยรัฐบาล และ มาตรา 12 และ 34 ตามร่างที่เสนอโดยสภานิติบัญญัติแห่งชาติ)

ในการจัดการน้ำระบบเหมืองฝายในภาคเหนือ องค์กรเหมืองฝายมีสิทธิในการพิจารณาการใช้น้ำของผู้ใช้น้ำรายใหม่ ว่าจะส่งผลกระทบต่อการบริหารจัดการน้ำของระบบเหมืองฝายดั้งเดิมหรือไม่ ทั้งนี้หมายรวมถึงการใช้น้ำจากแหล่งน้ำสาธารณะ หากองค์กรเหมืองฝายเห็นว่าการใช้น้ำของผู้ใช้น้ำรายใหม่จะส่งผลกระทบต่อการใช้น้ำที่เป็นอยู่เดิมก็สามารถยับยั้งได้ กฎหมายทรัพยากรน้ำตามนัยของร่างฯ ทั้งสองฉบับอาจส่งผลให้สิทธิและการมีส่วนร่วมในการบริหารจัดการขององค์กรชุมชนท้องถิ่นที่มีอยู่แต่เดิมดังกล่าวหมดสิ้นไป ถึงแม้ในร่างฯ ที่เสนอโดยรัฐบาลจะมีโครงสร้างของคณะกรรมการลุ่มน้ำและให้เข้ามามีอำนาจการจัดสรรน้ำแทน แต่ก็ถือว่าเป็นการสร้างโครงสร้างการบริหารจัดการใหม่ที่ซ้อนทับโครงสร้างการบริหารจัดการน้ำของชุมชนท้องถิ่น

3. การจัดสรรน้ำโดยแบ่งประเภทการใช้น้ำเป็นสามประเภท และมีระบบการขออนุญาตใช้น้ำนั้น (มาตรา 45 ตามร่างที่เสนอโดยรัฐบาล และ มาตรา 34 ตามร่างที่เสนอโดยสภานิติบัญญัติแห่งชาติ) ได้แก่

(1) การใช้น้ำประเภทที่หนึ่ง ได้แก่ การใช้น้ำในแหล่งน้ำสาธารณะเพื่อการดำรงชีพ การอุปโภคบริโภคในครัวเรือน การเกษตรหรือการเลี้ยงสัตว์เพื่อยังชีพ การอุตสาหกรรมในครัวเรือนและการใช้น้ำในปริมาณเล็กน้อยตามที่กำหนดในกฎกระทรวง

(2) การใช้น้ำประเภทที่สอง ได้แก่ การใช้น้ำในแหล่งน้ำสาธารณะเพื่อการเกษตรหรือการเลี้ยงสัตว์เพื่อการพาณิชย์ การอุตสาหกรรม การท่องเที่ยว การผลิตพลังงานไฟฟ้า การประปา และกิจการอื่นตามที่กำหนดในกฎกระทรวง

(3) การใช้น้ำประเภทที่สาม ได้แก่ การใช้น้ำในแหล่งน้ำสาธารณะเพื่อกิจการขนาดใหญ่ที่ใช้น้ำปริมาณมากหรืออาจก่อให้เกิดผลกระทบข้ามลุ่มน้ำหรือครอบคลุมพื้นที่อย่างกว้างขวางตามที่กำหนดในกฎกระทรวง

การแบ่งประเภทการใช้น้ำข้างต้นนี้ จะเพิ่มความขัดแย้งและความไม่เป็นธรรมในสังคม เนื่องจากระบบการออกใบอนุญาตใช้น้ำ ทำให้ผู้ขอต้องมีภาระทั้งค่าใช้น้ำและค่าธรรมเนียมใบอนุญาตใช้น้ำ จะเป็นการกีดกันประชาชนที่ใช้น้ำจำนวนหนึ่งออกไปจากระบบ เนื่องจากไม่สามารถรับภาระด้านการเงินได้ รวมทั้งไม่มีหลักประกันใดๆว่ากระบวนการจัดสรรน้ำจะเกิดความเป็นธรรมและทั่วถึงต่อผู้ใช้น้ำกลุ่มต่างๆ ในร่างกฎหมายทั้งสองฉบับ

โดยเฉพาะอย่างยิ่งการจัดสรรน้ำในแหล่งน้ำสาธารณะที่รัฐจัดสร้างขึ้น เช่น อ่างเก็บน้ำและระบบส่งน้ำ ตามร่างฯ ทั้งสองฉบับยังไม่มีหลักประกันใดๆว่า ในยามที่น้ำขาดแคลน การใช้น้ำประเภทที่ 1 จะได้รับการประกันว่าจะได้รับสิทธิการจัดสรรเป็นอันดับแรก ตัวอย่างการจัดสรรน้ำในยามน้ำขาดแคลนที่ผ่านมาชี้ให้เห็นอย่างชัดเจนว่า การใช้น้ำประเภทที่ 1 และการใช้น้ำประเภทที่ 2 ที่เกี่ยวข้องกับการเกษตรกรรมหรือการเลี้ยงสัตว์เชิงพาณิชย์จะถูกจัดสรรไว้ในลำดับท้ายสุด สร้างความขัดแย้งในเรื่องการจัดสรรน้ำมาโดยตลอด เป็นปัญหาทั้งทางสังคม เศรษฐกิจและการเมือง

ในช่วง 2-3 ปีมานี้ ประเทศไทยประสบภัยพิบัติเกี่ยวกับน้ำที่รุนแรงและบ่อยครั้งมากขึ้นในช่วงหลายปีมานี้ ถูกใช้เป็นเหตุผลสนับสนุนการเร่งผลักดันกฎหมายทรัพยากรน้ำ แต่ทุกครั้งที่วิกฤติการเกิดขึ้น รัฐบาลก็สามารถสร้างมาตรการที่เหมาะสมและพัฒนากระบวนการแก้ไขปัญหามาอย่างต่อเนื่อง ทั้งระยะเฉพาะหน้าและระยะยาว เช่น ปัญหาการขาดแคลนน้ำในภาคตะวันออกในปี 2548 รัฐบาลได้สั่งการให้สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ เป็นผู้จัดทำแผนการประมาณการความต้องการน้ำ ศักยภาพน้ำต้นทุนลุ่มน้ำภาคตะวันออก เป็นที่เรียบร้อยแล้วในเดือนธันวาคม 2549 ที่ผ่านมา หรือปัญหาพื้นที่เสี่ยงภัยจากดินโคลนถล่ม หน่วยงานราชการก็ได้เริ่มจัดทำแผนที่พื้นที่เสี่ยงภัยรวมทั้งการประชาสัมพันธ์ให้ประชาชนทราบ เห็นได้ว่าในสภาวะที่แม้ไม่มีกฎหมายทรัพยากรน้ำ การแก้ไขปัญหาที่เกี่ยวข้องกับเรื่องน้ำ ก็ยังพอที่จะดำเนินการไปได้

ด้วยเหตุผลทุกประการที่กล่าวข้างต้น จึงใคร่ขอเรียกร้องให้ ฯพณฯ โปรดดำเนินการให้มีการชะลอการพิจารณาร่างพระราชบัญญัติทรัพยากรน้ำ พ.ศ. ....