รายงานชุด "Power & Health": (7) เอดส์กับโครงการพัฒนา-อุตสาหกรรมท่องเที่ยว ตัวอย่างน่าเศร้าของ "เฮติ"

โครงการพัฒนา กับการเกิดโรคและทิศทางการแพร่กระจายของโรค

เราไม่ได้อาศัยอยู่ในโลกสองใบที่แตกต่างกัน ความจริงของโลกาภิวัตน์ คือ มีคนกลุ่มหนึ่งถูกทำให้ยากจนและอ่อนแอจากปัจจัยภายนอกโดยไม่จำเป็นจากคนที่มีอำนาจ ตัวอย่างของการสร้างเขื่อน Kay โครงการพัฒนาที่ยิ่งใหญ่ในที่ราบภาคกลางของเฮติซึ่งได้รับเงินสนับสนุนจาก USAID ของสหรัฐฯ

เราจะตามไปดูชีวิตของ ชูชู และ อเซฟี หนุ่มสาวชาวเฮติจากหมู่บ้าน Kay หมู่บ้านที่ถูกสร้างขึ้นในพื้นที่ภาคกลางของเฮติ หลังจากที่หมู่บ้านเดิมของพวกเขาถูกสร้างเขื่อน เรื่องราวของพวกเธอไม่ใช่เทพนิยายฉบับกระเป๋า แต่เป็นเรื่องที่คุณหมอฟาร์เมอร์ต้องพบเห็นประจำในการทำงานที่คลินิกของเขา

เฮติเป็นประเทศยากจน ไกลจากความเข้าใจของคนในซีกโลกเหนือ เป็นหนึ่งในสามประเทศที่มีดัชนีสวัสดิการของมนุษย์ที่ย่ำแย่ที่สุด 3 ประเทศนี้เป็นประเทศท่ามกลางสงครามทั้งสิ้น

อเซฟี ถูกครอบครัวผลักดันให้เป็นเมียน้อยของนายทหารที่แต่งงานแล้ว ซึ่งต่อมาเสียชีวิตด้วยเอดส์ไม่นานหลังจากที่พวกเขาพบกัน แล้วเธอก็ถูกตรวจพบว่าติดเชื้อเอชไอวี เมื่อกำลังจะไปฝากครรภ์ขณะที่ทำงานอยู่ที่เมืองหลวง ถูกไล่ออกจากงานเพราะตั้งท้อง เธอไม่มีปัญญาซื้อยาต้านไวรัส หลังจากนั้นไม่นาน คนรักใหม่ของเธอก็ป่วยและตาย ส่วนพ่อของเธอฆ่าตัวตาย

ชูชู เป็นคนขับรถบรรทุกช่วงรัฐบาลอริสติดถูกไล่ออกจากงานจากกองทัพปฏิวัติซึ่งสนับสนุนโดยรัฐบาลสหรัฐ ซึ่งใครๆก็รู้ว่าเป็นเรื่องแย่ยิ่งกว่าเผด็จการยุคใดๆเสียอีก หลังจากนั้น รัฐบาลกลายเป็นรัฐบาลที่เข้าข้างกองทัพซึ่งเป็นธรรมเนียมการปกครองของเฮติ (ยกเว้นช่วงอริสติด ที่กองทัพไม่มีอำนาจ) กองทัพทำหน้าที่ขจัดคนที่เห็นต่างจากรัฐบาล และก่อความรุนแรงไปทั่ว ชูชู โชคร้ายที่ไปวิพากษ์วิจารณ์รัฐบาลในที่สาธารณะ เขาถูกจับและทำร้ายจนตาย

ชูชู และ อเซฟี ไม่ใช่แค่เหยื่อเอดส์ แต่เป็นเหยื่อการทารุณของกองทัพที่เห็นได้จนเป็นปกติในเฮติ

อีก 2 เรื่องราวของ อนิต้า ดิวดอน ก็เหมือนกับ อเซฟี คือ มีพื้นฐานทางสังคม เศรษฐกิจที่เหมือนกัน มาจากชุมชนเดียวกันที่ถูกไล่ที่จากการสร้างเขื่อนซึ่งเป็นหนึ่งในสุดยอดโครงการพัฒนา ผู้หญิงทั้งสามเลือกผู้ชายเป็นคู่เนื่องจากต้องการหลบหนีความยากจนเพื่อไปอยู่ในเมืองใหญ่ แต่สุดท้ายก็ต้องตายด้วยเอดส์ทั้งหมด ทั้งสามกรณีนี้เป็นตัวอย่างที่พบเห็นได้ทั่วไปในพื้นที่ระบาดในภาคกลางของเฮติ และผู้ติดเชื้อส่วนใหญ่จะเพิ่มในหมู่ผู้หญิง

งานวิจัยพยายามเข้าไปดูความสัมพันธ์ในการแพร่กระจายของโรคกับผู้ชายที่มาจากเมืองใหญ่ โดยเปรียบเทียบบุคลิกของผู้ติดเชื้อ ผู้หญิงกลายเป็นกลุ่มใหญ่ในหมู่ผู้ติดเชื้อ หนึ่ง มีเพศสัมพันธ์กับทหารหรือคนขับรถบรรทุก ซึ่งผู้หญิงเหล่านี้เคยอยู่ในเมืองหลวงชั่วระยะเวลาหนึ่ง และส่วนใหญ่ทำงานเป็นคนงานในบ้าน คนจำนวนน้อยเท่านั้นที่มีคู่นอนเป็นเกษตรกรและอยู่ในชนบททำสวนทำไร่ ผลงานวิจัยค่อนข้างน่าสนใจเมื่อพบว่าการแพร่กระจายตัวของเอดส์ในชนบทของเฮตินั้น การติดเชื้อผ่านของเหลวในร่างกายและเข็มฉีดยาไม่มีนัยยะสำคัญเลย

บทสรุปของงานวิจัยนี้คือ การระบาดเกิดขึ้นครั้งแรกในเมืองหลวง โดยมีคนขับรถบรรทุกและทหารเป็นสะพานเชื่อมไปยังชนบท เช่นเดียวกับนักท่องเที่ยวจากอเมริกาเหนือซึ่งเชื่อมโรคนี้มายังเมืองหลวงของเฮติ อีกชิ้นพบว่าผู้ชายเป็นโรคนี้น้อยมากในชนบท ยกเว้น คนที่มีปัจจัยเอื้อบางอย่างคล้ายกับผู้หญิงติดเชื้อ (เช่น มีคู่นอนที่มาจากเมืองหลวง)

ดังนั้น แม้เอชไอวี/เอดส์จะติดต่อทางเพศสัมพันธ์ แต่ปัจจัยทางสังคมมีส่วนกระตุ้นการแพร่กระจาย ประการแรก การลดลงของประชากรในชนบทมักจะกระทบกับผู้หญิงเป็นส่วนใหญ่ ต้องออกไปหางานทำ (ร้อยละ 60) ประการที่สอง อีกระดับหนึ่งของการวิเคราะห์ คือ วิกฤตทางเศรษฐกิจ ในการศึกษา 140 ประเทศ เรื่องดัชนีชี้วัดความยากลำบากของมนุษย์ มีเพียง 3 ประเทศเท่านั้น ที่มีตัวเลขเลวร้ายซึ่งส่วนใหญ่เป็นผลมาจากสงคราม  ประการที่สาม รูปแบบของการแต่งงานมีผลต่อความเสี่ยงของกลุ่มประชากร ในกรณีของเฮติ การแต่งงานแบบที่ไปอยู่กินกับชายที่แต่งงานแล้วหรือการแต่งงานที่ประสบความสำเร็จจะถูกมองว่ามั่นคงน้อยกว่าการออกเดทบ่อยๆ ผู้หญิงเฮติตัดสินใจเลือกแต่งงานโดยคำนึงถึงความมั่นคงทางการเงินเป็นหลัก สามารถพูดได้ว่าความยากจนมีอิทธิพลในการกระจายตัวของโรค

อุตสาหกรรมการท่องเที่ยวแก้ปัญหาความยากจน??

เฮติ ถูกตีตราจากสหรัฐฯว่าเป็นประเทศต้นเหตุของการแพร่กระจายเอดส์ ผลร้ายแรงทำร้ายอุตสาหกรรมท่องเที่ยวเฮติซึ่งประเทศต้องพึ่งพิงรายได้นี้ถึงร้อยละ 20 และในอเมริกาเหนือ ผู้อพยพและลี้ภัยชาวเฮติถูกด่าว่าและเลือกปฏิบัติ

ย้อนหลังกลับไปถึงเรื่องราวของชายคนหนึ่งจากเฮติในนิวยอร์ก Solange Eliodor ซึ่งเสียชีวิตจากการติดเชื้ออย่างหนึ่งในปี 1982 ในที่สุด จึงถูกพบว่าเป็นเอดส์ และต้องตายด้วยโรคฉวยโอกาส ช่วงนั้น วารสารทางการแพทย์ในปี 1983 มีคำอธิบายมากมายเกี่ยวกับการกระจายตัวของโรค กล่าวว่า "มีเหตุผลที่จะเชื่อได้ว่า การปฏิบัติตัวแบบลัทธิวูดูเป็นสาเหตุของโรค"

แต่มันยังมีข้อกล่าวหาที่แย่ยิ่งกว่านั้นอีกว่า เอดส์ถูกนำเข้าไปในสหรัฐอเมริกาด้วยกลุ่มคนรักเพศเดียวกันในเฮติ ทำให้ภาพของเฮติเลวร้าย เป็นประเทศที่มีความสำส่อนทางเพศ ล้าหลัง แปลกประหลาด และมีจิตใจล้าหลัง

คุณหมอฟาร์เมอร์ได้ไล่เรียงลำดับเวลาในการเกิดโรค การกระจายตัวของ Kaposi"s Syndrom มีอยู่มากในเฮติ ซึ่งในบางกรณีได้รับการรายงานว่ามีในแคลิฟอร์เนียด้วย ประสบการณ์ของแพทย์ในขณะนั้นคล้ายคลึงกับที่พบในสหรัฐอเมริกาในกรณีของการกดภูมิคุ้มกัน วงการแพทย์ได้ประชุมร่วมกันในเฮติในเดือนพฤษภาคม 1982 เพื่อศึกษาโรคนี้และโรคฉวยโอกาส เอดส์สามารถพบได้ในคนไข้ 61 คน ในเฮติ ช่วงระหว่างปี 1979-1982 แต่มันมีความแตกต่างระหว่างคนไข้ที่พบในเฮติและสหรัฐอเมริกา  พบว่าคนในสหรัฐฯ จะเป็นโรคปอดอักเสบ (PCP) ขณะที่ในเฮติจะเป็นวัณโรค นอกจากนี้โอกาสรอดในสหรัฐมีมากกว่า และในเฮติไม่มีคนรอดภายหลัง 24 เดือนจากการตรวจพบ งานศึกษายังยืนยันด้วยว่า ไม่มีชนชั้นใดที่รอดจากการติดเชื้อ

แต่ต่อมาไม่นาน สมาคมการแพทย์ของเฮติพบว่าประชากรกลุ่มเสี่ยงอยู่ในเมืองหลวงและในกลุ่มชายขายบริการ อันที่จริง คำอธิบายคือ เฮติ ถูกทำให้กลายเป็นเมืองหลวงแห่งการขายบริการแทนที่กรุงฮาวานาของคิวบา นิตยสารท่องเที่ยวในสหรัฐช่วงก่อนหน้านั้นจำนวนมาก เชื้อเชิญให้ชายรสนิยมรักเพศเดียวกันมาใช้บริการทางเพศที่กรุงปอร์โตแปรงซ์ เช่นเดียวกับที่เคยเชื้อเชิญนักท่องเที่ยวมาใช้บริการหญิงบริการ

องค์กรที่ชื่อว่า Pan American Health Organization ร่วมมือกับประเทศต่างๆ ในแคริบเบียนโดยศึกษาการแพร่กระจายของเอดส์ในประเทศที่มีการแพร่ระบาดอย่างมาก พบว่าจะกระจุกตัวอยู่ในพื้นที่อุตสาหกรรมท่องเที่ยว

ดังนั้น เงื่อนไขในการเกิดเอดส์ในเฮติ จึงเป็นทั้งเงื่อนไขที่ถูกผลักดันจากเงื่อนไขทางสังคม เศรษฐกิจและประวัติศาสตร์ แต่ความเป็นจริงคือ เอดส์ได้ตราหน้าเฮติในระดับโลกมากกว่าที่ความยากจนได้ทำมาเสียอีก ขณะเดียวกัน คิวบาประเทศซึ่งถูกสหรัฐฯคว่ำบาตรทางเศรษฐกิจในต้นปี 1990 มีจำนวนผู้ติดเชื้อเอชไอวีน้อยที่สุด ในปี 1986 เพียง 0.01% ต่อประชากร 100,000 คน ทั้งที่ครั้งหนึ่งเมื่อยังเป็นประเทศที่มีความสัมพันธ์ใกล้ชิดกับสหรัฐฯ อาชีพหลักของผู้หญิงคิวบา คือ การขายบริการ

บทสรุปตรงนี้ก็คือว่า เอดส์ถูกนำมาจากสหรัฐอเมริกามากกว่าที่นักวิทยาศาสตร์พยายามอ้างว่า เอดส์ถูกนำมาจากแอฟริกาผ่านทางเฮติ คุณหมอฟาร์เมอร์กล่าวว่า ตนไม่ได้ต้องการสร้างทฤษฎีใหม่ เพียงแต่ต้องการแสดงให้เห็นว่าลักษณะการคิดและดูถูกวัฒนธรรมอื่นๆ นั้นให้มองไม่เห็นปัญหาซึ่งเกิดจากประเทศตัวเอง ทำให้เฮติถูกมองว่าเป็นสังคมน่ารักเกียจเพราะเป็นสาเหตุของเอดส์ และต้องการแสดงให้เห็นว่า มันมีความเชื่อมโยงกันอยู่ในสาเหตุของโรคระบาด และพยายามทำให้เห็นอีกภาพหนึ่งซึ่งนักวิทยาศาสตร์มักจะแสดงว่าเป็นสิ่งหยุดนิ่งและไม่มีความเชื่อมโยงกับสิ่งอื่นๆ

 

 

รายงานชุด ‘Power & Health’

 

 

 

 

 

ร่วมบริจาคเงิน สนับสนุน ประชาไท โอนเงิน กรุงไทย 091-0-10432-8 "มูลนิธิสื่อเพื่อการศึกษาของชุมชน FCEM" หรือ โอนผ่าน PayPal / บัตรเครดิต (รายงานยอดบริจาคสนับสนุน)

ติดตามประชาไทอัพเดท ได้ที่:
Facebook : https://www.facebook.com/prachatai
Twitter : https://twitter.com/prachatai
YouTube : https://www.youtube.com/prachatai
Prachatai Store Shop : https://prachataistore.net
ข่าวรอบวัน
สนับสนุนประชาไท 1,000 บาท รับร่มตาใส + เสื้อโปโล

ประชาไท