ลูกรัก

ค่ำแล้ว

ลูกสนุกสนานกลางทุ่งหญ้าพอหรือยังนะ ฟ้าค่ำยังติดใจเสียงหัวเราะของลูกอยู่หรือ? จึงยึดยื้อมือหนูไว้พร้อมเว้าวอน เล่นด้วยกันก่อนนะ เล่นด้วยกันก่อน ลูกถึงหัวเราะคิกคัก เมินเสียงเรียกของแม่ และวิ่งถลาไปหาฟ้ากว้างข้างหน้า แม้สนธยามาเยือน สีแดงสุกปลั่งได้เลือนหายกลายเป็นม่วงคล้ำอมเทา กระนั้น แสงสุดท้ายยังอาบตัวหนูงดงาม และเพียงพอต่อสายตาแม่ให้ตรวจทานถ้อยความงานเขียนอย่างไม่เร่งร้อน

หลายวันผ่านมาแม่กวาดเก็บเวลาเล็กๆ น้อยๆ ที่เหลือจากการดูแลลูกมาปะชุนงานเขียนที่กระท่อนกระแท่น คล้ายไม่ปะติดปะต่อ คล้ายผ้าคนละผืน เอามาเย็บเข้าด้วยกัน แม้รู้ทั้งรู้ว่าในสายตานักนักนิยมผ้าสวยเนื้อดี แม่อาจถูกตำหนิมากมาย แต่ ณ เวลานี้ แม่กลับไม่ได้คิดถึงความสวยงามมากไปกว่าประโยชน์ใช้สอย แม่หวังเพียงผืนผ้าของแม่จะมีไว้ใช้สำหรับห่มกันหนาว ในขณะที่ค่ำคืนใกล้มาเยือนเต็มทีแล้ว

ลูกรัก

นี่ไม่ใช่ค่ำคืนอันปกติ

บ้านเมืองเราบัดนี้ ยามค่ำคืนมีหิมะตกจัด ยามทิวาวารมีเมฆเทียมบดบัง ท้องฟ้าไม่แจ่มใส แต่เราแสร้งทำเป็นว่าอากาศดี รอบตัวเรามีแต่คนหัวเราะ หัวเราะแล้วหัวเราะอีก ทว่าเมื่อเราเดินเข้าไปใกล้ เราก็พบว่าจริงแล้วเขาไม่ใช่คนแท้ๆ หากเป็นเก้าอี้ตัวหนึ่งเท่านั้น

เก้าอี้สีแดง สีเหลือง สีฟ้า ที่มันล่องไหลไปในแม่น้ำวัลทาวา สาธารณรัฐเช็ก

นักเขียนอย่างมิลาน คุนเดอรา ทำแม่สะเทือนใจกับฉากนี้มานับสิบปีแล้ว

ปี ค.ศ.1948 ประเทศสาธารณรัฐเช็กถูกยึดอำนาจจากทหารรัสเซีย ขบวนรถถัง กำปั้นชูข่มขู่ บ้านเรือนถูกทำลาย ซากศพที่คลุมด้วยธงชาติ ประชากรเช็กต่างเงียบงันกับสิ่งที่เกิดขึ้น ทุกคนรู้ดีว่าอำนาจที่ดำเนินไปยิ่งใหญ่เกินกว่าตนจะทำอะไรได้ นอกจากรู้สึกโศกเศร้าแล้ว พวกเขาได้แต่กัดกินใจตนเองอย่างรวดร้าว

เทเรซาตระหนักถึงความสูญเสียอิสรภาพครั้งนี้ด้วยภาพที่เห็น เก้าอี้สีแดง สีเหลือง สีฟ้า ล่องลอยไปตามแม่น้ำวัลทาวา พลันเธอรู้สึกโศกเศร้าจับขั้วหัวใจ และหยั่งรู้ในสิ่งที่เห็น ว่านั่นคือการอำลา

แม่จดจำถ้อยคำและภาพเหล่านี้ได้ไม่ลืมเลือน

ความประทับใจจำนวนไม่น้อยในชีวิตคนเรา มักเป็นเรื่องสะเทือนใจเช่นนี้แหละ ลูกรัก
แม่ไม่ลืม

และแม่ก็ไม่ลืมคนไทยอีกหลายๆ คนที่พวกเขาหมกตัวอย่างเงียบเชียบในความพ่ายแพ้อาดูร หมองไหม้

บัดนี้ แม้เวลาจะล่วงผ่านกว่าสามเดือนล่วงเข้าสี่เดือน ความเศร้าเสียใจอาจเจือจาง แต่อิสรภาพของเราไม่ต่างอะไรจากเก้าอี้ที่ลอยเท้งเต้งในแม่น้ำ

ที่นั่ง ที่อยู่ ที่ยืน ของเรา ได้หลุดลับหาย

ทั้งที่โลกนี้ได้ล่วงเดินทางไปไกลแล้ว และพลเมืองไทยก็ได้เรียนรู้อะไรมากมายกว่าที่ใครๆ จะเข้าใจแล้ว

แม่ทึ่งในความรู้ของชายซ่อมรถซึ่งจบแค่ชั้น ป.7 แต่เขามีคอมพิวเตอร์ เขาใช้อินเตอร์เน็ตเป็น เพียงเท่านี้ โลกก็ปิดกั้นความรู้ของเขาไม่ได้แล้ว  บางที เขาอาจมีความรู้ดียิ่งกว่าคนเป็นด็อกเตอร์หลายๆ คนด้วยซ้ำ ถ้าด็อกเตอร์คนนั้นไม่ใช่คนรักการอ่าน หากเชี่ยวชาญเฉพาะในสาขาที่ตนเองเรียนเท่านั้น

แม่จึงพยายามจะกู่ร้อง จะขับขาน ถึงถ้อยความของพวกเขาว่าพวกเขาเป็นใคร คิดอะไร

เรื่องราว ถ้อยคำ ของพวกเขาจึงเป็นเสมือนดั่งเศษผ้าวิ่นแหว่งที่แม่นำมาปะติดปะต่อ เพื่อจะวอนขอต่อแผงขายผ้าในตลาดว่าจะยินดีรับซื้อหรือไม่

บ้านเมืองเรากำลังวิกฤติ สถานการณ์ที่เป็นอยู่ไม่ปกติ

รับผ้าของฉันไว้จำหน่ายสักหน่อยไหม

เพื่อคนจะได้ใช้ห่มกันหนาว แม้อาจไม่แก้หนาวได้มากมาย แต่อย่างน้อยคงพอเป็นทางเลือกหนึ่งในยามยากไร้ได้

ลูกรักของแม่

ขอลูกจงจำเอาไว้ เมื่อสนธยามาเยือน นั่นคือจุดเริ่มต้นของคืนมืดมิด และเราจะต้องใช้เวลาอีกเนิ่นยาวกว่าจะผ่านหนึ่งคืนอันเหน็บหนาวไปได้

แต่... ลูกแม่จ๋า ถ้าเราเตรียมตัวไว้ดี เราจะผ่านมันไปได้ เราจะไม่เป็นไร และเราจะเฝ้ามองปรากฏการณ์ที่เหน็บหนาวที่สุด มืดมิดที่สุดไปพร้อมๆ กัน เพื่อรอแสงแห่งรุ่งอรุณที่เรืองอุไรที่สุด

หลายวันหลายเพลา ที่เราสามพ่อแม่ลูก ตระเวนตามหาคนกลุ่มใหญ่ที่เคยรวมกลุ่มเรือนแสนในเมืองหลวง บัดนี้ เมื่อบนท้องถนนที่พวกเขาเคยอยู่พลันสะอาดสะอ้าน และพวกเขาก็อันตรธานหายราวกับไม่เคยมีตัวตนอยู่จริง แม่สงสัยว่าพวกเขาหายไปหนอ

พวกเขาเป็นซินเดอเรลล่าที่ต้องผละจากงานเต้นรำเมื่อเวลาเที่ยงคืนมาถึงแล้วรีบระเห็จออกจากมหาราชวังอันโอ่โถงเพื่อคืนสู่กระท่อมซอมซ่อปลายนา กลับไปยอมรับความจริงให้แม่เลี้ยงที่โกงชะตาชีวิต ทรัพย์สิน และกลั่นแกล้งต่างๆ นานา อย่างยอมจำนน

หรือพวกเขาเป็นนางไม้พรายน้ำที่เด็กหญิงขันทองมองเห็น เธอและเขาออกมาร้องรำทำเพลงชั่วข้ามคืน ครั้นรุ่งเช้าก็เหลือทิ้งไว้เพียงกระเช้าสีดาให้นางไม้ผู้น่าสงสารเก็บเพียงลำพัง

หรือพวกเขาจะเป็นเพียง... เพียงนาฬิกาความฝัน มีอยู่จริงได้ก็ยามในสังคมเราหลับใหล จึงเข้ามาปลุกเร้าจินตนาการสังคมใหม่ เขย่าแขนข้างที่อ่อนแรงจนหลงคิดว่าเป็นอัมพาตมาชั่วหลายสิบปีว่า แท้จริง มันยังใช้การได้ดีอยู่

“ตื่น ตื่น ตื่น เถิด เพื่อนเอ๋ย อย่าละเลยพลังมวลชน อย่าคิดว่าตนเป็นชนกลุ่มน้อย อย่าคอยแต่เชื่อว่าเราต่ำต้อย”
เสียงกรูกราวกระหึ่มกึกก้อง แล้วก็เลือนลับหาย

หรือใช่ พวกเขาเป็นเพียงนาฬิกาความฝัน เมื่อสังคมไทยลืมตาตื่น ตัวตนของพวกเขาก็เลือนหาย เสียงของพวกเขาก็ไม่มี จอโทรทัศน์ ข่าวสารหน้าหนังสือพิมพ์ เสียงเล่าเสียงลือในโลกอินเตอร์เน็ต  คอมพิวเตอร์ ปราศพวกเขาสิ้น
แม่กระพริบตาหนึ่งที ถามว่าพวกเขามีจริงหรือไม่ พวกเขาไปอยู่ไหนกัน?

ลูกจ๋า จำได้ไหม

หญิงวัยกลางคนผิวหยาบกรำกร้าน ผ่ากล้วยสุกเป็นสี่ซีก แล้วชุบแป้ง หย่อนลงทอดในกระทะน้ำมันร้อนๆ เธอถามแม่ว่า จะมาคุยกับเธอทำไม ถ้าจะเอาลงหนังสือห้ามลงชื่อนะ นี่ กรมสอบสวนคดีพิเศษส่งหนังสือมาให้ฉัน แค่ฉันเคยให้สัมภาษณ์ลงในหน้าหนังสือนิดเดียว พวกเขาก็เรียกตัวฉันไปแล้ว นี่ นี่ จดหมาย ดูซะ อยู่ตั้งทุ่งสองห้อง ใครมันจะไปได้ นี่ลูกชายเห็นก็วิตก บอกแม่หลายครั้งแล้วว่าอย่าไปให้สัมภาษณ์ แม่ก็ไม่ฟัง

เธอเอาจดหมายจากกรมสอบสวนคดีพิเศษให้แม่ดู

แม่ยืนยันการไม่มีตัวตนของเธออีกครั้งด้วยการตอบว่า ค่ะ

ค่ะ ป้า

ป้าไม่มีตัวตนจริงๆ สำหรับประเทศนี้ ป้าพูดอะไรออกไปไม่ได้แม้ว่าจะเป็นความจริง ป้าเรียกร้องความเป็นธรรมเช่นเดียวกับนางซินเดอเรลล่าไม่ได้ ตราบเท่าที่เจ้าชายไม่ส่งอำมาตย์คนสำคัญมาถึงกระท่อม เพื่อเชิญตัวเข้าไปในมหานครด้วยท่าทีนอบน้อม

แม้บ้านและสมบัติจะเป็นของเธอ แม้สิทธิอันชอบธรรมที่จะได้อยู่ดีกินดีจะเป็นของเธอ แต่ใครเล่าจะช่วยเธอได้
อีกครั้งหนึ่งจำได้ไหม ลูกแม่

ในหมู่บ้านตีนเขา (แม่ยังจำได้ว่า เมื่อแม่ชี้ภูเขาไกล ลูกก็ชี้ตาม จนเป็นที่ขบขันของเรา ว่าลูกรู้เรื่องด้วยหรือว่าแม่หมายถึงอะไร) แทนที่แม่จะเป็นฝ่ายซักถาม แต่กลับกลายเป็นว่าแม่ถูกพวกเขารุมซักถามนานกว่าชั่วโมง กว่าพวกเขาจะวางใจได้ว่าแม่ไม่ได้เป็นคนของรัฐเข้ามา

พวกเขากลัวอะไรกับรัฐบาลของพวกเขามากมายขนาดนี้ พวกเขาหวาดหวั่นราวกับแผ่นดินนี้ไม่ใช่ประเทศของเขา นี่มันอะไรกัน?

อาจเป็นโชคดี ที่แม่ได้พ่อซึ่งเข้าใจงานของแม่ ที่คอยติดตามดูแลทั้งแม่และลูก จึงทำให้แม่ไม่โดดเดี่ยวต่อความกังขาและการป้องกันตัวเองอย่างสูงจากพวกเขา

และคงเป็นความโชคดีของแม่ ที่ความอ่อนเยาว์ไร้เดียงสาของลูก ช่วยทำให้แม่ได้รับความไว้วางใจเร็วขึ้น

แม่ยังจำได้ ป้าคนหนึ่งถามว่า ทำมาหากินอะไร แม่ตอบว่า เป็นนักเขียน เพียงเท่านั้น หลังจากนั้นไม่นาน เมื่อแม่ขอสัมภาษณ์ เธอก็ติดต่อใครต่อใครให้ ด้วยเหตุผลง่ายๆ ว่า สงสารแม่ ถ้าแม่ไม่เขียน แม่ก็ไม่มีเงิน

ลูกแม่จ๋า

นี่เป็นการสะท้อนกลับของสิ่งที่เรียกว่า มายาคติ

แต่ไหนแต่ไร คนดีในทัศนะหนึ่งมักมองคนจนด้วยท่าทีที่มีเมตตา ทุกครั้งที่แสดงความเห็นใจ เรามักรู้สึกไปเองโดยอัตโนมัติว่า เรากำลังให้การช่วยเหลือ

แม่เองก็ไม่เว้น แม่อยู่ในข่ายนี้ด้วย

แม่คิดโดยกลไกการเรียนรู้ตลอดชีวิตก่อให้เกิดปุ่มเมตตาในสารระบบของแม่ เมื่อแม่บอกว่าจะต้องเอาความคิดเห็นของเขาออกมาให้ได้ จะต้องทำให้พวกเขามีตัวตนในสังคมนี้ ประเทศนี้ให้ได้ – กลไกมโนธรรมอัตโนมัติบอกแม่ว่า แม่กำลังช่วยเหลือพวกเขา

แม่มาอึ้งเอา ตอนที่ป้าขายกล้วยทอดพูดกับแม่ “ที่ยอมให้สัมภาษณ์นี่เพราะสงสารนะ”

ชั่วขณะนั้นที่แม่อั้นอึ้ง ทำหน้าไม่ถูก แม่ก็ค่อยคลี่คลาย ปลดอัตตาตัวตนออก

ใช่สินะ

....

โนโลกนี้ ประเทศนี้ มีคนได้ดีดรีด็อกเตอร์ ศาสตราจารย์ ได้ความเติบโตทางการงานจากการร่วมลงไปแลกเปลี่ยนการเมืองบนท้องถนนมามากมายแล้ว

ในระหว่างความเมตตาที่พวกเขาหยิบยื่นให้คนจน สถานะความจนอันแข็งแรงของพลเมืองประเทศก็ก่อฐานวิชาการให้เขายืนอยู่อย่างแข็งแรง หนาแน่น กว้างขวางขึ้น

ความเมตตาของพวกเขาไม่เคยไม่ได้รับกลับ

แม่กำลังใคร่ครวญว่ามีใครบ้างที่อุทิศตนให้กับสังคมและหมกไหม้ไปโดยไม่อาจอยู่ดีกินดีในชั่วชีวิตนี้

พวกเขาเหล่านั้นมีอยู่

.....

ฟ้าพลบแล้วสิ

เอกสารของแม่วางอยู่บนหน้าตัก ในความครุ่นคำนึงยาวไกล แม่รู้ว่าถึงเวลาต้องยุติการปะชุนเศษผ้าของแม่แล้ว
กลับบ้านกันเถอะนะ ค่ำคืนกำลังจะมาเยือน

จับมือแม่ไว้ให้อบอุ่น เราจะฝ่าข้ามคืนมืดมิดนี้ไปด้วยกัน

อย่ากลัวเลยนะ ลูกรัก

ขอเพียงเราจดจำตำแหน่งแห่งที่ว่าอะไรอยู่ตรงไหนในยามวันสว่าง มีสติตั้งมั่นให้ดี เพราะข้อมูลความรู้ที่เป็นความจริงจะช่วยป้องกันความผิดพลาดในการดำเนินชีวิตของเรา

เราจะเผลอทำร้ายคนอื่นน้อยลง เราจะเลือกทำสิ่งต่างๆ บนหลักการของเราได้ด้วยข้อมูลที่ถูกต้อง สิ่งเหล่านี้ แม้กินไม่ได้ แต่มันสำคัญสำหรับชีวิตซึ่งมีวิญญาณที่ดีดำรงอยู่