“ผมพบว่าผู้ต้องขังกลุ่มนี้ไม่ได้รับการปฏิบัติอย่างเหมาะสมจากทางเรือนจำ ทั้งด้านความเป็นอยู่ รวมถึงการถูกดูหมิ่น เหยียดหยามในสถานะของผู้ชายที่แปลงเพศ จากผู้ต้องขังด้วยกันเองและจากผู้คุมที่ไม่ให้เกียรติกับผู้ต้องขังกลุ่มนี้” นี่คือตอนหนึ่งในจดหมายจากผู้ต้องขังชายในเรือนจำที่เขียนมาเกริ่นถึงเรื่องราวความทุกข์ของพวกเธอ และนั่นทำให้ ‘ประชาไท’ ได้มีโอกาสไปเข้าเยี่ยมเพื่อพูดคุยกับเจ้าตัว  

รัน (นามแฝง) คือหนึ่งในผู้ต้องขังสาวในเรือนจำชายแห่งหนึ่งในกรุงเทพมหานคร รันรับการผ่าตัดแปลงเพศมาเกือบ 20 ปีแล้ว เหมือนกับเพื่อนผู้ต้องขังอีก 3 คนที่อยู่ในเรือนจำเดียวกัน

แม้จะมีร่างกายเป็นหญิง 100% และจิตใจเป็นหญิงอาจจะเกินร้อย แต่สำหรับรัฐ เธอยังคงเป็นผู้ชาย มีคำนำหน้าชื่อเป็น นาย และหากกระทำผิดก็ต้องนำมากักขังไว้ในเรือนจำชาย

เธอเล่าว่า อาจเป็นเพราะเรือนจำคำนึงถึงความปลอดภัยของพวกเธอ จึงจำกัดบริเวณพวกเธอ ไม่ให้มีอิสระไปในมาไหนอย่างเช่นผู้ต้องขังทั่วไป เรียกว่าเธอเจอ คุกซ้อนคุก

พวกเธอถูกแยกออกไปอยู่ห้องขังเดี่ยวที่มีขนาดเล็กมาก โดยปกติเอาไว้ลงโทษนักโทษที่ทำผิดกฎเรือนจำ ห้องขังนี้มีขนาด 2x3 เมตร และต้องอยู่รวมกันถึง 3 คน อย่างแออัด

“การแยกขังแบบนี้มันทำให้เครียดมาก และเขาก็ไม่ค่อยสนใจเรา กว่าจะมาเปิดประตูให้เรา บางทีก็สายมาก เกือบสิบโมงก็มี กว่าจะได้ออกมากินข้าว ขณะที่คนอื่นเขาได้ลงจากเรือนนอนกันตั้งแต่หกเจ็ดโมงเช้าแล้ว แล้วที่นี่ทีวีก็ไม่ได้ดูเหมือนคนอื่น ลำบากกว่าคนอื่นมาก” รันว่า

อีกทั้งในห้องขังเดี่ยวมีกล้องวงจรปิด สามารถเปิดดูได้ตลอดเวลา

หลายครั้งที่มีคนบอกเธอว่าเจ้าหน้าที่เปิดกล้องให้ผู้ต้องขังอื่นดูในขณะที่พวกเธออาบน้ำ ทำภารกิจส่วนตัว กลายเป็นเรื่องสนุกสนานของเจ้าหน้าที่และผู้ต้องขังอื่น บางครั้งมีการบังคับให้นักโทษกลุ่มนี้เปิดหน้าอกให้ดู เป็นที่ตลกขบขัน โดยที่พวกเธอไม่ได้เต็มใจ

ยังไม่นับรวมการพูดจาหยาบคาย ดูหมิ่นเหยียดหยามทางเพศสำหรับเจ้าหน้าที่บางคนซึ่งไม่เข้าใจเรื่องเหล่านี้เลยแม้แต่น้อย

นอกจากนี้เมื่อต้องออกไปขึ้นศาล จะต้องมีการตรวจร่างกาย โดยขั้นตอนจะต้องบังคับให้ผู้ต้องขังถอดเสื้อผ้าออกทุกชิ้น ทำให้ผู้ต้องขังกลุ่มนี้ได้รับความอับอายจากผู้ต้องขังอื่นๆ

“กรณีตรวจค้นร่างกายนี้ เพศชายแท้ๆ ยังมีความอับอายเลย ทางที่ดีควรให้เจ้าหน้าที่ผู้หญิงทำหน้าที่แทนจะเหมาะสมกว่า เพราะเรือนจำก็มีเจ้าหน้าที่หญิงอยู่บ้าง” ส่วนนี้เป็นความคิดเห็นจากนักโทษชายที่เขียนจดหมายมาบอกเล่าเรื่องของพวกเธอ

เมื่อถามว่าอยากจะเรียกร้องให้มีการย้ายผู้ที่แปลงเพศเป็นหญิงแล้วไปอยู่เรือนจำหญิงไหม รันตอบว่า โดยกฎหมายและระเบียบต่างๆ แล้วเป็นไปไม่ได้เลยที่จะได้ย้ายที่นั่น เมื่อเกิดมาเป็นเพศชายยังไงรัฐก็กำหนดเราเป็นเพศชายตลอดไป ซึ่งถึงที่สุดก็ทำใจได้ เพียงแต่อยากให้ปฏิบัติเท่าเทียมกับคนอื่นๆ ไม่ใช่ทำเหมือนตัวประหลาดและขาดการดูแล

รันยังยกตัวอย่าง เรือนจำคลองเปรมว่า ครั้งหนึ่งเธอเคยได้เข้าไปอยู่ที่นั่นและพบว่าที่มีการจัดการกับคนกลุ่มนี้ได้ดี มีความเข้าใจมากกว่า ไม่มีการกีดกันให้แยกขังเดี่ยว และปฏิบัติกับคนกลุ่มนี้เหมือนผู้ต้องขังคนอื่นๆ พร้อมทั้งมีกิจกรรมให้ทำอย่างเหมาะสม

เมื่อถามว่าการอยู่รวมกับผู้ต้องขังชายอื่นๆ เกรงจะเกิดอันตรายหรือไม่ รันว่า สภาพการณ์ไม่ได้เลวร้ายถึงขั้นมีอันตราย ส่วนใหญ่เมื่อต้องอยู่ร่วมกัน พวกเธอก็จะมีคู่ของเธอและอยู่กับคู่ของเธอ ที่สำคัญคือ การได้รับการปฏิบัติแบบปกติและเท่าเทียม  

“พี่จะได้ออกแล้ว แต่ที่อยากบอกเรื่องนี้ เพราะสงสารคนอื่นๆ ที่ยังต้องอยู่ต่อ และที่จะเข้ามาอีก” รันกล่าว

เจษฎา แต้สมบัติ ผู้ประสานงานเครือข่ายเพื่อนกะเทยไทย กล่าวว่า กรณีนี้ก็เป็นที่สนใจของเครือข่ายฯ เช่นกัน เพราะเรือนจำเป็นพื้นที่ที่มืดมิดและน่าจะมีการละเมิดสิทธิบุคคลกลุ่มนี้ได้ง่าย อย่างไรก็ตาม เชื่อว่าหน่วยงานของไทยคงยังไม่มีความเข้าใจและยังไม่มีมาตรการจัดการกับเรื่องนี้อย่างเหมาะสม อย่างเช่นประเทศจีนก็ประสบปัญหาผู้ต้องขังแปลงเพศมีจำนวนมากเหมือนกัน เมื่อไม่รู้จะจัดการอย่างไร ก็ได้แต่แยกคนพวกนี้ออกมาไว้ที่เฉพาะ

“ถึงแม้จะผ่าตัดแปลงเพศแล้ว แต่ระบบราชการยังยึดโยงกับคำนำหน้านาม กฎแบบนี้ใช้กับทุกสถานที่ราชการ ไม่ว่าจะเป็น โรงพยาบาล โรงเรียน มหาวิทยาลัย ระเบียบแบบนี้มีวิธีคิดโดยเห็นคนแค่ 2 เพศเท่านั้น” เจษฎากล่าว และว่า เบื้องต้นจะเข้าไปตรวจสอบข้อมูลและหากพบการปฏิบัติที่ไม่เหมาะสม อาจจะทำเรื่องถึงคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ เพื่อให้ช่วยตรวจสอบและนำเสนอแนวทางแก้ปัญหาต่อหน่วยงานที่เกี่ยวข้องต่อไป