การเสวนา “แก๊สกับน้ำมัน: ทำไมถึงแพง” ที่จัดขึ้นเมื่อวันที่ 22 สิงหาคม การนำเสนอกลุ่มนี้ได้มีข้อเสนอที่แตกต่างไปจากเดิมที่มุ่งให้นำ ปตท.ออกจากตลาดหลักทรัพย์ รวมถึงการเคลื่อนไหวที่เรียกร้องให้ตั้งราคาขายปลีกน้ำมันไว้ที่ 19 บาท มาสู่การปรับเชิงโครงสร้างมากขึ้น บางข้อเสนอ เช่น การปรับปรุงการจัดเก็บค่าภาคหลวงและส่วนต่างระหว่างราคาหน้าโรงกลั่นกับราคาตลาดสิงคโปร์ ตรงกับบทความ “น้ำมันไทยโชติช่วงชัชวาล” ที่เผยแพร่บนเว็บไซต์ประชาไท เมื่อ 24 พฤษภาคม

ข้อมูลนำเสนอครั้งนี้ยังมีรายละเอียดที่แตกต่างกันที่จะขอร่วมอภิปรายเพื่อนำไปสู่การแสวงหาสารสนเทศที่สมบูรณ์มากยิ่งขึ้น

ควรเปรียบเทียบกับราคาน้ำมันยุโรปด้วย
ข้อมูลเปรียบเทียบระหว่างราคาน้ำมันของไทยกับสหรัฐ ของ มล.กรกสิวัฒน์ เกษมศรี นั้น อาจจะไม่เป็นการเปรียบเทียบที่ครบถ้วน สมควรเปรียบเทียบกับราคาน้ำมันขายปลีกในยุโรปด้วย ข้อมูลจากเว็บไซต์ drive-alive.co.uk ที่เสนอราคาน้ำขายปลีกของยุโรปตามที่แสดงในตารางที่ 1 พบว่าราคาน้ำมันเบนซิน 95 อยู่ระหว่างลิตรละ 60 – 80 บาท ยกเว้นรัสเซีย ผู้ผลิตรายใหญ่ของโลก มีราคาขายปลีกที่ 29.20 บาท ตามตารางที่ 1 ส่วนประเทศไทยราคาอยู่ที่ 42 บาท

ตารางที่ 1 ราคาน้ำมันในยุโรป

ที่มา drive-alive.co.uk [1]
หมายเหตุ ราคา ณ วันที่ 15 สิงหาคม 2555

ข้อพิจารณาประการหนึ่งของการกำหนดราคาน้ำมันสูงด้วยการจัดเก็บภาษีสูง ไม่ใช่เรื่องแปลก เนื่องจากรถยนต์ เป็นสินค้าที่ใช้ทรัพยากรสิ้นเปลือง เมื่อมีรถยนต์ ก็ต้องสร้างถนนให้ใช้งาน ดังนั้น การจัดเก็บภาษีน้ำมันสูง จึงไม่ใช่เรื่องแปลก ถึงแม้ว่าจะเป็นการกีดกันการใช้รถยนต์จากสาเหตุราคาน้ำมันแพง

ในกรณีของประเทศไทย มีความซับซ้อนมากขึ้นไปอีกด้วยจัดเก็บภาษี (กองทุนน้ำมัน) เพื่อไปอุดหนุนราคาก๊าซแอลพีจี ซึ่งใช้ทั้งภาคครัวเรือน ขนส่ง และอุตสาหกรรม สิ่งที่ควรทำ คือการปรับโครงสร้างราคาพลังงานให้สะท้อนกลไกตลาด เพื่อมิให้ผู้ใช้น้ำมันเบนซินต้องไปอุดหนุนผู้ใช้ก๊าซแอลพีจี

การอุดหนุนราคาแอลพีจี
การอุดหนุนราคาแอลพีจีเป็นส่วนสำคัญของโครงสร้างราคาน้ำมันที่ทำให้มีการบิดเบือนกลไกตลาด จากการประกาศราคาก๊าซแอลพีจี เมื่อ 23 มกราคม 2555 ของ สำนักงานนโยบายพลังงานและแผน กระทรวงพลังงาน ตามตารางที่ 2 ควรจะสะท้อนราคาต้นทุน

ตารางที่ 2 ต้นทุนราคาขายปลีกก๊าซแอลพีจี วันที่ 23 มกราคม 2555

ที่มา สำนักงานนโยบายและแผนพลังงาน, Price Structure of Petroleum Products in Bangkok [2]

แต่ว่าราคาขายปลีกให้กับรถยนต์ยังอยู่ระหว่างกิโลกรัมละ 12 – 13 บาท ทำให้ข้อมูลการอุดหนุนราคาก๊าซแอลพีจีที่ใช้กับภาคอุตสาหกรรมจึงน่าจะเป็นได้ ในเมื่อมีการประกาศราคาก๊าซของสำนักงานนโยบายพลังงานและแผน แล้ว กองทุนน้ำมันไม่ควรจะต้องจ่ายอุดหนุน ถ้าจะมีการอุดหนุนควรเป็นภาระของผู้จำหน่าย

โครงสร้างการกำกับพลังงาน
การกำกับและควบคุมพลังงานของรัฐอยู่ภายใต้แนวคิดว่า ทรัพยากรธรรมชาติและพลังงานอยู่ภายใต้การควบคุมของรัฐ ดังนั้น การขุดเจาะและสำรวจทรัพยากรต่างๆ ในขณะเดียวกัน รัฐถือว่าความมั่นคงด้านพลังงานเป็นสิ่งสำคัญ วิสาหกิจด้านนี้จึงอยู่ภายใต้การกำกับของรัฐ

การกำกับรัฐวิสาหกิจของรัฐ ผ่านกระทรวงพลังงาน ทำให้ปลัดกระทรวงและเจ้าหน้าที่ระดับสูงจึงต้องเป็นตัวแทนของคณะกรรมการ ทำให้การกำกับด้านพลังงานโดยรัฐ และรัฐวิสาหกิจผู้ขายพลังงานในเชิงพาณิชย์ ในการอภิปรายครั้งนี้ อิฐบูรณ์ อ้นวงษา มูลนิธิผู้บริโภค เห็นว่าเป็นปัญหาผลประโยชน์ทับซ้อน ส่วนการอภิปรายถึงปัญหาการกำกับราคาพลัง ไม่ได้ให้ข้อมูลที่หนักแน่น เช่น ที่มาของราคาก๊าซ ราคาที่นำเสนอไม่สามารถหาที่มาของข้อมูลได้

ในการประเมินผลความสำเร็จหรือล้มเหลวของการกำกับ ควรอยู่ที่ราคาขายปลีกสินค้า ราคาน้ำมันปลีกเบนซินของไทยกับเพื่อนบ้านอาเซียนมีราคาไม่แตกต่างกันมากนัก ยกเว้น มาเลเซียที่เป็นประเทศผู้ส่งออกน้ำมัน แพงกว่าสหรัฐ แต่ถูกกว่าราคาขายปลีกในยุโรป ในด้านราคาน้ำมันดีเซลมีราคาเชิงเปรียบเทียบต่ำเท่ากับประเทศผู้ส่งออกน้ำมัน เช่น รัสเซีย

น้ำมันในประเทศไทยมีราคาค่อนข้างแพงเฉพาะน้ำมันเบนซิน เนื่องจากมีภาระภาษีและกองทุนน้ำมันสูงเพื่อนำไปอุดหนุนราคาก๊าซแอลพีจี แต่ราคาน้ำมันดีเซลไม่แพงไปจากตลาดโลกและเป็นแบบนี้มานานมาก มีผลทำให้โครงสร้างการใช้น้ำมันของไทยมีการบิดเบือน ดังนั้น ควรจะต้องแก้ไขปัญหาโครงสร้างราคาน้ำมันและพลังงานไม่ให้บิดเบือนต้นทุน

ระดับราคาและเหตุผลในการจัดเก็บภาษีเพิ่มเติมกับน้ำมันบางประเภทมาจากนโยบายด้านของรัฐ การผูกขาดในอุตสาหกรรมโรงกลั่นของ ปตท. ไม่ได้เป็นต้นเหตุทำให้น้ำมันบางประเภทนั้นมีราคาสูง เพียงแต่ราคาหน้าโรงกลั่นยังไม่ใช่ราคาประสิทธิภาพการกลั่น และแสวงผลกำไรเพิ่มเติมจากปกติ

ในด้านพลังงานไฟฟ้า ประเทศไทยใช้ก๊าซผลิตไฟฟ้ารวมร้อยละ 75 ราคาก๊าซ ถ้าราคาก๊าซแพงมากยอมมีผลกับต้นทุนราคา เว็บไซต์ Wikipedia [3] ได้รวบรวมข้อเบื้องต้นราคาไฟฟ้า ตามที่ได้นำมาแสดงในตารางที่ 3

ตารางที่ 3 การเปรียบเทียบค่าไฟฟ้า

ที่มา Wikipedia, Electricity Pricing

ตามตารางนี้พบว่า ราคาไฟฟ้าของไทยอยู่ในระดับต่ำและใกล้เคียงกับเพื่อนบ้าน ดังนั้น ราคาก๊าซในการกำกับไม่ได้สร้างภาระให้กับผู้บริโภค ขณะเดียวกันได้ตอบคำถามว่า เดนมาร์กหรือเยอรมันสามารถพัฒนาการใช้พลังงานทางเลือกได้อย่างไร ทั้งที่ต้นทุนพลังงานทางเลือก เช่น กังหันลมบนฝั่งแพงกว่าก๊าซ 1 เท่า ในทะเลแพงกว่า 3 เท่า เนื่องจากราคาไฟฟ้าของเดนมาร์กแพงกว่าไทย 4 เท่า และเยอรมันแพงกว่า 2.5 เท่าจึงเป็นไปได้ที่จะรองรับต้นทุนของพลังงานทางเลือกได้ ข้อเสนอของ ศุภกิจ นันทวรการ มูลนิธินโยบายสุขภาวะในอภิปรายครั้งนี้ จึงควรทบทวนต้นทุนที่เป็นจริงประกอบด้วย

ทั้งราคาน้ำมันและไฟฟ้าที่ประมวลมาไม่พบว่าได้สร้างภาระให้กับผู้บริโภค ความจำเป็นในการปรับโครงสร้างการกำกับของ อิฐบูรณ์ อาจจะไม่มีความจำเป็น ด้านฐานะของปลัดกระทรวงและข้าราชการกระทรวง ในตำแหน่งกรรมการกำกับและกรรมการรัฐวิสาหกิจ ควรจะพิจารณาให้เหมาะสม

มิฉะนั้น กรรมการกำกับด้านพลังงานควรเลือกตัวแทนของมูลนิธิผู้บริโภคมาเป็นกรรมการ เพื่อปกป้องประโยชน์ของผู้บริโภค เหมือนกับ กสทช ที่มีตัวแทนของเอ็นจีโอด้านผู้บริโภคอยู่เดียว ทำให้ กสทช. ไม่มีข้อแย้งกับองค์กรด้านนี้ และยังได้การสนับสนุนในทางสาธารณะอีกด้วย

บัตรเครดิตพลังงาน
การนำเสนอของคุณสมลักษณ์ ที่ชี้ว่า การลงทุนพลังงานในประเทศไทยมีต้นทุนการผลิตต่ำที่สุดและทำกำไรได้สูงที่สุดในโลก การทำกำไรได้สูงที่สุดในโลกเป็นเรื่องจริง เพราะประเทศไทยจัดเก็บค่าภาคหลวงในอัตราที่อาจจะต่ำที่สุดในโลกที่ร้อยละ 12.50 ทั้งค่าภาคหลวงและภาษีเงินรายได้พิเศษ จะประมาณ 25 – 30% จึงทำให้มีกำไรสุทธิสูงมาก

แต่ต้นทุนต่ำที่สุดในโลกอาจจะไม่ใช่เรื่องจริง เมื่อช่วงปี 2540 เมื่อโรคต้นยำกุ้งได้แพร่ไปทั่วเอเชีย ราคาน้ำมันดิบตกลงเหลือประมาณ 10 - 12 เหรียญสหรัฐ สิ่งที่เกิดขึ้นในประเทศไทยคือ ไทยเชลล์ พยายามสัมปทานการผลิตก๊าซและน้ำมัน ยูโนแคล หรือเชฟรอนในปัจจุบัน สนใจซื้อเฉพาะสัมปทานในทะเล แต่ไทยเชลล์ต้องการขายทั้งบนฝั่งคือแหล่งลานกระบือด้วย ทำให้การตกลงจึงไม่เกิดขึ้น ถ้าต้นทุนการผลิตน้ำมันของไทยต่ำจริง การเสนอขายสัมปทานของไทยเชลล์ไม่ควรเกิดขึ้น เช่น ถ้าต้นทุนต่ำเท่ากับตะวันออกกลาง คือ 2 เหรียญต่อบาร์เรล จากประมูลสัมปทานสำรวจและขุดเจาะในอิรักเมื่อปี 2551 แหล่งลานกระบือ ยังทำกำไรปีละหลายร้อยล้านบาทจากปริมาณการผลิตวันละ 25,000 บาร์เรลต่อวัน

ในประเด็นบัตรพลังงาน คุณสมลักษณ์ วิจารณ์บัตรเครดิตพลังงานไว้ว่า

“สิ่งที่คิดว่าเป็นความเลวร้ายของสังคมไทยในวันนี้คือบัตรเครดิตพลังงาน ซึ่งแทนที่จะให้ประชาชนไทยทุกคนได้รับความเป็นธรรมอย่างทั่วถึงในการเข้าถึง พลังงานทั้งไฟฟ้าและน้ำมัน กลับกลายเป็นการใช้บัตรเครดิตพลังงาน แล้วสร้างบุญคุณระหว่างรัฐกับผู้รับบัตรเครดิตคือกลุ่มคนขับมอเตอร์ไซค์-แท็กซี่ คือใช้ระบบประชานิยมทั้งที่ๆ ทรัพย์สินเหล่านั้นเป็นของประชาชนอยู่แล้ว”

ในด้านการแก้ไขกฎหมายเกี่ยวกับการกอบโกยผลประโยชน์ของบริษัทพลังงานต่างชาติ คงจะไม่จำกัดเฉพาะรัฐบาลชุดนี้ แต่ย้อนหลังไปถึง พลเอกเปรม ติณสูลานนท์ ผู้ให้สัมปทานการขุดเจาะเกิดขึ้น เป็นต้นมา แต่พอจะอนุโลมให้ พลเอกเปรมได้เพราะอาจจะเกรงว่า ถ้าจัดเก็บผลประโยชน์สูงจะไม่จูงใจให้มีการลงทุน รัฐบาลชุดอื่น อาทิ พลเอกสุรยุทธ์ จุฬานนท์ นายกรัฐมนตรีในยุคน้ำมันแพง และมีการลงทุนด้านพลังงานมากมาย รวมทั้งเป็นรัฐบาลเผด็จการที่ได้ออกกฎหมายหลายร้อยฉบับแต่ไม่แตะต้องเรื่องนี้

สิ่งที่ควรทำความเข้าใจเกี่ยวกับบัตรพลังงาน ประการแรกคือ มอเตอร์ไซค์รับจ้าง และแท็กซี่ เป็นระบบขนส่งสาธารณะแบบหนึ่ง ดังนั้น การวิจารณ์ว่า บัตรเครดิตพลังงานเป็นเอื้อประโยชน์เฉพาะกลุ่ม และสร้างความไม่เป็นธรรมในการเข้าถึงพลังงาน จึงไม่ถูกต้อง

ประการต่อมา นโยบายนี้ของพรรคเพื่อไทยอยู่บนฐานเดียวกับบัตรเครดิตปัจจัยการผลิตของเกษตรกร เพียงแต่มอเตอร์ไซค์-แท็กซี่ ใช้ปัจจัยการผลิตเป็นพลังงาน

ในเรื่องนี้จึงเห็นได้ว่าเป็นการมองปัญหาเฉพาะจุด และมองว่าบัตรเครดิตการซื้อเสียง (เชิงนโยบาย) เพื่อปิดบังการแก้ไขกฎหมายด้านพลังงานให้เอื้อประโยชน์กับสาธารณะนั้นไม่มีความเกี่ยวข้องกัน เพียงการสะท้อนว่าความคิดว่า ประชาชน (ฝ่ายเพื่อไทย) โง่ เลว และซื้อได้

ข้อกังวลกับความรู้ด้านพลังงานของหน่วยงานรัฐ
การนำเสนอของ ดร.สุภิชัย ในฐานะจากคณะกรรมการกำกับกิจการพลังงาน ในด้านความรู้และสารสนเทศของการสำรวจและผลิตก๊าซธรรมชาติและน้ำมัน ได้แสดงออกถึงความไม่รู้ ในประโยคที่บอกว่า

“ที่มีการพูดกันว่าประเทศไทยจะใช้ก๊าซธรรมชาติหมดภายในกี่ปี ตรงนี้เป็นเรื่องที่บอกได้ยากมาก เพราะข้อแรกคือก๊าซนั้นอยู่ใต้ผืนแผนดิน เจ้าของก๊าซไม่ใช่คนไทยแต่เป็นบริษัทเชฟรอน ตัวเลขเป็นข้อมูลของบริษัทเอกชน เมื่อเขาบอกมาอย่างไรเราไม่มีทางรู้มากกว่านั้น”

ทำให้เกิดความสงสัยว่า การผลิตก๊าซในอ่าวไทยเกิดขึ้นตั้งแต่ปี 2529 ผ่านมากว่า 20 ปี แต่ดูเหมือนว่าประเทศยังไม่มีฐานความรู้ด้านนี้อย่างเพียงพอ ทั้งที่รายงานการผลิตก๊าซธรรมชาติของเชฟรอนมีการส่งให้สม่ำเสมอ ตามรายงานประจำปีของกรมเชื้อเพลิงพลังงาน ควรจะเพียงพอในการสร้างแบบจำลองการวิเคราะห์ปริมาณสำรองก๊าซธรรมชาติได้

แต่ไม่น่าแปลกใจมากนัก เมื่อ ดร.สุภิชัย ตั้งข้อสงสัยกับกรณีการ ปตท.สผ. ซื้อคืนหลุมก๊าซจากเอกชน ว่า "ถ้าหลุมมันดีแล้วเขาจะอยากขายไหม ตรงนี้ต้องพูดอย่างตรงไปตรงมาว่าเราตามเขาทันไหม" ข้อเท็จจริงมีอยู่ว่า ปตท.สผ. กำลังเข้าตลาดหลักทรัพย์ ทำให้มีต้องการสถานะเจ้าของสัมปทานแหล่งบงกช จึงซื้อหุ้นมาจากโทเทล (Total) และยังคงให้โทเทลเป็น operator และ ปตท.สผ., โทเทล และยูโนแคล หรือเชฟรอนในปัจจุบัน ก็ได้จูงมือกันไปพัฒนาแหล่งยานาดาในพม่า เรื่องนี้ไม่มีความลึกลับแม้แต่น้อย

ในประเด็นก๊าซหมดเมื่อไร หลุมขุดเจาะที่เกิดขึ้นในอ่าวไทย ตามสัญญายูโนแคล 1, 2 และ 3 ผู้ผลิตได้พยายามขุดเจาะในแหล่งเดิมอย่างเต็มที่ ในปี 2542 เป็นต้นมา มีการขุดเจาะในแหล่งผลิตต่างๆ ลึกลงไปใต้ดินหลายพันฟุต จึงทำให้มีก๊าซส่งมอบให้กับ ปตท. ดังนั้น โอกาสก๊าซหมดไปจากแหล่งผลิตเกิดได้แน่นอน เพียงแต่ว่าเมื่อไร

จากการแสดงถึงการไม่มีสารสนเทศที่ดี และขาดความเข้าใจต่อพลวัตรในธุรกิจพลังงานของประเทศ จึงมีความสงสัยเป็นอย่างยิ่งว่าคณะกรรมการกำกับกิจการพลังงาน มีความสามารถเพียงพอต่อการกำกับหรือไม่

สิ่งที่ควรทำอย่างยิ่งคือ การปรับโครงสร้างราคาพลังงาน
ในด้านราคาพลังงาน สิ่งสำคัญอยู่ที่การกำหนดโครงสร้างราคา ในช่วงสมัยรัฐบาลทักษิณ ได้ตรึงราคาดีเซล จนทำให้กองทุนน้ำมันติดลบประมาณแสนล้านบาท ในปัจจุบัน กองทุนน้ำมันต้องชดเชยให้ก๊าซแอลพีจี ดังนั้น เราควรยอมรับกลไกราคาน้ำมันและพลังงานในตลาดโลก

การอุดหนุนราคาพลังงานทำให้มีความสูญเสียทางเศรษฐกิจมากกว่า เช่น การอุดหนุนราคาก๊าซแอลพีจี ทำให้ประเทศสูญเปล่ากับการลักลอบขายก๊าซแอลพีจีไปยังประเทศเพื่อนบ้าน เหมือนกับคนไทยตามชายแดนไทย-มาเลเซียมักจะข้ามแดนไปเติมน้ำมันในฝั่งมาเลเซีย

ในการอุดหนุนก๊าซแอลพีจีได้สร้างความไม่ธรรมกับผู้ใช้น้ำมันเบนซิน เนื่องจาก พวกเขาต้องรับภาระเงินกองทุนน้ำมันเพื่อนำไปชดเชยราคาให้ก๊าซแอลพีจีถูกลง

ในขณะที่ การกำกับราคาพลังงานของประเทศที่ผ่านมาไม่ได้สร้างภาระการครองชีพ และภาระต้นทุนการผลิตของภาคการผลิต ประเทศยังมีความสามารถในการแข่งขัน จึงไม่เรื่องเร่งด่วนในการแก้ไข แต่การจัดเก็บค่าภาคหลวงให้เหมาะสมกับราคาและต้นทุนเป็นสิ่งสำคัญและเร่งด่วน เหมือนกับปรับโรงสร้างราคาพลังงาน

ในขณะที่ราคาพลังงานค่อนข้างทรงตัวและลดลง เพราะภาวะเศรษฐกิจของประเทศผู้ใช้รายใหญ่คือ ยุโรปและสหรัฐไม่ดี จึงควรใช้โอกาสในปรับโครงสร้างราคาพลังงานให้เหมาะสม

อ้างอิง
[1] drive-alive.co.uk, Fuel prices in Europe, [http://www.drive-alive.co.uk/fuel_prices_europe.html]

[2] สำนักงานนโยบายและแผนพลังงาน, Price Structure of Petroleum Products in Bangkok, [http://www.eppo.go.th/petro/price/index.html]

[3] Wikipedia, Electricity Pricing, [http://en.wikipedia.org/wiki/Electricity_pricing]

[4] energy.eu, [http://www.energy.eu/#domestic]

[5] Malaysia, Report Performance, [http://www.st.gov.my/images/stories/upload/st/st_files/public/Report_Performance.pdf]

[6] abs-cbnnews.com, Electricity price at spot market hits P12.96/kWh, [http://www.abs-cbnnews.com/business/04/19/10/electricity-price-spot-market-hits-p1296kwh]

[7] Russia, [http://www.mosenergosbyt.ru/portal/page/portal/site/personal/tarif/msk]

[8] Singapore Power Group, SP Services, [http://www.singaporepower.com.sg/irj/go/km/docs/wpccontent/Sites/SP%20Services/Site%20Content/Tariffs/documents/latest_press_release.pdf]

[9] BOI, UTILITY COSTS, [http://www.boi.go.th/index.php?page=utility_costs&language=en]

[10] US EIA, Electric Power Monthly, [http://www.eia.gov/electricity/monthly/]

[11] Vietnam, Reuters, [http://af.reuters.com/article/commoditiesNews/idAFL3E7NJ28I20111219]

ข่าวและบทความเกี่ยวข้อง
[1] ประชาไท, เสวนา: “ก๊าซกับน้ำมัน ทำไมถึงแพง?” ขุดปมธุรกิจพลังงานไทย, 29 สิงหาคม 2555 [http://prachatai.com/journal/2012/08/42348]

[2] น้ำมันไทยโชติช่วงชัชวาล, 24 พฤษภาคม 2555, [http://prachatai.com/node/40640]