เมื่อวันที่ 9 มิ.ย. ที่ผ่านมา สำนักข่าว เดอะ การ์เดียน ได้สัมภาษณ์ เอ็ดเวิร์ด สโนว์เดน ชายอายุ 29 ปี ผู้นำข้อมูลของสภาความมั่นคงแห่งชาติสหรัฐอเมริกา (NSA) เรื่องโครงการลักลอบสอดแนมข้อมูลมาเผยแพร่ เขามีแรงจูงใจอะไร อนาคตของเขาจะเป็นอย่างไร และทำไมเขาถึงไม่เลือกที่จะซ่อนตัว

 

เอ็ดเวิร์ด สโนวเดน เป็นอดีตเจ้าหน้าที่บริหารด้านเทคนิคขององค์กรหน่วยข่าวกรองกลางสหรัฐฯ และปัจจุบันทำงานเป็นพนักงานของบริษัทการทหาร Booz Allen Hamilton โดนก่อนหน้านี้ในช่วง 4 ปีที่ผ่านมา สโนวเดนได้ทำงานอยู่ในองค์กรเกี่ยวกับความมั่นคงแห่งชาติหลายแห่งในฐานะพนักงานของบริษัทรับจ้างทางการทหารรวมถึงบริษัท Dell ด้วย

 

โดยหลังจากที่สำนักข่าว เดอะ การ์เดียน ได้สัมภาษณ์ข้อมูลของสโนวเดนมาหลายวัน ในที่สุดสโนวเดนก็ขอร้องให้เปิดเผยตัวเขาในสื่อ โดยสโนวเดนบอกว่าตั้งแต่ช่วงที่เขาตัดสินใจเปิดเผยข้อมูลเอกสารลับสู่สาธารณะ เขาก็ไม่คิดที่จะปกปิดชื่อของตัวเอง "ผมไม่มีเจตนาที่จะหลบซ่อนตัวเอง เพราะผมรู้ว่าผมไม่ได้ทำอะไรผิด" สโนวเดนกล่าว

 

นอกจากแดเนียล เอลส์เบิร์ก และ แบรดลี่ย์ แมนนิ่ง แล้ว สโนว์เดน กลายเป็นหนึ่งในผู้เผยแพร่ข้อมูลลับจากภายในคนสำคัญอีกคนหนึ่งของของสหรัฐฯ จากการที่เขาเผยแพร่ข้อมูลจากองค์กรที่เก็บงำความลับมากที่สุดในโลกอย่าง NSA  (แดเนียล เอลส์เบิร์ก คือผู้เคยถูกกล่าวหาเรื่องปล่อยข้อมุลในสงครามเวียดนามปี 1971 และแบรดลี่ย์ แมนนิ่ง เป็นนายทหารของสหรัฐฯ ที่ส่งข้อมูลทางการให้วิกิลีกส์) 

 

ในข้อความที่สโนวเดนแนบมาด้วยพร้อมกับข้อมูลชุดแรกเขาเขียนว่า "ผมเข้าใจว่าผมจะต้องถูกทำร้ายจากการกระทำของผมเอง" แต่เขาก็จะรู้สึกพึงพอใจหากได้เปิดโปงกลุ่มชนชั้นนำผู้มีอำนาจและไม่ถูกลงโทษที่ปกครองโลกนี้อยู่

 

แม้ว่าสโนวเดนจะมีความมุ่งมั่นในการเปิดเผยตัวเอง แต่เขาก็ปฏิเสธอยู่เสมอว่าไม่อยากตกเป็นเป้าความสนใจของสื่อ "ผมไม่ได้ต้องการเรียกร้องความสนใจ เพราะผมไม่ได้ต้องการให้มีคนนำเสนอเรื่องของตัวผม ผมต้องการให้พวกเขานำเสนอว่ารัฐบาลสหรัฐฯ กำลังทำอะไรอยู่"

 

สโนวเดนบอกว่าเขาไม่กลัวผลที่ตามมาหลังจากเขาเปิดเผยตัวต่อสาธารณะ เขาหวังว่ามันจะเป็นการดึงความสนใจมาที่สิ่งที่เขาต้องการเปิดเผย "ผมรู้ว่าสื่อชอบทำให้เรื่องการถกเถียงทางการเมืองกลายเป็นเรื่องเชิงตัวบุคคล และผมรู้ว่ารัฐบาลจะต้องทำให้ผมกลายเป็นตัวร้ายแน่ๆ"

 

"ผมต้องการให้มีการเน้นกล่าวถึงเรื่องเอกสารและการอภิปรายซึ่งผมเชื่อว่าจะทำให้พลเมืองทั่วโลกหันมาสนใจว่า โลกที่เราอยู่มันเป็นอย่างไรกันแน่" สโนวเดนกล่าว "แรงจูงใจของผมมีอยู่อย่างเดียวคือการให้ข้อมูลแก่สาธารณชน ว่ามีเรื่องอะไรที่กระทำโดยอ้างพวกเขาบ้าง มีเรื่องอะไรที่กระทำแล้วสิ่งไม่ดีต่อพวกเขาบ้าง"

 

สโนวเดนเปิดเผยเรื่องส่วนตัวว่า ตัวเขาเองมีชีวิตที่สะดวกสบาย มีเงินเดือนอยู่ที่ราว 200,000 ดอลลาร์ (ราว 6 ล้านบาท) มีแฟนหญิงที่อาศัยร่วมกันที่บ้านในฮาวาย มีงานการที่มั่นคง มีครอบครัวที่เขารัก "แต่ผมก็พร้อมจะสละทั้งหมดนี้เพราะว่าจิตสำนึกด้านดีในตัวผมไม่ยอมให้รัฐบาลอเมริกันทำลายสิทธิความเป็นส่วนตัว เสรีภาพบนอินเตอร์เน็ต และเสรีภาพขั้นพื้นฐานของประชาชนทั่วโลก จากเครื่องมือสอดแนมที่พวกเขาแอบสร้างขึ้น"

 

 

 

เมื่อสามสัปดาห์ที่แล้ว สโนวเดนได้เตรียมการครั้งสุดท้ายก่อนที่จะเปิดโปงเรื่องราวจนเป็นข่าวดัง ที่สำนักงาน NSA ในฮาวายที่เขาทำงานอยู่ เขาได้ทำสำเนาเอกสารชุดสุดท้ายที่เขาต้องการจะเผยแพร่

 

จากนั้นเขาก็บอกกับหัวหน้างาน NSA ว่าเขาอยากลาพักสักสองสัปดาห์เพื่อเข้ารักษาโรคลมชัก ซึ่งเขามีอาการของโรคนี้จริงตั้งแต่เมื่อปีที่แล้ว

 

เขาเก็บกระเป๋า บอกแฟนสาวว่าเขาจะไปที่อื่นสองสัปดาห์ แม้เขาจะรู้สึกว่าตัวเขาเองก็ไม่ค่อยแน่ใจในเหตุผล "เรื่องนี้เป็นเรื่องธรรมดาที่เกิดกับใครก็ตามที่ทำงานอยู่ในหน่วยข่าวกรองมานานเป้นสิบปี"

 

ในวันที่ 20 พ.ค. สโนวเดนขั้นเครื่องบินไปฮ่องกงและอาศัยอยู่ที่นั่น เขาบอกว่าที่เขาเลือกฮ่องกงเพราะชาวฮ่องกงมีจิตสำนึกในเรื่องเสรีภาพการแสดงความเห็นและเรื่องสิทธิของนักต่อต้านทางการเมือง และเพราะเขาเชื่อว่ามันเป็นไม่กี่แห่งในโลกที่จะสามารถต้านทานการควบคุมของรัฐบาลสหรัฐฯ ได้

 

ตลอดสามสัปดาห์ สโนวเดนขลุกตัวอยู่แต่ในห้องพักของโรงแรม สั่งอาหารมาทานในห้อง เขาบอกว่าเขาออกจากห้องเพียงแค่สามครั้ง เขารู้สึกกังวลว่าจะถูกแอบตามตัว เขานำหมอนหลายใบมาวางไว้หน้าห้องเพื่อป้องกันไม่ให้มีใครมาแอบดักฟัง เขาเอาเสื้อคลุมสีแดงคลุมเหนือหัวและคอมพิวเตอร์เวลาใส่รหัสเผื่อว่าจะมีกล้องที่ซ่อนอยู่คอยจับตาดู

 

เดอะ การ์เดียนบอกว่า แม้เรื่องดังกล่าวจะฟังดูเหมือนคนเป็นโรคหวาดระแวง แต่สโนวเดนก็มีเหตุผลที่จะกลัวเรื่องพวกนี้ จากการที่เขาทำงานในหน่วยข่าวกรองของสหรัฐฯ มาเกือบสิบปี ทำให้เขารู้ว่าองค์กรสอดแนมที่ใหญ่ที่สุดคือสหรัฐฯ NSA และรัฐบาลที่มีอำนาจมากที่สุดในโลกกำลังตามตัวเขา

 

หลังจากที่ข้อมูลถูกเผยแพร่ออกมาแล้ว เอ็ดเวิร์ด สโนวเดน ก็คอยดูโทรทัศน์และอินเตอร์เน็ต ได้รับรู้เรื่องคำขู่และคำสัญญาจากรัฐบาลสหรัฐฯ ว่าจะหาตัวคนที่เปิดโปงเรื่องนี้มาลงโทษ และสโนวเดนก็รู้ดีว่าสหรัฐฯ มีเทคโนโลยีซับซ้อนที่ทำให้การตามตัวเขาเป็นเรื่องง่าย เจ้าหน้าที่ตำรวจจาก NSA และเจ้าหน้าที่รายอื่นๆ ไปหาเขาที่บ้านพักสองครั้ง และติดต่อกับแฟนสาวของเขาได้แล้ว แต่เขาเชื่อว่าน่าจะมาจากการที่เขาขาดงานมากกว่าการที่เขาต้องสงสัยเรื่องเอกสารที่รั่วไหล

 

"ทางเลือกไหนก็แย่หมด" สโนวเดนกล่าวถึงสภาพของเขาในตอนนี้ ทางการสหรัฐฯ อาจเริ่มกระบวนการส่งตัวผู้ร้ายข้ามแดน ซึ่งอาจมีความยุ่งยาก ความยื้ดเยื้อ และอะไรที่คาดเดาไม่ได้จากรัฐบาลสหรัฐฯ หรือทางรัฐบาลจีนก็อาจจะนำตัวเขาไปสอบสวน มองว่าเขาเป็นผู้มีข้อมูลสำคัญ หรือเขาอาจจะแค่ถูกลักพาตัวโยนขึ้นเครื่องบินกลับไปยังสหรัฐฯ

 

"ใช่ ผมอาจจะถูกจับโดยซีไอเอ อาจจะมีคนตามล่าตัวผม หรือเป็นกลุ่มบุคคลที่สาม พวกเขาทำงานใกล้ชิดกับประเทศอื่นๆ จำนวนหนึ่ง หรืออาจจะจ้างมาเฟียจีน ไม่ก็หน่วยอื่นๆ ที่เกี่ยวข้อง" สโนวเดนกล่าว

 

"มีสำนักงาน CIA อยู่ไม่ไกลจากนี้ เป็นสถานกงสุลในฮ่องกง และผมแน่ใจว่าวพกเขาจะยุ่งมากๆ ในสัปดาห์ถัดไป และนั่นเป็นเรื่องชวนกังวลสำหรับผมไปตลอดชีวิต มันจะยาวนานขนาดไหน"

 

จากที่เห็นรัฐบาลของโอบาม่าสั่งดำเนินคดีกับกลุ่มคนที่แฉความลับภายในระดับที่มากว่าที่เคยมีมาในประวัติศาสตร์ เขาคิดว่ารัฐบาลสหรัฐฯ คงพยายามอย่างสุดแรงในการลงโทษเขา แต่เขาก็พูดนิ่งๆ ว่าเขาไม่กลัว เพราะนี่เป็นทางที่เขาเลือก เขาเดาไว้แล้วว่ารัฐบาลจะดำเนินการสืบสวน ตัวเขาอาจจะถูกดำเนินคดีจากกฏหมายจารกรรมและในข้อหาช่วยเหลือศัตรู ซึ่งถูกนำมาใช้กับใครก็ตามที่เปิดโปงครามจริง

 

เดอะ การ์เดียน กล่าวว่ามีอยู่ช่วงเดียวที่เขาแสดงอารมณ์ในการสัมภาษณ์หลายชั่วโมง คือช่วงที่เขาคิดคำนึงถึงผลกระทบต่อครอบครัวจากสิ่งที่เขาเลือก ซึ่งคนในครอบครัวเขาหลายคนทำงานให้กับรัฐบาลสหรัฐฯ "สิ่งเดียวที่ผมกลัวคือผลร้ายที่จะเกิดแก่ครอบครัวผม ซึ่งผมช่วยเหลืออะไรไม่ได้อีกแล้ว เรื่องนี้ทำให้ผมนอนไม่หลับตอนกลางคืน" สโนวเดนพูดเรื่องนี้ทั้งน้ำตา

 

 

 

ก่อนหน้านี้สโนวเดนไม่คิดว่ารัฐบาลสหรัฐฯ จะทำอะไรขัดกับแนวคิดทางการเมืองของเขา สโนวเดนเติบโตมาในอลิซาเบธซิตี้ นอร์ทแคโรไลนา ต่อมาครอบครัวเขาก็ย้ายไปที่แมรี่แลนด์ ใกล้กับสถานบัญชาการของ NSA ในฟอร์ดมี้ดสโนวเดนไม่ใช่คนเรียนเก่ง เขาเรียนไม่จบระดับไฮสคูล (แต่ต่อมาสอบเทียบได้)

 

จนถึงในปี 2003 เขาก็เข้าเป็นทหารในกองทัพสหรัฐฯ และเริ่มฝึกเพื่อเข้าร่วมกับหน่วยรบพิเศษ ในตอนนั้นเขามีหลักการในตัวเองแบบเดียวกันกับตอนที่เขาเปิดโปงข้อมูลของรัฐบาล เขาบอกว่า "ผมต้องการร่วมรบในสงครามอิรักเพราะผมรู้สึกว่า ผมมีพันธกิจในฐานะมนุษย์คนหนึ่งที่จะต้องปลดปล่อยผู้คนออกจากการกดขี่"

 

แต่หลายครั้งที่แนวคิดอุดมคติของเขาถูกลบเลือนไปในช่วงฝึก เขาบอกว่าผู้ฝึกของเขาส่วนมากมักจะพูดย้ำเรื่องการสังหารคนอาหรับ ไม่ได้พูดถึงการช่วยเหลือผู้คน และหลังจากสโนวเดนขาหักขากการฝึกซ้อม เขาก็ถูกไล่ออก

 

หลังจากนั้นสโนวเดนก็เข้าไปทำงานในสำนักงาน NSA เป็นยามรักษาความปลอดภัยให้กับสำนักงานลับแห่ง

หนึ่งในมหาวิทยาลัยแมรี่แลนด์ จากนั้นเขาก็ไปทำงานให้ CIA เป็นเจ้าหน้าที่รักษาความปลอดภัยด้านไอที ความเข้าใจเรื่องอินเตอร์เน็ตและความสามารถด้านคอมพิวเตอร์ ทำให้เขาได้เลื่อนขั้นเร้วมากสำหรับคนที่ไม่มีอนุปริญญามัธยมศึกษา

 

ในปี 2007 CIA ให้เขาไปประจำการกับนักการทูตสายลับในกรุงเจนีวา ประเทศสวิตเซอร์แลนด์ หน้าที่ของเขาคือควบคุมดูแลระบบเครือข่ายความปลอดภัยของคอมพิวเตอร์ ทำให้เขาสามารถเข้าถึงเอกสารลับได้หลายฉบับ ความสามารถเข้าถึงในตอนนั้นรวมถึงการใช้เวลาอยู่กับเจ้าหน้าที่ CIA ในช่วงสามปีที่ผ่านมา ทำให้เขาเริ่มตั้งคำถามเกี่ยวกับความถูกต้องจากสิ่งที่เขาได้รับรู้

 

สโนวเดนเล่าถึงวิธีการทำงานของ CIA ในตอนที่พวกเขาพยายามล้วงตีซี้คนทำงานธนาคารสวิสเพื่อล้วงข้อมูลด้านการธนาคาร เขาบอกว่า CIA ใช้วิธีการจงใจทำให้คนทำงานธนาคารเมา และยุให้เขาขับรถกลับบ้านเอง แต่เมื่อคนทำงานธนาคารถูกจับข้อหาขับรถขณะมึนเมา สายลับที่ผูกมิตรด้วยก็เสนอว่าจะช่วยเหลือเขาทำให้ตีซี้กับนายธนาคารสำเร็จ

 

"สิ่งที่ผมเห็นในเจนีวาหลายเรื่องทำให้ผมตาสว่าง ทำให้ผมมองเห็นว่ารัฐบาลเราทำงานกันยังไง และส่งผลกระทบอะไรกับโลกบ้าง" สโนวเดนกล่าว "ผมรู้ตัวว่า ผมเป็นส่วนหนึ่งของสิ่งที่เป็นอันตรายมากกว่าจะเป็นประโยชน์"

 

สโนวเดนบอกว่าในช่วงที่ทำงานกับ CIA ในกรุงเจนีวานั้นเองเป็นครั้งแรกที่เขาคิดจะเปิดโปงความลับของรัฐบาล แต่เขายังเลือกจะไม่ทำในตอนนั้นด้วยเหตุผลสองประการ

 

เหตุผลประการแรกคือ ความลับของ CIA เป็นเรื่องเกี่ยวกับประชาชน ไม่ใช่เรื่องเกี่ยวกับเครื่องมือหรือระบบ ดังนั้นเขาจึงรู้สึกไม่สบายใจนักถ้าหากจะเปิดเผยออกมา ซึ่งเขาคิดว่ามันจะทำให้คนอื่นเป็นอันตราย เหตุผลที่สองคือ การเลือกตั้งที่โอบาม่าได้รับชัยชนะในปี 2008 ทำให้เขามีความหวังว่าจะมีการปฏิรูปจริงจัง ทำให้ไม่จำเป็นต้องเปิดโปง

 

ในปี 2009 สโนวเดนก็ออกจาก CIA และเข้ารับทำงานกับบริษัทรับจ้างทางการทหารที่มอบหมายให้เขาไปประจำอยู่สำนักงานของ NSA ที่ฐานทัพในญี่ปุ่น ระหว่างนั้นเขาก็คอยดูโอบาม่าดำเนินนโยบายที่เขาคิดว่าน่าจะถูกยุบไปแล้ว ทำให้เขารู้สึกเข้มแข็งขึ้น

 

สโนวเดนบอกว่า บทเรียนจากประสบการณ์ในครั้งนั้นคือ "คุณไม่สามารถรอให้คนอื่นกระทำ ผมมองหาผู้นำมาโดยตลอด แต่ผมก็มารู้ทีหลังว่าจริงๆ แล้วผู้นำคือคนที่เริ่มต้นทำก่อน"

 

สามปีหลังจากนั้นเขาก็ได้เรียนรู้ปฏิบัติการสอดแนใของ NSA ครอบคลุมมาก สโนวเดนบอกว่า "พวกเขาตั้งใจจะทำให้การสื่อสารทุกคำ พฤติกรรมทุกอย่างในโลกนี้ เป็นที่รับรู้ของพวกเขาได้"

 

สโนวเดนมองว่าอินเตอร์เน็ตเป็นประดิษฐกรรมที่สำคัญที่สุดในประวัติศาสตร์ของมนุษย์ เขาเล่าว่าช่วงวัยรุ่นเขาใช้เวลาพูดคุยกับผู้คนจากหลากหลายมุมมอง ในแบบที่เขาไม่สามารถประสบพบเจอได้ด้วยตนเอง แต่ในตอนนี้คุณค่าของอินเตอร์เน็ต รวมถึงสิทธิความเป็นส่วนตัวขั้นพื้นฐานกำลังถูกทำลายลงอย่างรวดเร็วจากระบบสอดแนม

 

"ผมไม่ได้มองว่าตัวเองเป็นฮีโร่" สโนวเดนกล่าว "เพราะสิ่งที่ผมทำเป็นเรื่องผลประโยชน์สำหรับตัวผมเอง ผมไม่อยากอยู่ในโลกที่ไม่มีสิทธิความเป็นส่วนตัว ทำให้ไม่มีที่ทางสำหรับสติปัญญาและความคิดสร้างสรรค์"

 

เมื่อเขารู้แล้วว่าเหลือเวลาอีกไม่นานที่ระบบสอดแนมของ NSA จะกลายเป็นสิ่งที่ไม่อาจหลีกเลี่ยงได้ เขาจึงเริ่มทำการเปิดโปง สโนวเดนบอกว่าสิ่งที่ NSA ทำเป็นภัยต่อระบอบประชาธิปไตย

 

 

 

แม้สโนวเดนจะมีความเชื่อที่แกร่งกล้า แต่ก็ยังมีคำถามว่าทำไมเขาถึงทำมัน ทำไมเขาถึงยอมสละเสรีภาพและวิถีชีวิตแบบที่มีอภิสิทธิ์ของเขา สโนวเดนบอกว่ามันมีสิ่งที่สำคัญกว่าเรื่องเงิน หากเขามีแรงจูงใจเรื่องเงินแล้วเขาคงขายข้อมูลให้กับประเทศใดๆ ก็ได้ แล้วก็ร่ำรวยไป แต่สำหรับเขาแล้ว มันเป็นเรื่องของหลักการ

 

"รัฐบาลมีอำนาจที่ไม่ควรจะมี ไม่มีการตรวจสอบโดยประชาชน ทำให้เกิดคนแบบผมที่จะต้องล่วงล้ำทำเกินกว่าที่เขาอนุญาตไว้" สโนวเดนกล่าว

 

แนวคิดของสโนวเดนเรื่องเสรีภาพบนโลกอินเตอร์เน็ตปรากฏตามสติกเกอร์ที่เขาติดไว้บนเครื่อง มีสติกเกอร์ตัวหนึ่งอ่านว่า "เราสนับสนุนสิทธิในโลกออนไลน์ : โดย มูลนิธิอิเล็กโทรนิคฟรอนเทียร์" ขณะที่สติกเกอร์อื่นๆ แสดงความชื่นชมองค์กรที่สร้างการเชื่อมต่ออินเตอร์เน็ตแบบนิรนามเช่น Tor Project

 

เดอะ การ์เดียน บอกว่าสโนวเดนเป็นคนเปิดเผยตัวอย่างตรงไปตรงมา เมื่อนักข่าวถามถึงความน่าเชื่อถือของเขา เขาก็แสดงตัวออกมาหมดทั้งบัตรข้าราขการ, หมายเลขไอดีของ CIA, หนังสือเดินทางของนักการทูตที่หมดอายุแล้ว และถ้าหากถามเรื่องส่วนตัว เขาก็จะตอบออกมา

 

เดอะ การ์เดียน กล่าวในบทสัมภาษณ์อีกว่า สโนวเดนมีบุคลิกเรียบง่าย เงียบ ฉลาด และดูมีความสุขเวลาพูดเรื่องเทคนิคคอมพิวเตอร์เกี่ยวกับการสอดแนม ซึ่งเป็นข้อมูลที่คนในระดับผู้เชี่ยวชาญเท่านั้นจะเข้าใจได้ แต่สโนวเดนก็ยังแสดงท่าทางกระตือรือร้นเวลาพูดถึงคุณค่าของความเป็นส่วนตัว และการที่เขาเสียความรู้สึกจากพฤติกรรมขององค์กรข่าวกรอง

 

สโนวเดนบอกอีกว่าเขาชื่นชมเอสเบิร์กและแมนนิ่งมาก แต่ก็บอกว่าเขามีอย่างหนึ่งที่ต่างจากนายทหารแมนนิ่งผู้ที่กำลังถูกดำเนินคดีในชั้นศาลช่วงเดียวกับที่สโนวเดนปล่อยข้อมูลพอดี ตรงที่เขาเป็นคนเลือกเอกสารให้กับนักข่าวว่าจะเผยแพร่หรือไม่เผยแพร่อะไร

 

"ผมตัดเลือกเอกสารแต่ละชิ้นอย่างระมัดระวัง เพื่อให้แน่ใจว่าทุกชิ้นจะเป็นประโยชน์ต่อสาธารณะ" สโนวเดนกล่าว "มีเอกสารอีกหลายชิ้นที่อาจจะสร้างแรงสะเทือนอย่างใหญ่หลวงแต่ผมก็ไม่ได้นำมาเผยแพร่ เพราะการทำร้ายคนอื่นไม่ใช่เป้าหมายของผม เป้าหมายของผมคือความโปร่งใส"

 

สำหรับเรื่องอนาคต เขาหวังว่าการรับรู้ของผู้คนในเรื่องเอกสารที่รั่วไหลออกไปจะเป็นการปกป้องตัวเขาเองได้บ้าง เพราะมันทำให้ "พวกนั้น" ทำอะไรสกปรกได้ยากขึ้น ขณะเดียวกันเขาก็หวังว่าจะมีความเป็นไปได้ที่เขาจะมีที่ลี้ภัยในไอซ์แลนด์ เนื่องจากเป้นประเทศที่มีชื่อด้านเสรีภาพบนอินเตอร์เน็ต ทว่า เขาก็รู้ว่าความหวังอาจจะไม่เป็นจริง

 

แต่หลังจากเกิดแรงกดดันและข้อถกเถียงทางการเมืองในสัปดาห์แรกหลังจากที่เขานำเสนอเรื่องนี้ สโนวเดนก็บอกว่า "ผมรู้สึกพอใจที่เห้นว่ามันมีค่าที่จะทำ ผมไม่เสียใจที่ทำลงไป"

 

 

 

 

 

Edward Snowden: the whistleblower behind the NSA surveillance revelations, The Guardian, 09-06-2013