เมื่อเดือนเมษายน – พฤษภาคมที่ผ่านมา ผมมีโอกาสสำรวจข้อมูลเพื่อศึกษาคุณสมบัติปัจจัยความพร้อมสำหรับการดำเนินกิจการวิทยุชุมชนในภาคตะวันออกเฉียงเหนือแล้วพบว่า ครั้งหนึ่งกิจกรรมการสื่อสารอันเป็นการสะท้อนสิทธิการสื่อสารและการใช้ทรัพยากรคลื่นความถี่อันเคยคึกคักในนามวิทยุชุมชน ของชุมชน โดยชุมชน เพื่อชุมชนได้กำลังจัดรูปตัวเอง หาที่ทางให้ตัวเองและไม่ได้ฟูฟ่องเหมือนเมื่อสิบกว่าปีที่ผ่านมา

 

ข่าวที่เกี่ยวข้องกับการออกใบอนุญาตประกอบกิจการวิทยุกระจายเสียงของคณะกรรมการกิจการกระจายเสียง กิจการโทรทัศน์และกิจการโทรคมนาคมแห่งชาติ (กสทช.) ระบุว่า มีผู้ประกอบการวิทยุกระจายเสียงที่เข้าสู่กระบวนการขอใบอนุญาตประมาณ 7,000 ราย และไม่เข้าสู่กระบวนการอีกกว่า 1,000 รายนั้นสะท้อนการเติบโตอย่างเต็มที่ของกิจการวิทยุกระจายเสียง แต่ไม่ใช่วิทยุชุมชน

 

แต่เมื่อพิจารณาตามประเภทการประกอบกิจการคือ บริการธุรกิจ บริการสาธารณะ และบริการชุมชน ก็จะพบว่า “บริการชุมชน”มีสัดส่วนที่น้อยกว่าบริการประเภทอื่นอย่างเห็นได้ชัด หรือแม้แต่เทียบกับบริการสาธารณะที่มีองค์กรด้านศาสนาและหน่วยงานความมั่นคงเข้ามาจับจองอย่างแน่นหนาและครอบคลุมพื้นที่ก็พบว่า วิทยุชุมชนมีจำนวนน้อยกว่าหลายเท่า

กล่าวสำหรับภาคตะวันออกเฉียงเหนือแล้ว ครั้งหนึ่งวิทยุชุมชนตามหลักการ “วิทยุประชาธิปไตย” เคยเป็นโครงการนำร่องของการชูธงปฏิรูปสื่อที่กระจายตัวอยู่แทบทุกจังหวัด โดยเฉพาะในพื้นที่ที่มีความเคลื่อนไหวเชิงประเด็นไม่ว่าจะเป็นดิน น้ำ ป่า และทรัพยากรอื่น ๆ ซึ่งก็คือปัญหาหลักของผู้คนบนดินแดนที่ราบสูง

 

แต่เมื่อเวลาผ่านไป เครื่องมือการสื่อสารที่เคยเฟื่องฟูในช่วง 2544 - 2548 ก็กลายเป็น “ภาระ” อันล้นเกินของขบวนการประชาชนที่เรียกร้องสิทธิอันเกี่ยวข้องกับสิทธิและการทำมาหากินผู้ฝันถึงการเครื่องมือการสื่อสารที่จะขยายแนวคิดเรื่องสิทธิชุมชน การปกป้องทรัพยากรท้องถิ่น หรือแม้แต่การใช้สิทธิการสื่อสาร 

 

ทั้งนี้ เพราะทั้งหมดที่เป็นวิทยุชุมชนนั้นล้วนต้องมี “ต้นทุน”สำหรับการจัดการ ต้องใช้งบประมาณและต้องการคนผู้มีจิตรอาสาอย่างเข้มข้นจำนวนมากพอเพื่อมาอยู่ในกระบวนการผลิตเนื้อหาเพื่อนำพาวิทยุชุมชนให้ดำเนินไปได้ นั่นก็หมายความว่า วิทยุชุมชนแทนที่จะเป็นเครื่องมือก็กลับกลายเป็นภาระของขบวนประชาชนในหลายพื้นที่

 

การหายตัวไปจำนวนหนึ่งของวิทยุชุมชนภาคตะวันออกเฉียงเหนือที่เคยเฟื่องฟูนั้นมาจาก การต่อสู้อันยาวนานของกระบวนการปฏิรูปสื่อตามแนวอุดมการณ์นั้นมันมาพบทางตันเมื่อพบว่า องค์กรอิสระที่จะมาทำหน้าที่จัดสรรคลื่นความถี่ตามมาตรา 40 ของรัฐธรรมนูญ 2540 นั้นไม่เคยเกิดขึ้นจริง แม้จะมีความพยายามหลาย ๆ ครั้ง แต่สุดท้ายก็พบว่า คนที่ถือธงนำขบวนปฏิรูปสื่อวิทยุชุมชนเองต่างเผชิญชะตากรรมที่ไม่รู้ว่าจะไปต่ออย่างไร

 

มิหนำซ้ำการเกิดขึ้นอย่างแพร่หลายและขยายตัวแบบไร้ทิศทาง ไร้คนจัดระเบียบคลื่นของวิทยุบริการธุรกิจที่กระจายตัวอย่างรุนแรงนับตั้งแต่ปี 2548 เป็นต้นมานั้นมันได้สร้างปัญหาสั่นคลอนคลื่นวิทยุชุมชนที่มีความเชื่อมั่นในแนวทาง “ไม่แสวงหางกำไรในทางธุรกิจ ไม่แสวงหาอำนาจทางการเมือง” ของบางกลุ่ม บางสถานีจนต้องไขว้เขวและบางส่วนหันเหจากเส้นทางวิทยุประชาธิปไตยไปสู่วิทยุธุรกิจ

 

การมาถึงของวิทยุธุรกิจที่เรียกตัวเองว่า วิทยุชุมชนแต่มีโฆษณา พร้อมกำลังส่งสูง เสาสูงนั้น มันได้สร้างปัญหาคลื่นทับซ้อน ปัญหาคลื่นแทรก จนเบียดขับและดับฝันวิทยุชุมชนผู้ยึดมั่นเสาสูง 30 เมตร กำลังส่ง 30 วัตต์ รัศมีกระจายเสียง 15 กิโลเมตรให้ตายกลางอากาศจำนวนมาก

 

ประกอบกับการมาถึงของคณะรัฐประหาร 19 กันยายน 2549 ที่มาพร้อมกับข่าวด่วนพิเศษและการเข้มงวดกวดขันการสื่อสารทุกระนาบนั้นได้มีส่วนกำราบการเติบโตของวิทยุชุมชนพอสมควร

 

 

 

เมื่อคณะรัฐประหารแต่งตั้งคณะกรรมการยกร่าง พ.ร.บ.การประกอบกิจการกระจายเสียง กิจการโทรทัศน์และกิจการโทรคมนาคมแห่งชาติและผ่านสภานิติบัญญัติแห่งชาติในเดือนกุมภาพันธ์ พ.ศ. 2551 มวลชนผู้เฝ้ารอการมาถึงขององค์กรอิสระที่จะมาจัดสรรคลื่นความถี่จึงได้เห็นโฉมหน้าของ กสทช. ในเวลาต่อมา แต่ทว่า บางส่วนไม่ได้คงอยู่ในแนวทางวิทยุชุมชนอีกต่อไป บางส่วนล้มหายตายจากไปก่อน

 

การมาถึงของ กสทช.และเงื่อนไขทางเทคนิคที่ปลดล็อค 30 – 30 – 15 เป็นกำลังส่งไม่เกิน 500 วัตต์ เสาสูงไม่เกิน 60 เมตรนั้นมันได้ปลดปล่อยวิทยุชุมชนที่เฝ้ารอการส่งเสียงที่ไม่มีใครได้ยิน แต่มันก็อาจจะสายเกินไปสำหรับผู้ที่หล่นหายไปพร้อมกับการมาถึงของวิทยุธุรกิจ วิทยุศาสนาที่มีคลื่นแรงและไกลและไม่สนใจว่าคลื่นจะทับซ้อนกับคลื่นใครในปี 2548 และจากไปหลังจากการมาถึงของข่าวด่วนพิเศษในคืนรัฐประหาร19 กันยายน 2549

 

สภาพปัจจุบัน วิทยุชุมชนของชุมชน โดยชุมชน และเพื่อชุมชนในภาคตะวันออกเฉียงเหนือนั้นกระจายตัวอย่างบางเบาในภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนกลางและตอนล่าง และยังคงอบอุ่นอยู่ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนบนที่แอ่งสกลนคร 

 

 

ความเป็นไปของวิทยุชุมชนที่ไม่แสวงหาอำนาจทางการเมืองนั้น เหมือนบางส่วนเข้าใจกันไปเองว่า เรื่องการเมือง เรื่องความคิดเห็นทางการเมืองหรือความเห็นต่างทางการเมืองนั้นไม่สามารถพูดออกอากาศได้ ต้องเน้นความเป็นกลาง แต่ก็กลับพบว่า สารจากบรรดาแหล่งทุนตระกูล ส ทั้งหลายนั้นมันกลายเป็นวาทกรรมหลักในสื่อเล็กๆที่เรียกว่าวิทยุชุมชนจนล้นเกินในบางรายการ

 

 

นั่นก็เป็นส่วนหนึ่งใช่ไหม ที่ทำให้วิทยุชุมชนเล็กลงและลดลงไปเอง?