ประวัติศาสตร์ความเปลี่ยนแปลงของกฎหมายคณะสงฆ์ เมื่อการเมืองอาณาจักรกับการเมืองศาสนจักรสัมพันธ์กันเรื่อยมาและส่งผลต่อกันและกัน ผลลัพธ์คือกฎหมายคณะสงฆ์ในช่วงเวลาต่างๆ ย่อมแอบอิงกับสถานการณ์บ้านเมืองในแต่ละยุคสมัย

พ.ร.บ.ลักษณะปกครองสงฆ์ ร.ศ.121 หรือ พ.ศ.2445 ฝ่ายอาณาจักรเริ่มเข้ามาจัดโครงสร้างการปกครองคณะสงฆ์ เนื้อหาระบุว่าการปกครองสังฆมณฑลจะเป็นประโยชน์ความเจริญต่ออาณาจักร

พ.ร.บ.คณะสงฆ์ พ.ศ.2484 ให้อำนาจพระมหากษัตริย์ทรงสถาปนาสมเด็จพระสังฆราช โดยสมเด็จพระสังฆราชทรงออกบัญญัติสังฆาณัติ บริหาร และวินิจฉัยอธิกรณ์ ผ่านสังฆสภา สังฆมนตรี และคณะวินัยธร ล้อตามการปกครองระบอบประชาธิปไตยในช่วงเวลานั้น

พ.ร.บ.คณะสงฆ์ พ.ศ.2505 ยังคงให้อำนาจพระมหากษัตริย์ทรงสถาปนาสมเด็จพระสังฆราช แต่ยกเลิกสังฆมนตรี สังฆสภา และคณะวินัยธร และให้การปกครองคณะสงฆ์อยู่ภายใต้มหาเถรสมาคมที่ประกอบด้วยสมเด็จพระสังฆราช สมเด็จพระราชาคณะ และพระราชาคณะที่สมเด็จะพระสังฆราชทรงแต่งตั้งจำนวนไม่เกิน 12 รูป

พ.ร.บ.คณะสงฆ์ (ฉบับที่ 2) พ.ศ.2535 แก้ไขให้นายกรัฐมนตรีโดยความเห็นชอบของมหาเถรสมาคมเสนอนามสมเด็จพระราชาคณะผู้มีอาวุโสสูงสุดโดยสมณศักดิ์ขึ้นทูลเกล้าพระมหากษัตริย์เพื่อทรงสถาปนาเป็นสมเด็จพระสังฆราช

พ.ร.บ.คณะสงฆ์ (ฉบับที่ 3) พ.ศ.2560 แก้ไขอำนาจการแต่งตั้งสมเด็จพระสังฆราชกลับไปเหมือนฉบับปี 2505 คือให้พระมหากษัตริย์ทรงสถาปนาสมเด็จพระสังฆราชองค์หนึ่งและให้นายกรัฐมนตรีลงนามรับสนองพระบรมราชโองการ

พ.ร.บ.คณะสงฆ์ (ฉบับที่ 4) พ.ศ.2561 แก้ไขให้พระมหากษัตริย์ทรงไว้ซึ่งพระราชอำนาจในการแต่งตั้งกรรมการมหาเถรสมาคม จากเดิมที่ระบุว่ามหาเถรสมาคมประกอบด้วยสมเด็จพระสังฆราชซึ่งทรงดำรงตำแหน่งประธานกรรมการโดยตำแหน่ง สมเด็จพระราชาคณะทุกรูปเป็นกรรมการโดยตำแหน่ง และพระราชาคณะซึ่งสมเด็จพระสังฆราชทรงแต่งตั้งมีจำนวนไม่เกินสิบสองรูปเป็นกรรมการมหาเถรสมาคม กล่าวคือนอกจากให้พระมหากษัตริย์ทรงสถาปนาสมเด็จพระสังฆราชแล้ว พระมหากษัตริย์ยังทรงมีพระราชอำนาจในการแต่งตั้งมหาเถรสมาคมด้วย