ตอนจบของรายงานพิเศษ “การเมืองพม่า” ว่าด้วยการเจรจาสันติภาพและข้อเสนอสหพันธรัฐตอนจบ พิจารณาสถานการณ์รัฐกะเหรี่ยงหลังการเจรจาสันติภาพที่สหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU ใช้การเมืองเชิงบริหารราชการและการกำหนดนโยบายแข่งขันกับรัฐบาลพม่าที่พยายามขยายอำนาจรัฐเข้าไปในพื้นที่ซึ่งไม่เคยยึดครองได้มาก่อน

พิธีรำลึกวันปฏิวัติกะเหรี่ยงครบรอบปีที่ 70 ที่โกละยอเล (Klo Yaw Lay) ฐานที่มั่นของกองทัพปลดปล่อยแห่งชาติกะเหรี่ยง KNLA กองพลน้อยที่ 7 เมื่อวันที่ 31 มกราคม 2019 (ที่มา: Facebook/KNUHQ)

พิธีรำลึกวันปฏิวัติกะเหรี่ยงครบรอบปีที่ 70 ที่โกละยอเล (Klo Yaw Lay) ฐานที่มั่นของกองทัพปลดปล่อยแห่งชาติกะเหรี่ยง KNLA กองพลน้อยที่ 7 สหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง (Karen National Union - KNU) ตรงข้าม อ.ท่าสองยาง จ.ตาก เมื่อวันที่ 31 มกราคม 2019 ที่ผ่านมาถูกจับตาจากผู้สังเกตการณ์การเจรจาสันติภาพพม่าเป็นพิเศษ โดยเฉพาะท่าทีของผู้นำสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง ภายหลังประกาศระงับการเจรจาสันติภาพกับรัฐบาลพม่าชั่วคราว และนี่ยังเป็นครั้งแรกในรอบ 25 ปีที่กองกำลังกลุ่มชาติพันธุ์กะเหรี่ยงที่เคยแตกแยกกันในอดีตกลับมาสวนสนามร่วมกับกองทัพปลดปล่อยแห่งชาติกะเหรี่ยง (Karen National Liberation Army - KNLA) ซึ่งเป็นปีกการทหารของ KNU

กองทัพกะเหรี่ยงกลุ่มที่แยกตัวออกไปและส่งกำลังมาร่วมสวนสนาม ได้แก่ กองกำลังพิทักษ์ชายแดน (BGF) รัฐกะเหรี่ยง หรืออดีตกองทัพกะเหรี่ยงพุทธประชาธิปไตย (DKBA) กลุ่มของซอว์ชิดตู่ ที่แยกตัวไปในปี 1994 สภาสันติภาพแห่งกองทัพปลดปล่อยแห่งชาติกะเหรี่ยง (KPC) ที่แยกตัวไปในปี 2007 และกองทัพกะเหรี่ยงประชาธิปไตยผู้มีความเมตตา (DKBA/KKO) ซึ่งแยกตัวจากกองทัพกะเหรี่ยง BGF ในปี 2010 [1]

ในแถลงการณ์วันปฏิวัติกะเหรี่ยงปีที่ 70 สหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU ยืนยันเป้าหมายการต่อสู้เพื่อสร้าง "รัฐกะเหรี่ยงที่มีสิทธิในการกำหนดชะตากรรมของตน" ที่ซึ่งประชาชนกะเหรี่ยงมีสิทธิในการตัดสินใจและบริหารจัดการ บนพื้นฐานของหลักเสรีภาพ ความเสมอภาค และความยุติธรรม และสร้างสหภาพพม่า "ที่เป็นสหพันธรัฐแบบประชาธิปไตย"

ทั้งนี้สหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU เปลี่ยนเป้าหมายจากเดิมในช่วงปลายทศวรรษ 1940 ที่เคยเรียกร้องรัฐเอกราช ต่อมานับตั้งแต่ปี 1976 ได้เปลี่ยนเป็นการเรียกร้องเขตปกครองตนเอง และในช่วงที่รัฐบาลพม่ากลับมาเปิดการเจรจาสันติภาพ สหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU ก็เป็นหนึ่งในกองกำลังกลุ่มชาติพันธุ์ที่มีข้อเสนอให้พม่าปกครองในรูปแบบ "สหพันธรัฐประชาธิปไตย"

จากสงครามกลางเมืองสู่การเจรจาสันติภาพ

สหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU สู้รบกับรัฐบาลพม่ามาตั้งแต่ 31 มกราคม 1949 เคยผ่านจุดต่ำสุดของการต่อสู้เมื่อต้องสูญเสียฐานบัญชาการมาเนอปลอว์เมื่อปี 1995 รวมทั้งการแยกตัวออกไปของกองทัพกะเหรี่ยงกลุ่มต่างๆ โดยเฉพาะกองทัพกะเหรี่ยง DKBA ของซอว์ชิดตู่ หรือปัจจุบันคือกลุ่มกะเหรี่ยง BGF ที่เคยร่วมมือกับกองทัพพม่านำกำลังมายึดฐานบัญชาการมาเนอปลอว์ รวมทั้งพื้นที่ยึดครองอื่นๆ ของสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU กลายเป็นความบาดหมางร้าวลึกภายในรัฐกะเหรี่ยง

จุดเปลี่ยนของสงครามกลางเมืองในพม่ามาถึง หลังการเลือกตั้ง 7 พฤศจิกายน 2010 ทำให้พม่าได้รัฐบาลกึ่งพลเรือนนำโดยพรรคสหภาพเพื่อความสามัคคีและการพัฒนา (USDP) ที่ตั้งโดยรัฐบาลทหารพม่า

ภายหลังเข้ารับตำแหน่ง เดือนสิงหาคม 2011 เต็งเส่ง ประธานาธิบดีซึ่งเป็นอดีตนายทหารในกองทัพพม่าได้ประกาศว่าต้องการเจรจาสันติภาพกับกองกำลังกลุ่มชาติพันธุ์ทั่วประเทศ โดยกองทัพรัฐฉาน RCSS/SSA ได้เริ่มเจรจาแบบทวิภาคีกับรัฐบาลพม่ามาตั้งแต่ปลายปี 2011 มีลงนามหยุดยิง 2 ฝ่ายในระดับรัฐบาลท้องถิ่น ต่อมาลงนามหยุดยิง 2 ฝ่ายในระดับรัฐบาลสหภาพในปี 2012

ส่วน KNU เริ่มเจรจาแบบทวิภาคีกับรัฐบาลพม่าเช่นกัน โดยลงนามหยุดยิง 2 ฝ่ายในระดับรัฐบาลท้องถิ่นตอนต้นปี 2012 และลงนามหยุดยิง 2 ฝ่ายในระดับรัฐบาลสหภาพในช่วงกลางปีเดียวกัน

โดยภายหลังการลงนามหยุดยิง 2 ฝ่ายของกองกำลังกลุ่มชาติพันธุ์หลักอย่างกองทัพรัฐฉาน และ KNU ก็ทำให้กองกำลังกลุ่มชาติพันธุ์กลุ่มอื่นๆ ทยอยเจรจาและลงนามหยุดยิง 2 ฝ่ายกับรัฐบาลพม่า โดยในที่สุดก็นำไปสู่การเจรจาหยุดยิงทั่วประเทศ (Nationwide Ceasefire Agreement-NCA) ระหว่างรัฐบาลพม่ากับกองกำลังกลุ่มชาติพันธุ์ (Ethnic Armed Organizations-EAOs) 8 กลุ่ม เมื่อ 15 ตุลาคม 2015 และในเดือนกุมภาพันธ์ปี 2018 ก็มีกองกำลังกลุ่มชาติพันธุ์อีก 2 กลุ่มร่วมลงนามคือ สหภาพประชาธิปไตยลาหู่ (Lahu Democratic Union - LDU) และพรรครัฐมอญใหม่ (New Mon State Party - NMSP) (อ่านตอนที่ 1)

ทั้งนี้เฉพาะในรัฐกะเหรี่ยง นอกจากสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU ที่ลงนามหยุดยิง NCA แล้ว ยังมีกองกำลังกะเหรี่ยงกลุ่มที่แยกตัวออกไปจาก KNU ที่ลงนามหยุดยิง NCA และปัจจุบันกลายเป็นพันธมิตรในทางยุทธศาสตร์ของ KNU ทั้ง กองทัพกะเหรี่ยงประชาธิปไตยผู้มีความเมตตา DKBA/KKO สภาสันติภาพแห่งกองทัพปลดปล่อยแห่งชาติกะเหรี่ยง KPC รวมทั้งกองทัพนักศึกษาอย่าง แนวร่วมนักศึกษาพม่าทั้งมวลเพื่อประชาธิปไตย ABSDF ที่มีฐานที่มั่นส่วนหนึ่งอยู่ในพื้นที่รัฐกะเหรี่ยง

7 เขตการปกครองของสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU

7 เขตการปกครองที่ประกาศโดยสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง เทียบกับพื้นที่ซึ่งรัฐบาลพม่าประกาศเป็นรัฐกะเหรี่ยง (ที่มา: ดัดแปลงจาก Myanmar Information Management Unit (2016) และ Kim Jolliffe/The Asia Foundation (2016)

แม้ในช่วงปลายทศวรรษ 1960 สหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU จะสูญเสียพื้นที่ยึดครองสำคัญบริเวณปากแม่น้ำอิระวดี พื้นที่ตั้งถิ่นฐานของกลุ่มชาติพันธุ์กะเหรี่ยงไปให้กับรัฐบาลพม่า แต่พื้นที่ชายแดนด้านตะวันออกเฉียงใต้ของพม่าก็เป็นพื้นที่เคลื่อนไหวของ KNU มาหลายทศวรรษ

ทั้งนี้ตั้งแต่ทศวรรษที่ 1970 สหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU แบ่งเขตการปกครองออกเป็น 7 จังหวัด (District) และมีกองทัพปลดปล่อยแห่งชาติกะเหรี่ยง KNLA 1 กองพลน้อย ดูแลพื้นที่ ประกอบด้วย

KNLA กองพลน้อยที่ 1 จังหวัดดูตะทู (Du Tha Htu District) พม่าเรียกว่า จังหวัดสะเทิม (Thaton District) กินพื้นที่รัฐกะเหรี่ยงบางส่วน และซ้อนกับตอนบนของรัฐมอญ

KNLA กองพลน้อยที่ 2 จังหวัดตออู (Taw Oo District) พม่าเรียกว่า จังหวัดตองอู (Taungoo District) โดยกินพื้นที่รัฐกะเหรี่ยงตอนบน และภาคพะโคด้านตะวันออกเฉียงเหนือบางส่วน

KNLA กองพลน้อยที่ 3 จังหวัดเกลอะ-ลวีทู (Kler Lwee Htuu District) พม่าเรียกว่า เญาง์เลบิน (Nyaunglebin District) กินพื้นที่ภาคพะโคด้านตะวันออกบางส่วน

KNLA กองพลน้อยที่ 4 จังหวัดมะริด-ทวาย (Mergui Tavoy District) กินพื้นที่ภาคตะนาวศรี (Tanintharyi region) ของพม่า

KNLA กองพลน้อยที่ 5 จังหวัดมูตรอ (Mutraw District) พม่าเรียกว่า จังหวัดผาปูน (Hpapun District) กินพื้นที่ตอนบนของรัฐกะเหรี่ยง

KNLA กองพลน้อยที่ 6 จังหวัดดูปลายา (Dooplaya District) กินพื้นที่จังหวัดกอกะเร็ก (Kawkareik District) ทางตอนใต้ของรัฐกะเหรี่ยง และตอนใต้ของรัฐมอญ

KNLA กองพลน้อยที่ 7 จังหวัดผาอัน (Hpa-An District) พม่าเรียกจังหวัดผาอันเช่นกัน โดยกินพื้นที่ตอนกลางของรัฐกะเหรี่ยง

เมื่อแบ่งสภาพการนำภายในสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU ก็จะแบ่งออกเป็น 2 กลุ่ม กลุ่มแรกนำโดย KNLA กองพลน้อยที่ 7 จังหวัดผาอันที่มี พล.อ.มูตูเซพอ ตู เซพอ (Mutu Say Poe) ประธานสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU และเกวทูวิน (Kwe Htoo Win) เลขาธิการสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU ซึ่ง พล.อ.มูตูเซพอ และเกวทูวิน เป็นฝ่ายริเริ่มการเจรจาสันติภาพมาตั้งแต่ปี 2012 โดยกลุ่ม KNLA กองพลน้อยที่ 7 เสนอว่าเพื่อความเป็นอยู่ที่ดีของประชาชนในรัฐกะเหรี่ยงจะต้องร่วมมือกับรัฐบาลพม่า รวมทั้งปฏิรูปทางเศรษฐกิจในพื้นที่

ขณะที่อีกกลุ่มคือ กลุ่ม KNLA กองพลน้อยที่ 5 จังหวัดมูตรอ นำโดยนอว์ซิปโปรา เส่ง (Naw Zipporah Sein) รองประธานสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU โดยนอว์ซิปโปรา เส่ง ยังเป็นลูกสาวของธัมลา บอว์ (Tamla Baw) อดีตประธานสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU ด้วย โดยแกนนำสำคัญในกลุ่มนี้ยังมี พล.ท.บอจ่อแฮ รองผู้บัญชาการ KNLA ซึ่งเคยเป็นผู้บัญชาการ KNLA กองพลน้อยที่ 5 ซึ่งยังคงควบคุมพื้นที่ส่วนใหญ่ของจังหวัดมูตรอไว้ได้ กลุ่มนี้ไม่ไว้ใจการร่วมมือกับรัฐบาลพม่า และยังคงให้ความสำคัญกับการเรียกร้องให้พม่าเปลี่ยนแปลงไปสู่ระบอบประชาธิปไตย และร่วมมือกับกลุ่มเคลื่อนไหวทางการเมืองที่ลี้ภัยไปต่างประเทศ [2]

โดยกองทัพพม่าถือว่า KNLA กองพลน้อยที่ 5 เป็นกลุ่มฮาร์ดไลน์เนอร์ เพราะกองทัพพม่ายังไม่สามารถขยายกำลังทางทหารเพื่อยึดครองพื้นที่สำคัญในจังหวัดมูตรอ

การบริหารราชการของ KNU หลังลงนามหยุดยิง

การก่อสร้างสะพานคอนกรีตในพื้นที่จังหวัดมูตรอ พื้นที่ปกครองของสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU ภาพถ่ายเดือนพฤษภาคม 2018 ทั้งนี้หลังการหยุดยิง ในพื้นที่ซึ่งสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU ควบคุมพื้นที่ได้ เริ่มมีการตัดถนนและสร้างสะพานหลายจุด

ป้ายทางเข้าโรงเรียนประถมทีซเวนี ในหมู่บ้านเดอปูนุ จังหวัดมูตรอ ในพื้นที่ซึ่งสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU ปกครองพื้นที่ ภาพถ่ายเดือนมกราคม 2014

ภายหลังการลงนามหยุดยิง 2 ฝ่ายในปี 2012 และการลงนามหยุดยิงทั่วประเทศ NCA ในเดือนตุลาคมปี 2015 ทำให้สถานการณ์การเมืองในรัฐกะเหรี่ยงผ่อนคลายลงระดับหนึ่ง เพราะพลเรือนสามารถเข้าร่วมงานรำลึกที่จัดโดยสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU ทั้งวันวีรชน 13 สิงหาคม, วันปฏิวัติกะเหรี่ยง 31 มกราคม และงานปีใหม่กะเหรี่ยงก็สามารถจัดได้อย่างเปิดเผยยิ่งขึ้น

สหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU ยังสามารถจัดการประชุมของคณะทำงานในระดับต่างๆ รวมทั้งให้ความช่วยเหลือด้านต่างๆ กับประชาชนได้มากขึ้น ทั้งยังยังสามารถเคลื่อนไหวเชิญชวนให้ชุมชนในรัฐกะเหรี่ยงตระหนักถึงกระบวนการสันติภาพรวมทั้งเป้าหมายทางการเมือง รวมทั้งสานสัมพันธ์กับองค์กรอื่นๆ ของชาวกะเหรี่ยงทั่วทั้งพม่า และยังสามารถเปิดสำนักงานประสานงานในตัวเมืองซึ่งเป็นพื้นที่ของรัฐบาลได้อีกด้วย

นอกจากนี้ ยังเป็นทั้งโอกาสและความท้าทายของสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU โดยเฉพาะการฟื้นฟูงานบริหารราชการของกลุ่ม โดยในงานวิจัยของ Asia Foundation ในปี 2016 ประเมินว่าสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU ยังคงมีอิทธิพลต่อประชากรในพื้นที่ด้านตะวันออกเฉียงใต้ของพม่าราว 800,000 คน โดยในจำนวนนี้ 250,000-350,000 คน อาศัยอยู่ในพื้นที่บริหารร่วม (mixed-authority areas) ระหว่างสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU กับรัฐบาลพม่า และประชากรมากกว่า 100,000 คน อาศัยอยู่ในพื้นที่ปกครองโดยสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU ฝ่ายเดียว [3]

พื้นที่ซึ่งมักพบการบริหารร่วมได้แก่ จังหวัดผาอัน/KNLA กองน้อยที่ 7, จังหวัดดูปลายา/KNLA กองพลน้อยที่ 6, พื้นที่ตอนใต้ของจังหวัดดูตะทู/KNLA กองพลน้อยที่ 1 และอาจรวมถึงพื้นที่ใต้สุดในการปกครองของสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU คือจังหวัดมะริด-ทวาย/KNLA กองพลน้อยที่ 4

ส่วนพื้นที่ซึ่งสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU ปกครองพื้นที่ฝ่ายเดียว อย่างเช่น พื้นที่ส่วนใหญ่ของจังหวัดมูตรอ/KNLA กองพลน้อยที่ 5, พื้นที่ด้านตะวันออกของจังหวัดเกลอะ-ลวีทู/KNLA กองพลน้อยที่ 3 และพื้นที่ด้านใต้ของจังหวัดตออู/KNLA กองพลน้อยที่ 1 โดยกองทัพพม่ายังคงถือว่าเป็นพื้นที่สีดำ (black areas) และถือว่าชาวบ้านในพื้นที่เป็นสมาชิกของสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU โดยมีรายงานการยิง จับกุม และสอบสวนพลเรือนในพื้นที่บ่อยครั้ง

แมัจะประสบภาวะสงครามกลางเมืองมาตลอด 7 ทศวรรษ แต่สหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU ยังคงวางระบบบริหารราชการเอาไว้ในพื้นที่ยึดครองทางด้านตะวันออกของพม่า ทั้งระบบจัดเก็บภาษี การอำนวยกระบวนการยุติธรรมขั้นพื้นฐานโดยระบบตำรวจ, การรังวัดและออกโฉนดที่ดิน, การบริหารจัดการป่าไม้และการใช้ที่ดินในรูปแบบต่างๆ การบริการทางสังคมพื้นฐานประกอบด้วย การศึกษา และสาธารณสุขขั้นพื้นฐาน

ที่น่าสนใจก็คือ กองกำลังกลุ่มชาติพันธุ์กลุ่มอื่นในรัฐกะเหรี่ยง อย่างเช่น กองทัพกะเหรี่ยงประชาธิปไตยผู้มีความเมตตา DKBA/KKO ซึ่งเคยแยกตัวออกไปจากสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU และต่อมาก็ลงนามหยุดยิง NCA เช่นกัน ในปัจจุบันก็อนุญาตให้สหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU เข้ามาฟื้นฟูโครงสร้างการบริหารในพื้นที่ซึ่งกองทัพ DKBA/KKO ควบคุมพื้นที่

อนึ่ง กรณีของพื้นที่บริหารร่วมซึ่งมีความทับซ้อนพื้นที่ปกครองกันระหว่างสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU และรัฐบาลพม่า มักพบรูปแบบการปกครองท้องที่คู่ขนานกัน เช่น ในหมู่บ้านมีการตั้งผู้ใหญ่บ้านทั้งฝ่ายสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU และผู้ใหญ่บ้านฝ่ายรัฐบาลพม่า และชาวบ้านในพื้นที่มักถูกเรียกเก็บภาษีจากทั้งฝ่ายรัฐบาลพม่า และสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU

ในส่วนของสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU ยังจัดชุด "กระทรวงเคลื่อนที่" (mobile ministry) เพื่อพบปะสมาชิกชุมชน และบ่อยครั้งเป็นการแอบนัดประชุมในพื้นที่ห่างไกลชุมชน อย่างไรก็ตามแม้ชาวบ้านในพื้นที่บริหารร่วมจะได้รับบริการภาครัฐจากสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU รวมทั้งรักษาความสัมพันธ์ทางการเมืองไว้ด้วยกัน และแม้จะมีจุดยืนสนับสนุนการต่อสู้ของสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU แต่พวกเขาก็รู้สึกว่าสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU ก็เป็นกองกำลังอีกกลุ่มที่เข้ามาเรียกร้องสิ่งต่างๆ ในชุมชน โดยชุมชนที่ถูกบริหารทับซ้อนเช่นนี้มีแนวโน้มต้องการให้มีหน่วยงานปกครองฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งไปเลย แทนลักษณะปกครองคู่ขนานเช่นนี้ [4]

ช่วงการเจรจาหยุดยิงยังเป็นโอกาสสำหรับรัฐบาลพม่าในการขยายการปรากฏตัวของ "รัฐบาล" ในพื้นที่รัฐชาติพันธุ์ โดยเฉพาะในรัฐกะเหรี่ยงที่รัฐบาลพม่าต่อสู้ช่วงชิงพื้นที่มาตลอด 7 ทศวรรษ ทั้งนี้รัฐบาลพม่าจัดตั้ง "กิ่งอำเภอ" (Sub-township) 9 แห่งภายในรัฐกะเหรี่ยง ซึ่งทำให้รัฐบาลพม่าจัดตั้งส่วนราชการเพิ่มเติม รวมทั้งจัดบริการทางสังคมและการพัฒนาในพื้นที่ รวมทั้งมีความพยายามตั้ง "ผู้ใหญ่บ้าน" ฝ่ายรัฐบาลพม่าในหมู่บ้านที่รัฐบาลพม่าไม่เคยเข้าถึงในช่วงก่อนการหยุดยิงด้วย [5]

แข่งขันกับรัฐบาลพม่าด้วยนโยบาย "ที่ดินสำหรับชนพื้นเมือง"

การต่อสู้นโยบายในพื้นที่บริหารร่วมนั้น สหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU ยังพยายามบังคับใช้นโยบาย "ที่ดินสำหรับชนพื้นเมือง" (Land to the native people) [6] ซึ่งริเริ่มมาตั้งแต่ปี 1974 และมีการประชุมรับฟังความคิดเห็นจากผู้นำชุมชน เพื่อปรับปรุงนโยบายมาโดยตลอด โดยฉบับล่าสุดคือเดือนธันวาคม 2015 ซึ่งผ่านการประชุมหารือ 4 ครั้งระหว่างปี 2013-2014 นอกจากนี้หลังประกาศใช้นโยบายที่ดินก็มีการประชุมอีกครั้งในเดือนกุมภาพันธ์ปี 2016

หน่วยงานที่ดูแลนโยบายที่ดิน เป็นหน่วยงานภายใต้สหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU ทั้งแผนกกสิกรรมรัฐกะเหรี่ยง (Karen Agriculture Department - KAD) แผนกป่าไม้รัฐกะเหรี่ยง (Karen Forestry Department - KFD) และคณะกรรมการกลางด้านที่ดิน โดยมีการจำแนกที่ดินออกเป็นหลายประเภท ทั้งที่ดินของหมู่บ้าน (Village Lands) ที่ดินเหล่านี้รวมทั้ง ที่ดินกรรมสิทธิร่วมของชุมชน และที่ดินของครอบครัว ซึ่งประเภทหลังนี้สามารถรังวัดและออกเอกสารสิทธิให้แต่ละครอบครัวได้

นอกจากนี้ยังมีการจำแนกที่ดินประเภท "ก่อ" หรือพื้นที่ป่าไม้ตามธรรมเนียมความเชื่อดั้งเดิม, ป่าชุมชน, ป่าสงวน และเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า ซึ่งตามนโยบายที่ดินของสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU ไม่อนุญาตให้ใช้เพาะปลูก

ซอว์อเล็กซ์ จากเครือข่ายกะเหรี่ยงเพื่อสันติภาพ (Karen Peace Support Network - KPSN) องค์กรภาคประชาสังคมที่ทำงานในพื้นที่รัฐกะเหรี่ยง กล่าวว่าที่ผ่านมาสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU มีการจัดทำรังวัด ออกโฉนดให้กับชาวบ้าน เพื่อสร้างหลักประกันว่าชุมชนสามารถใช้ที่ดินได้ และใช้ที่ดินได้อย่างมีประสิทธิภาพ รวมทั้งเป็นการปกป้องการใช้ประโยชน์ที่ดินอีกทางหนึ่ง

อนึ่งสถิติจนถึงเดือนพฤษภาคมในปี 2017 หลังสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU ประกาศใช้นโยบายที่ดิน มีการรังวัดและมอบโฉนดที่ดินแล้ว 68,530 ครอบครัว ครอบคลุมพื้นที่ทั้ง 7 จังหวัด รวมที่ดินที่มีการออกโฉนดราว 372,303 เอเคอร์ หรือ941,554 ไร่ นอกจากนี้ยังออกเอกสารสิทธิรับรองการใช้ที่ดินให้กับ 1,952 ครอบครัว กินพื้นที่ 10,105 เอเคอร์ หรือ 25,555 ไร่อีกด้วย [7]

โดยเมื่อเปรียบเทียบนโยบายที่ดินแล้ว ซอว์อเล็กซ์ระบุด้วยว่า ตามกฎหมายและนโยบายของรัฐบาลพม่า สิทธิการถือครองที่ดินของชาวบ้านไม่ค่อยมั่นคง เพราะรัฐบาลพม่าสามารถเวนคืนที่ดินได้ทุกเมื่อ ทั้งนี้รัฐบาลพม่าให้เพียงสิทธิการใช้เท่านั้น ในขณะทีมีกฎหมายอื่นๆ ที่เอื้อให้รัฐบาลเวนคืนที่ดินได้ใช้ ทั้งกฎหมายการบริหารที่ดินรกร้างว่างเปล่า (VFV LandLaw 2012) กฎหมายที่ดินกสิกรรม (Farmland Act 2012) กฎหมายที่เกี่ยวกับการลงทุน และเขตเศรษฐกิจพิเศษ ฯลฯ ซึ่งทำให้ประชาชนมีโอกาสสูญเสียที่ดินทำกิน หากรัฐบาลใช้กฎหมายเพื่อเวนคืนที่ดินเพื่อโครงการพัฒนาต่างๆ

อย่างไรก็ตามการประกาศใช้นโยบายที่ดินของสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU ในพื้นที่บริหารร่วม (mixed-authority areas) มีความยากในการบังคับใช้นโยบายกว่าพื้นที่ๆ สหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU บริหารเต็มที่ ซอว์อเล็กซ์ระบุว่า สหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU จะทำรังวัด ปักเขตที่ดินได้ตามที่ชาวบ้านร้องขอเท่านั้น และเมื่อสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU มอบโฉนด เจ้าหน้าที่รัฐบาลพม่าก็จะเข้ามาทำรังวัดในที่ดินผืนเดียวกันเช่นกัน รวมทั้งมอบหนังสือรับรองการทำประโยชน์

"ในที่นี้จึงเกิดการบริหารทับซ้อนกัน เคยมีกรณีของชุมชนที่เมืองผาอัน รัฐกะเหรี่ยง ที่ได้รับเอกสารสิทธิจากสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU แล้ว แต่ชุมชนยังไม่ได้หนังสือรับรองการทำประโยชน์จากรัฐบาลพม่า เมื่อมีบริษัทเข้ามาลงทุนในพื้นที่ และยื่นขอใช้ประโยชน์ในที่ดินทับซ้อนกับของชุมชน รัฐบาลพม่าก็เลือกให้บริษัทดังกล่าวเข้าทำประโยชน์"

อุทยานสันติภาพสาละวิน: ต่อสู้ด้วยภูมิปัญญาชาวกะเหรี่ยง

ชุมชนชาวกะเหรี่ยงในจังหวัดมูตรอ ประกาศจัดตั้งอุทยานสันติภาพสาละวิน เมื่อ 18 ธันวาคม 2019 (ที่มา: KESAN)

หลังลงนามหยุดยิงทั่วประเทศ NCA ในพื้นที่ซึ่งสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU ปกครองพื้นที่ได้เป็นส่วนใหญ่อย่างจังหวัดมูตรอ ที่มีกองทัพปลดปล่อยแห่งชาติกะเหรี่ยง KNLA กองพลน้อยที่ 5 รับผิดชอบพื้นที่นั้น ได้เปิดโอกาสให้ภาคประชาสังคมและชุมชนเคลื่อนไหวเรื่องการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม และปกป้องทรัพยากรตลอดจนภูมิปัญญาของชุมชน ผ่านการริเริ่มการจัดตั้งเขตอุทยานสันติภาพสาละวิน (Salween Peace Park)

โดยระหว่างปี 2016-2018 เครือข่ายปฏิบัติงานเพื่อสิ่งแวดล้อมและสังคมกะเหรี่ยง (KESAN) ทำงานร่วมกับชุมชนของทั้ง 3 อำเภอในจังหวัดมูตรอ รัฐกะเหรี่ยง และสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU เพื่อสำรวจและจัดการปรึกษาหารือสาธารณะเพื่อจัดตั้งเขตอุทยานสันติภาพสาละวิน

ในเอกสารเผยแพร่ของ KESAN ระบุว่า การจัดตั้งเขตอุทยานสันติภาพสาละวินเกิดขึ้นบนความมุ่งหวัง 3 ประการได้แก่ 1. สันติภาพและสิทธิในการกำหนดชะตากรรมของตนเอง 2) บูรณาการเรื่องสิ่งแวดล้อม และ 3) การธำรงรักษาวัฒนธรรม การริเริ่มอุทยานสันติภาพสาละวินยังเป็นไปเพื่อการสร้างสันติภาพ การปกป้องพื้นที่ทางวัฒนธรรมของชาวกะเหรี่ยงและความหลากหลายทางชีวภาพจากภัยคุกคาม โดยเชื่อว่าไม่มีวิธีการปกป้องป่าไม้ แม่น้ำ และทรัพยากรธรรมชาติที่ดีที่สุดเท่ากับการปกป้องโดยชุมชน [8]

แผนที่แสดงเขตอุทยานสันติภาพสาละวิน ขนาด 5,485.83 ตร.กม. ครอบคลุมพื้นที่ 3 อำเภอของจังหวัดมูตรอ (ที่มา: KESAN)

โดยพื้นที่ซึ่งถูกประกาศเป็นอุทยานสันติภาพสาละวิน ครอบคลุมพื้นที่ 3 อำเภอ 26 ตำบล 348 หมู่บ้าน ของจังหวัดมูตรอ มีประชากรอาศัยอยู่ 67,784 คน พื้นที่อุทยานสันติภาพสาละวินมีขนาด 5,485.83 ตร.กม. หรือมีพื้นที่ 7.6 เท่า เมื่อเทียบกับอุทยานแห่งชาติสาละวิน ใน อ.สบเมย และ อ.แม่สะเรียง จ.แม่ฮ่องสอน ที่มีขนาด 721.52 ตร.กม.

ชุมชนชาวกะเหรี่ยงในจังหวัดมูตรอเลือกที่จะไม่ใช้รูปแบบ "ป่าสงวน" หรือ "อุทยานแห่งชาติ" ที่ชาวบ้านไม่สามารถใช้ประโยชน์ที่ดินและป่าไม้ได้ พวกเขาออกแบบให้ "อุทยานสันติภาพสาละวิน" มีประเภทการใช้ประโยชน์ที่หลากหลาย โดยพื้นที่กว้าง 5,485.83 ตร.กม. [9] แบ่งเป็น

กลุ่มที่ 1 พื้นที่อนุรักษ์ได้แก่ พื้นที่ป่าชุมชน 27 แห่ง เขตอนุรักษ์พันธุ์สัตว์ป่า 3 แห่ง ป่าสงวน 4 แห่ง โดยมีพื้นที่รวมกัน 855.94 ตร.กม.

กลุ่มที่ 2 พื้นที่ "ก่อ" หรือพื้นที่ป่าไม้ตามความเชื่อดั้งเดิม มีจำนวน 132 แห่ง กินพื้นที่ 2,527.41 ตร.กม. ซึ่งเป็นพื้นที่ส่วนใหญ่ของอุทยานสันติภาพสาละวิน

และกลุ่มที่ 3 เป็นพื้นที่ทำกินแบบไร่หมุนเวียน กินพื้นที่ 2,102.48 ตร.กม. ซึ่งการทำไร่หมุนเวียนของชาวกะเหรี่ยง จะเพาะปลูกในพื้นที่หนึ่งๆ เมื่อเก็บเกี่ยวแล้วปีถัดไปก็จะไปเพาะปลูกในพื้นที่ใหม่ เพื่อให้พื้นที่เดิมได้ฟื้นฟูความอุดมสมบูรณ์กลับมาเป็นป่า เมื่อเวลาผ่านไป 5 - 9 ปีก็จะกลับมาเพาะปลูกในพื้นที่เดิม

การประกาศจัดตั้งอุทยานสันติภาพสาละวิน ยังเป็นการต่อต้านโครงการก่อสร้างเขื่อนในแม่น้ำสาละวินของรัฐบาลพม่าและนักลงทุนระหว่างประเทศอีกด้วย เนื่องจากในพื้นที่อุทยานสันติภาพสาละวิน ยังซ้อนทับกับพื้นที่วางแผนก่อสร้างเขื่อนในแม่น้ำสาละวินด้านรัฐกะเหรี่ยง 3 แห่ง ได้แก่ 1.เขื่อนฮัตจี (Hat Gyi Dam) ขนาด 1,360 เมกะวัตต์ 2. เขื่อนสาละวินชายแดนไทย-พม่าตอนล่าง หรือ เขื่อนดา-กวิน (Dagwin Dam) ขนาด 729 เมกะวัตต์ และ 3. เขื่อนสาละวินชายแดนไทย-พม่าตอนบน หรือ เขื่อนเว่ยจี (Wei Gyi) กำลังผลิต 4,540 เมกะวัตต์ ซึ่งที่ผ่านมาประชาคมชาวกะเหรี่ยงคัดค้านโครงการก่อสร้างเขื่อนเหล่านี้อย่างแข็งขัน

พล.ท.บอจ่อแฮ รองผู้บัญชาการกองทัพกะเหรี่ยง KNLA กล่าวว่า ตอนแรกเขาเสนอให้ใช้รูปแบบ "อุทยานแห่งชาติ" (National Park) แต่เครือข่ายและเพื่อนๆ เสนอว่าต้องเป็น "อุทยานสันติภาพ" (Peace Park) โดยรูปแบบนี้จะส่งเสริมให้ประชาชนเข้ามามีส่วนร่วม เพื่อสภาพความเป็นอยู่ที่ดีและการพัฒนา และสร้างความมั่นคงในการถือครองที่ดินให้ประชาชนด้วย ซึ่งน่าจะเป็นรูปแบบที่ดีกว่า [10]
ทั้งนี้ผลการทำประชามติของประชากรในจังหวัดมูตรอ 75.1% เห็นชอบให้มีการเขตอุทยานสันติภาพสาละวิน โดยมีการประกาศจัดตั้งอุทยานสันติภาพสาละวินเมื่อวันที่ 18 ธันวาคม 2018

"เราต้องการอาศัยอยู่อย่างมีสันติภาพ มีสิทธิในการกำหนดชะตากรรมของตนเองอย่างเต็มที่ในดินแดนของเรา อย่างที่ชาวกะเหรี่ยงเคยอยู่อาศัยกันมา เราต้องการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมรอบชุมชนเราต่อไป มากไปกว่านั้น เราต้องการอนุรักษ์และส่งเสริมภูมิปัญญาและวัฒนธรรมของเรา ที่่ส่งต่อกันมาจากรุ่นสู่รุ่น" ซอว์เทนเดอร์ ผู้ว่าราชการจังหวัดมูตรอกล่าวระหว่างการเปิดอุทยานสันติภาพสาละวิน [11]

โดยขั้นตอนต่อไปในเดือนมีนาคมและเมษายน 2019 จะมีการประชุมสมัชชาใหญ่เขตอุทยานสันติภาพสาละวิน เพื่อเลือกตั้งตัวแทนสมัชชาใหญ่ 106 คน และคัดเลือกคณะกรรมการบริหารเขตอุทยานสันติภาพสาละวิน 11 คนอีกด้วย

ซอว์อเล็กซ์จากเครือข่ายกะเหรี่ยงเพื่อสันติภาพ (Karen Peace Support Network - KPSN) กล่าวว่า ข้อริเริ่มการประกาศเขตอุทยานสันติภาพสาละวิน สามารถเป็นทางเลือก และทางออกสำหรับการแก้ไขปัญหาทางการเมืองของพม่าได้ด้วย "รัฐบาลพม่าจำเป็นต้องเข้าใจว่าความริเริ่มนี้มีอยู่จริงในพื้นที่กลุ่มชาติพันธุ์ พวกเขาต้องรับรอง และไม่ควรนำหน่วยงานบริหารปกครองของตนเข้ามาในพื้นที่ เพื่อให้ชุมชนกะเหรี่ยงสามารถดำรงชีวิตตามวิถีของตนได้อย่างเต็มที่ ภายใต้หน่วยงานบริหารในปัจจุบันคือสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU"

"สิ่งที่รัฐบาลและชุมชนนานาชาติควรทำก็คือ ควรเข้ามาสนับสนุนและให้หลักประกันว่า โครงสร้างการบริหารปกครองที่ดำรงอยู่ของกลุ่มชาติพันธุ์จะต้องเติบโตต่อไป และแข็งแกร่งขึ้น คนที่อยู่ในพื้นที่ก็สามารถใช้ชีวิตได้อย่างปกติสุข และมีส่วนสนับสนุนกระบวนการสันติภาพ เพื่อสร้างอนาคต สร้างประเทศที่มีความผาสุข นี่คือสิ่งที่รัฐบาลพม่าควรทำ ไม่ใช่ขยายพื้นที่บริหาร จนไปทำลายความเป็นปกติสุขของชุมชน" ซอว์อเล็กซ์กล่าว

การขยายกำลังของกองทัพพม่า และชนวนที่ทำให้กระบวนการสันติภาพสะดุด

ทั้งนี้การประกาศเขตอุทยานสันติภาพสาละวิน ก็กลายเป็นแข่งขันทั้งในทางยุทธศาสตร์และทางนโยบายกับรัฐบาลพม่าและกองทัพพม่า ซึ่งแม้พื้นที่ส่วนใหญ่ของจังหวัดมูตรอ จะถูกปกครองโดยสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU แต่กองทัพพม่ายังคงพยายามรักษากำลังทางทหารไว้ตามป้อมค่ายยุทธศาสตร์ในพื้นที่อำเภอลูทอ ทางตอนบนของจังหวัดมูตรอ และเมื่อต้นปี 2018 มีความพยายามซ่อมแซมถนนยุทธศาสตร์เส้นทางเชื่อมต่อกับภาคพะโค เพื่อใช้ส่งกำลังบำรุงและเป็นเส้นทางลาดตระเวนของทหารพม่า จนนำไปสู่การปะทะกับทหารกะเหรี่ยง

เฉพาะในเดือนมกราคมถึงพฤศจิกายนปี 2018 สหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU ปะทะกับกองทัพพม่า 57 ครั้ง โดยการปะทะเกือบทั้งหมดเกิดขึ้นในจังหวัดมูตรอ รัฐกะเหรี่ยง พื้นที่ของทหารกะเหรี่ยง KNLA กองพลน้อยที่ 5 สหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU จากกรณีทหารพม่าเสริมกำลังทหารเพื่อฟื้นฟูถนนยุทธศาสตร์เชื่อมฐานทัพพม่า 2 แห่งเข้าไปในพื้นที่จังหวัดมูตรอ และเกิดการปะทะกับทหารกะเหรี่ยง KNLA ระหว่างเดือนมีนาคมถึงเมษายน 2018 และทำให้มีผู้อพยพกว่า 2,400 คนในพื้นที่ 12 หมู่บ้าน

ซ้ำร้าย ซอว์โอ้มู ผู้นำชุมชนในพื้นที่อำเภอลูทอ จังหวัดมูตรอ ผู้มีบทบาทในการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ตลอดจนภูมิปัญญาชาวกะเหรี่ยง และเป็นหนึ่งในผู้ผลักดันอุทยานสันติภาพสาละวินคนสำคัญ ถูกทหารพม่ายิงสังหารเมื่อ 5 เมษายนปี 2018 ในช่วงที่พม่าเสริมกำลังทหารเพื่อตัดถนนเข้ามาในพื้นที่อำเภอลูทอด้วย

สถานการณ์สู้รบในอำเภอลูทอ ดำเนินต่อไป จนเมื่อ 17 พฤษภาคม 2018 มีการหารืออย่างไม่เป็นทางการระหว่าง พล.อ.อาวุโส มินอ่องหล่าย (Min Aung Hlaing) ผู้บัญชาการกองทัพพม่า และคณะผู้แทนจากสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยงนำโดย พล.อ.มูตูเซพอ (Mutu Say Poe) ประธานสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU ที่กองบัญชาการกองทัพภาคย่างกุ้ง ในนครย่างกุ้ง ทำให้กองทัพพม่าชะลอการก่อสร้างถนนและถอนการเสริมกำลัง อย่างไรก็ตามชาวบ้านที่อพยพไปทั้ง 12 หมู่บ้านยังไม่กล้ากลับมาทำกินในพื้นที่เนื่องจากยังไม่ไว้วางใจในสถานการณ์ (อ่านข่าวที่เกี่ยวข้อง)

แต่แล้ว สถานการณ์เจรจาสันติภาพระหว่างกองทัพพม่าและสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU ไปสู่จุดชะงักงัน หลังการประชุมระหว่างรัฐบาลพม่ากับผู้นำกลุ่มชาติพันธุ์เมื่อเดือนตุลาคม 2018 ที่กรุงเนปิดอว์ โดย พล.อ.อาวุโส มินอ่องหล่าย ผู้บัญชาการทหารสูงสุดของพม่าประกาศคัดค้าน "สิทธิแยกตัว" ออกจากสหภาพของบรรดารัฐกลุ่มชาติพันธุ์ รวมทั้งยืนยันว่ารูปแบบของกองทัพจะต้องเป็น "กองทัพเดียว" โดยผลของการยืนยันดังกล่าวทำให้สหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU และกองทัพรัฐฉาน RCSS/SSA ประกาศถอนตัวจากการเจรจาสันติภาพกับรัฐบาลพม่าเป็นทางการชั่วคราว เหลือเพียงช่องทางหารืออย่างไม่เป็นทางการ

คณะกรรมการผู้ลี้ภัย "นี่ไม่ใช่เวลาที่ดีที่จะเดินทางกลับ"

ผลของกระบวนกระบวนสันติภาพที่หยุดชะงัก ย่อมส่งผลกระทบต่อผู้ลี้ภัยที่อาศัยอยู่ในค่ายผู้ลี้ภัยบริเวณชายแดนไทย-พม่า 9 แห่ง ที่ขึ้นทะเบียนกับ UNHCR ที่ปัจจุบัน (มกราคม 2019) มีประชากรในค่ายทั้งหมด 97,613 คน [12] 

ที่ผ่านมาระหว่างปี 2005-2018มีผู้ลี้ภัยจากค่ายผู้ลี้ภัยชายแดนไทย-พม่ายื่นคำร้องขอลี้ภัยไปประเทศที่ 3 ทั้งหมด 132,797 คน โดยจำนวนผู้ยื่นคำร้องขอลี้ภัยไปประเทศที่ 3 เริ่มชะลอตัวนับตั้งแต่เดือนมกราคม 2014 หลังจากที่ประเทศที่เคยรับผู้ลี้ภัยเป็นหลักอย่างสหรัฐอเมริกายุติโครงการรับผู้ลี้ภัยไปตั้งถิ่นฐาน [13], [14]

และจากปี 2005 จนถึงเดือนธันวาคมปี 2018 มีผู้ลี้ภัยไปตั้งถิ่นฐานยังประเทศที่ 3 แล้ว 108,093 คน ขณะที่ยังมีผู้รอผลตอบรับ 24,704 คน นั่นหมายความว่าผู้ลี้ภัยที่เหลือมีทางเลือกไม่มาก

เฮซอ หนึ่งในคณะกรรมการผู้ลี้ภัยกะเหรี่ยง (Karen Refugee Committee - KRC) องค์กรที่ผู้ลี้ภัยชาวกะเหรี่ยงตั้งขึ้นเพื่อดูแลสวัสดิภาพความเป็นอยู่ของผู้ลี้ภัยในค่ายชายแดนไทย-พม่าฝั่งตรงข้ามรัฐกะเหรี่ยงซึ่งขึ้นทะเบียนกับ UNHCR จำนวน 7 แห่ง กล่าวว่า เมื่อพิจารณาทั้งสถานการณ์ในรัฐกะเหรี่ยง รวมทั้งเรื่องความจำเป็นพื้นฐาน 5 ประการเพื่อการตั้งถิ่นฐาน ได้แก่ 1. ความปลอดภัย 2. วิถีชีวิตความเป็นอยู่ 3. สิทธิในที่ดินทำกิน 4. การบริการพื้นฐานและการศึกษา รวมทั้ง 5. การออกบัตรประจำตัว เขาเห็นว่านี่ไม่ใช่เวลาที่ดีที่ผู้ลี้ภัยจะกลับไป

"คณะกรรมการผู้ลี้ภัยไม่สนับสนุนให้ใครเดินทางกลับภูมิลำเนาในเวลานี้" เฮโซกล่าว

เขาระบุด้วยว่าตลอดปี 2018 สำนักงานข้าหลวงใหญ่ผู้ลี้ภัยแห่งสหประชาชาติ มีโครงการส่งเสริมให้ผู้อพยพกลับไปตั้งถิ่นฐานในรัฐกะเหรี่ยง โดยเป็นความร่วมมือระหว่างรัฐบาลไทยกับพม่า มีกำหนด 2 ครั้งในรอบปี 2018 ครั้งแรกในเดือนพฤษภาคม มีผู้สมัครร่วมโครงการ 300 คน ครั้งที่ 2 คาดหมายว่าจะจัดในเดือนตุลาคมปี 2018 อย่างไรก็ตามหลังกระบวนการเจรจาสันติภาพชะงัก รัฐบาลพม่าระงับกระบวนการส่งผู้ลี้ภัยกลับเข้าไปตั้งถิ่นฐานในรัฐกะเหรี่ยงตามกำหนดเดือนตุลาคม 2018

โดยล่าสุดกระบวนการดังกล่าวถูกเลื่อนออกไป 4 เดือน มาเป็นสัปดาห์ที่ 3 ของเดือนกุมภาพันธ์ 2019 แทน (อ่านข่าวที่เกี่ยวข้อง)

ในด้านการศึกษาของผู้ลี้ภัย คณะกรรมการผู้ลี้ภัยกะเหรี่ยงด้านการศึกษา (Karen Refugee Committee – Education Entity -KRCEE) บริหารจัดการโรงเรียนในค่ายผู้ลี้ภัยตามแนวชายแดนไทย-พม่า รวม 64 แห่งซึ่งตั้งอยู่ในพื้นที่ค่ายผู้ลี้ภัยชายแดนไทย-พม่าจำนวน 7 แห่ง โดยในจำนวนนี้มีสถาบันการศึกษาระดับวิทยาลัย 13 แห่งด้วย การจัดการเรียนการสอนภายในค่ายผู้ลี้ภัยตามแนวชายแดนสามารถทำได้ต่อเนื่องและปลอดภัยกว่าพื้นที่ขัดแย้งในรัฐกะเหรี่ยง ด้วยเหตุนี้ผู้ปกครองจึงมักส่งบุตรหลานมาเรียนในภายค่ายผู้ลี้ภัยด้วย [15], [16]

ผลกระทบด้านกลับช่วงที่รัฐบาลพม่าเปิดประเทศทำให้องค์กรผู้บริจาคจากต่างประเทศตะวันตกตัดงบประมาณช่วยเหลือพื้นที่ชายแดน หรือย้ายไปให้ความช่วยเหลือภายในพื้นที่ประเทศพม่าแทน กรณีโรงเรียนในค่ายผู้อพยพก็มีเงื่อนไขของผู้บริจาคต่างประเทศว่าจะให้ความช่วยเหลือในระดับวิทยาลัยต่อเนื่องในปี 2019 หากมีการย้ายสถาบันการศึกษาระดับวิทยาลัยกลับเข้าไปในรัฐกะเหรี่ยง

เฮโซระบุว่า การประเมินของผู้เกี่ยวข้อง หากต้องย้ายวิทยาลัยที่จัดการเรียนการสอนในค่ายผู้ลี้ภัยกลับเข้าไปในรัฐกะเหรี่ยง วิทยาลัยทุกแห่งต้องอยู่ในพื้นที่ที่บริหารโดยสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU หรือบางแห่งอาจอยู่ในพื้นที่บริหารร่วมระหว่างสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU กับรัฐบาลพม่า แต่แน่นอนว่าจะไม่ย้ายวิทยาลัยเข้าไปในพื้นที่ที่บริหารโดยรัฐบาลพม่า

"อย่างไรก็ตาม พวกเราคิดว่ายังไม่ใช่เวลาที่จะกลับไป" เฮโซย้ำ เขาให้เหตุผลด้วยว่าคณะทำงานที่เกี่ยวข้องยังอยู่ระหว่างเตรียมการว่าจะย้ายวิทยาลัยที่อยู่ในค่ายผู้ลี้ภัยเข้าไปในรัฐกะเหรี่ยงอย่างไร เรื่องนี้ยังคงอยู่ระหว่างการหารือ ทำให้ไม่สามารถตอบได้ว่าจะมีการย้ายแน่นอนในปี 2019

การตัดสินใจว่าจะย้ายหรือไม่ย้ายก็อยู่ที่ผู้ดำเนินงานในวิทยาลัย แม้จะมีเงื่อนไขจากองค์กรบริจาคต่างประเทศดังกล่าว เพราะสถาบันการศึกษาเป็นของชุมชนผู้ลี้ภัย

"ถ้าเมื่อไหร่ย้ายวิทยาลัยกลับไป พ่อแม่ผู้ปกครองก็ต้องกลับไปพร้อมนักเรียน นี่เป็นสิ่งเดียวกัน และเราคิดว่ามันน่าจะดี ถ้าคนได้กลับ เขาควรได้กลับไปพร้อมกับชุมชน ไม่ใช่ว่าสถาบันการศึกษาไปตั้งที่หนึ่ง แต่ชุมชนไปตั้งอีกที ดังนั้นเราคิดว่าที่ไหนมีชุมชน ที่นั่นก็จะต้องมีโรงเรียน มีวิทยาลัย" เฮโซกล่าว
ที่ผ่านมาคณะกรรมการ KRCEE ได้หารือกับแผนกการศึกษารัฐกะเหรี่ยง (Karen Education Department - KED) ซึ่งเป็นหน่วยงานของสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU เพื่อเตรียมการหากในอนาคตเยาวชนในค่ายผู้ลี้ภัยต้องกลับไปศึกษาต่อในรัฐกะเหรี่ยง พวกเขาจะได้เข้าสู่โรงเรียนในระบบของสหภาพแห่งชาติกะเหรี่ยง KNU แต่สำหรับนักเรียนการกลับไปศึกษาต่อในโรงเรียนภายใต้รัฐบาลพม่าอาจเป็นไปได้ยาก เนื่องจากวุฒิการศึกษาจากโรงเรียนภายในค่ายผู้ลี้ภัยยังไม่ถูกรับรองจากรัฐบาลพม่า

เรื่องนี้เฮโซเสนอว่า รัฐบาลพม่าเองควรเปิดช่องทางเพื่อให้เยาวชนในค่ายผู้ลี้ภัยสามารถเข้าสู่ระบบการศึกษาของรัฐบาลกลางได้ โดยอาจจะกำหนดเกณฑ์ขั้นต่ำเพื่อรับนักเรียนเหล่านี้เช่น สอบผ่านวิชาที่กำหนดเช่น ภาษาพม่า คณิตศาสตร์ วิทยาศาสตร์ ฯลฯ

ชะตากรรมผู้พลัดถิ่นภายในประเทศ ท่ามกลางสถานการณ์สันติภาพผันผวน

หมู่บ้านอิตูท่า ซึ่งถือเป็นค่ายผู้อพยพภายในประเทศ (IDPs) ริมฝั่งแม่น้ำสาละวิน ในรัฐกะเหรี่ยง

ซอว์โซคู ผู้นำชุมชนของค่ายผู้อพยพภายในประเทศ (IDPs) อิตูท่า

นอกจากค่ายผู้ลี้ภัยตามแนวชายแดนไทย-พม่าแล้ว ภายในพื้นที่รัฐกะเหรี่ยงก็ยังมีค่ายผู้อพยพภายในประเทศ (IDPs) จำนวนไม่น้อย หนึ่งในนั้นคือ อิตูท่า (Ei Thu Hta) ค่ายผู้อพยพริมฝั่งแม่น้ำสาละวิน ห่างจากท่าเรือบ้านแม่สามแลบไปทางทิศเหนือ 20 กม. อิตูท่านับเป็นค่ายผู้อพยพภายในประเทศ ภายในจังหวัดมูตรอ รัฐกะเหรี่ยง โดยสถิติในเดือนตุลาคมปี 2017 มีประชากรอยู่ที่ค่ายผู้อพยพอิตูท่า 2,673 คน

ค่ายผู้อพยพอิตูท่าก่อตั้งในปี 2006 หลังจากชาวบ้านกะเหรี่ยง 700 คนอพยพหลังจากกองทัพพม่าสู้รบกับทหารกะเหรี่ยง กองพลน้อยที่ 2 ในพื้นที่ตอนเหนือของรัฐกะเหรี่ยง ผู้อพยพส่วนมากมาจากจังหวัดตออูู, ดูตะทู, เกลอะ-ลวีทู รวมทั้งจังหวัดมูตรอ ในรัฐกะเหรี่ยง

เดิมค่ายแห่งนี้ตั้งใจจะเปิดเพียงชั่วคราว แต่จำนวนผู้ลี้ภัยก็เพิ่มขึ้นหลังการปะทะด้วยกำลังอาวุธยังเกิดขึ้นต่อเนื่อง โดยในช่วงปี 2006-2008 เคยมีผู้อพยพมาหลบภัยที่ค่ายแห่งนี้สูงถึง 4,500 คน และจำนวนผู้อพยพเริ่มลดลงหลังปี 2011 หลังการเจรจาหยุดยิงระหว่างกองกำลังกลุ่มชาติพันธุ์และรัฐบาลพม่า และนั่นนำมาสู่การตัดความช่วยเหลือขององค์กรผู้บริจาคต่างประเทศ เพราะเห็นว่าสถานการณ์คลี่คลายแล้ว
ทั้งนี้ค่ายผู้อพยพอิตูท่าถูกทยอยตัดความช่วยเหลือด้านอาหารมาเป็นลำดับ จากที่เคยได้ข้าวสาร 16 กิโลกรัมต่อคนต่อเดือนในปี 2006-2008 ก็ค่อยๆ ลดเหลือ 12 กิโลกรัมต่อคนต่อเดือนในปี 2010 จนกระทั่งถูกตัดความช่วยเหลือสิ้นเชิงในเดือนตุลาคมปี 2017 [17]

"ข้าวสารอาจไม่พอเหมือนปีก่อนๆ ก็รู้สึกลำบากใจมากขึ้น หนักใจมากขึ้น เพราะเราจะประกอบอาชีพปกติก็ทำไม่ได้" ซอว์โซคู ผู้นำชุมชนค่ายผู้อพยพอิตูท่าวัย 35 ปี กล่าว

ทั้งนี้คณะกรรมการค่ายผู้ลี้ภัยผู้อิตูท่า และผู้ว่าราชการจังหวัดมูตรอได้ประกาศระดมความช่วยเหลือฉุกเฉิน และองค์กรต่างประเทศอย่าง Burma Link ก็ประกาศระดมความช่วยเหลือด้วย นอกจากนี้ยังมีกลุ่มอาสาสมัครในประเทศไทยที่ระดมความช่วยเหลือแก่ผู้ลี้ภัยที่ค่ายอิตูท่าด้วย แต่ก็ยังไม่สามารถบรรเทาสถานการณ์ได้

ซอว์โซคูให้ข้อมูลด้วยว่า มีผู้อพยพบางส่วนที่ออกไปจากค่ายหลังถูกตัดความช่วยเหลือ บ้างก็หาลู่ทางไปอาศัยอยู่กับญาติพี่น้อง หรือไปขอสร้างบ้านใกล้ๆ ญาติพี่น้องในพื้นที่รัฐกะเหรี่ยง แต่น้อยมากที่จะมีคนกลับไปอยู่ภูมิลำเนาเดิม

นอกจากนี้การกลับถิ่นฐานภูมิลำเนาของผู้อพยพในค่ายอิตูท่าที่เหลือก็เป็นไปได้ยาก เพราะแม้สถานการณ์สู้รบจะเบาบางลงไปแล้ว แต่ที่อยู่อาศัยที่ดินทำกินเดิมของพวกเขาก็กลายเป็นพื้นที่ยึดครองของกองทัพพม่า

"รัฐบาลพม่าพยายามพูดถึงสันติภาพ ความสงบร่มเย็น แต่ประชาชนรู้ดีว่าสิ่งที่เกิดขึ้นเป็นความเดือดร้อน เป็นความคับแค้น แล้วรัฐบาลพม่าก็พูดไม่ตรงมาโดยตลอด" ซอว์โซคูสะท้อน

ขณะที่คณะกรรมการผู้ลี้ภัยกะเหรี่ยง (KRC) อย่างเฮโซ เห็นว่าสำหรับอนาคตของผู้ลี้ภัยชาวกะเหรี่ยงในฝั่งไทย ไม่ควรทำให้มีเพียงทางเลือกเดียวคือกลับไปตั้งถิ่นฐานที่รัฐกะเหรี่ยง "รัฐกะเหรี่ยงก็เป็นประเทศภูมิลำเนาอีกทางเลือกหนึ่ง แต่ก็ควรมีอีกทางเลือก เพราะเราก็กังวลกลับผู้ลี้ภัยที่ไม่อยากกลับ เช่น ผู้ลี้ภัยรุ่นที่ 2 ที่เป็นประชากรมากกว่า 50% ในค่ายผู้ลี้ภัย พวกเขาเกิดที่เมืองไทย หรือโตที่เมืองไทย เราต้องคิดถึงพวกเขาด้วย เราพูดแต่เรื่องให้เขากลับไป แต่ว่าเขาไม่รู้อะไรเลยเกี่ยวกับพม่า พวกเขาก็พูดว่าเราอาศัยที่นี่ เราเกิดที่นี่"

โดยเฮโซเสนอว่าในทางนโยบาย รัฐบาลไทยอาจต้องพิจารณาเรื่องการกำหนดสถานะบุคคลสำหรับเด็กที่โตมาในค่ายผู้ลี้ภัย ในพิจารณาวิธีที่จะทำให้พวกเขาเหล่านี้เติบโตและสามารถเป็นส่วนหนึ่งของสังคมไทยได้

000

000

อ้างอิง

[1] Myanmar's Karen Rebel Groups Reunite for Anniversary, VOA, February 4 2019
[2] Kim Jolliffe. CEASEFIRES, GOVERNANCE AND DEVELOPMENT: THE KAREN NATIONAL UNION IN TIMES OF CHANGE. (Policy Dialogue Brief Series No.16) The Asia Foundation, December 2016
[3] Kim Jolliffe. 2016 (ibid.)
[4] Kim Jolliffe. 2016 (ibid.)
[5] Kim Jolliffe. 2016 (ibid.)
[6] Karen National Union and Central Land Committee. Kawthoolei Land Policy, briefer "Land to the native people", Burma Library, 2018
[7] Karen National Union and Central Land Committee. 2018 (ibid.)
[8] KESAN Media team. Statement on the Declaration of the Salween Peace Park’s Establishment, 18 December 2018
[9] KESAN and Mutraw District, KNU. Salween Peace Park: A vision for an indigenous Karen landscape of human-nature harmony in southeast Myanmar. (2018)
[10] Celebrating the Salween Peace Park Proclamation, YouTube/KESAN, 25 December 2018
[11]  YouTube/KESAN (ibid.)
[12] Regugees in Thailand, UNHCR, 31 January 2019
[13] Resettlement of Myanmar Refugees from Temporary Shelters in Thailand, UNHCR, 31 December 2018
[14] US Ends Group Resettlement for Burmese Refugees on Thai Border, The Irrawaddy, 30 January 2014
[15] Mariko Shiohata. EDUCATION FOR DISPLACED POPULATIONS IN KAREN STATE, MYANMAR, JICA, 2018
[16] Karen Refugee Committee Education Entity. Fact Sheet, Higher Education, March 2015
[17] Ei Tu HTa, Situation Overview, Burma Link, December 2017
[18] Panglong Conference, Wikipedia
[19] Karen Conflict, Wikipedia. refer to Callahan, M., Making Enemies. War and Statebuilding in Burma. Cornell University Press: London/Ithaca, 2003, p. 42
[20] Karen Conflict, Wikipedia. (ibid.)
[21] DOOPLAYA UNDER THE SPDC: Further Developments in the SPDC Occupation of South-Central Karen State, KHRG, November 1998
[22] Kim Jolliffe. 2016 (ibid.)
[23] Democratic Karen Benevolent Army, Myanmar Peace Monitor
[24] KNU/KNLA Peace Council, Myanmar Peace Monitor

หมายเหตุ: ขอขอบคุณ คุณสุภาพรรณ พลังศักดิ์, จิระนันท์ หาญธำรงวิทย์, มุทิตา เชื้อชัง และเนตรชนก แดงชาติ ที่ช่วยเหลือในการถอดเทปบทสัมภาษณ์ และขอขอบคุณ คุณนวพล คีรีรักษ์สกุล และผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.ดุลยภาค ปรีชารัชช ที่ช่วยเหลือประสานงานในการลงพื้นที่ภาคสนามสำหรับรายงานข่าวชิ้นนี้

เกี่ยวกับภาพปก: เยาวชนชาวกะเหรี่ยงรอต้อนรับผู้มาร่วมงานรำลึกวันปฏิวัติกะเหรี่ยงครบรอบปีที่ 65 ที่บ้านเดอปูนุ จังหวัดมูตรอ รัฐกะเหรี่ยง เมื่อ 31 มกราคม 2014