เสวนา 'จากอวนสู่ปาก' ผอ.สำนักบริหารแรงงานต่างด้าวระบุถ้ายังค้ามนุษย์สินค้าไทยจะขายไม่ได้ ชี้เป็นเรื่องของคนทั้งประเทศต้องช่วยกัน ด้านมูลนิธิ LPN ชี้แรงงานข้ามชาติในเรือประมงยังถูกเลือกปฏิบัติ ได้รับเงินค่าจ้างไม่เต็มจำนวน และถูกยึดเอกสารพาสปอร์ตและบัตร ATM จากนายจ้าง ขณะที่สมาคมอุตสาหกรรมทูน่าไทยห่วงค่าธรรมเนียมจัดหางานจากประเทศต้นทางที่ควบคุมไม่ได้ ส่วนตัวแทนผู้ผลิตน้ำปลาชื่อดังระบุปัญหาแรงงานคือปัญหานายจ้าง ถ้ามีสวัสดิการที่ดีผลผลิตจะดี

29 มิ.ย. 2562 ที่ห้างสรรพสินค้าเกตเวย์เอกมัย องค์การแพลน อินเตอร์เนชั่นแนล ประเทศไทย ร่วมกับมูลนิธิเครือข่ายส่งเสริมคุณภาพชีวิตแรงงาน (LPN) จัดเวที 'จากอวนสู่ปาก' (From Net to Napkin) พร้อมเปิดต้นแบบ 40 โรงงานในภาคอุตสาหกรรมประมงในประเทศไทยที่มีการจ้างงานแรงงานข้ามชาติอย่างเป็นธรรมภายใต้โครงการ SEAS of Change โดยภายในงานได้มีการจัดเวทีเสวนาในหัวข้อ 'จากอวนสู่ปาก จากทะเลถึงบ้าน เราจะอยู่ส่วนไหนในห่วงโซ่การหยุดปัญหาการค้ามนุษย์ในภาคอุตสาหกรรมประมง'

น.ส.ยุภาพร บุญติด ผู้อำนวยการฝ่ายโครงการ องค์การแพลน อินเตอร์เนชั่นแนล ประเทศไทย กล่าวในเวทีเสวนาว่า สถานการณ์ภาคอุตสาหกรรมไทยมีการใช้แรงงานข้ามชาติที่ไม่เป็นธรรมในหลายส่วน และยังมีการพบการบังคับใช้แรงงานเด็กในภาคประมง ทั้งนี้จากสถิติแรงงานข้ามชาติที่ได้รับอนุญาตทำงานประจำปี 2562 พบว่า ประเทศไทยมีแรงข้ามชาติจำนวนทั้งสิ้น 3.9 ล้านคน โดยอยู่ในภาคอุตสาหกรรมประมงและอาหารทะเลที่ได้จดทะเบียนในระบบกว่า 302,000 คน ซึ่งจากจำนวนแรงงานข้ามชาติทั้งหมดนั้นมีกว่า 36 เปอร์เซ็นต์ที่ยังคงเข้าไม่ถึงบริการขั้นพื้นฐานด้านสุขภาพและการประกันตน นอกจากนี้ยังพบว่าบุตรที่เป็นผู้ติดตามแรงงานข้ามชาติในไทยไม่น้อยกว่า 2 แสนคน ยังไม่เข้าถึงระบบการศึกษาใดๆ ทั้งระบบโรงเรียน และ ระบบที่ไม่เป็นทางการ จึงเป็นที่มาของโครงการ 'SEAS of Change' หรือ โครงการส่งเสริมการเข้าถึงบริการทางสังคมขั้นพื้นฐานเพื่อหยุดการเอารัดเอาเปรียบแรงงานข้ามชาติในอุตสาหกรรมประมง

"โครงการนี้มีจุดมุ่งหมายเพื่อหาแนวทางในการสนับสนุนให้อุตสาหกรรมประมงปลอดจากแรงงานเด็ก และสนับสนุนการจ้างแรงงาน โดยเฉพาะแรงงานข้ามชาติ อย่างเป็นธรรม ภายใต้แนวคิด 'Net to Napkin' หรือ 'จากอวนสู่ปาก' ที่เริ่มตั้งแต่แรงงาน ครอบครัว และผู้ติดตาม รวมถึงเจ้าของกิจการ ผู้ค้า และผู้บริโภค โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อยกระดับคุณภาพชีวิตของแรงงานข้ามชาติ" น.ส.ยุภาพรกล่าว

น.ส.ยุภาพร ระบุว่าในส่วนของประเทศไทย แบ่งการดำเนินงานออกเป็น 4 ด้านหลัก คือ การศึกษา สอนหนังสือให้เด็กข้ามชาติ ในศูนย์การเรียนรู้เพื่อเตรียมความพร้อมก่อนเข้าสู่โรงเรียน ด้านที่ 2 คือ การพัฒนาทักษะต่างๆ ให้เด็กกลุ่มอายุ 15-18 ปีให้มีทักษะอาชีพ ก่อนที่อายุจะเข้าถึงเกณฑ์ที่เป็นแรงงานโดยถูกกฎหมายได้ ด้านที่ 3 คือ การคุ้มครองทางสังคมถ้าเจอกรณีที่เด็กถูกล่วงละเมิด บังคับเป็นแรงงานเถื่อน ถูกเอารัดเอาเปรียบ หรือไม่มีสภาพการทำงานที่เหมาะสมกับเด็ก และด้านที่ 4 การมีส่วนร่วมของซัพพลายเชน ซึ่งเน้นให้ผู้ประกอบการมีส่วนร่วมด้วย โดยจัดอบรม Business Social Compliance Initiatives (BSCI) หรือ ระบบตรวจสอบแนวคิดมาตรฐานทางสังคมธุรกิจ

ผอ.ฝ่ายโครงการ องค์การแพลน อินเตอร์เนชั่นแนล ประเทศไทยระบุด้วยว่าการดำเนินโครงการขององค์กรทำให้ที่ผ่านมามีแรงงานชาวกัมพูชารวม 1,555 คนได้รับความช่วยเหลือ แบ่งเป็น 761 คนได้รับความช่วยเหลือทางกฎหมาย และ 794 คน เป็นแรงงานที่กลับประเทศต้นทางและได้รับบริการทางสังคมในด้านต่างๆ ส่วนลูกหลานแรงงาน ผู้ติดตามแรงงาน มี 2,306 คน ที่เข้าถึงบริการด้านการศึกษา ทั้งที่ศูนย์เรียนรู้ของโครงการ และเข้าไปอยู่ในระบบโรงเรียนของไทย ส่วนการฝึกอบรมเยาวชนให้มีทักษะด้านต่างๆนั้น มีการอบรมไป 314 คน ให้มีทักษะด้านอาชีพ ขณะที่กลุ่มของผู้ประกอบการที่เข้าฝึกอบรม BSCI มีกว่า 40 บริษัท แรงงาน 34,911 คน ที่เข้ามาร่วมการอบรม และจะต้องดำเนินการตามข้อกำหนด เช่น เคารพสิทธิเสรีภาพของลูกจ้างในการรวมตัวและเจรจาต่อรองไม่เลือกปฏิบัติต่อลูกจ้าง และมอบโอกาสที่เท่าเทียมให้ค่าตอบแทนที่เป็นธรรมและเป็นไปตามกฎหมาย และให้การคุ้มครองพิเศษสำหรับแรงงานที่ยังไม่ใช่ผู้ใหญ่

ผอ.ฝ่ายโครงการองค์การแพลน อินเตอร์เนชั่นแนล ประเทศไทย ยังเรียกร้องให้รัฐและหน่วยงานที่เกี่ยวข้องนำรูปแบบของโครงการ SEAS of Change มาบรรจุเป็นหนึ่งในมาตรฐานและแนวทางทางธุรกิจที่ผู้ประกอบการจะต้องนำไปปฏิบัติอย่างเป็นรูปธรรม และมีส่วนร่วมในการเสริมสร้างความเข้มแข็งของกลไกการคุ้มครองเด็กในระดับชุมชนเพื่อดูแลเด็กข้ามชาติ พร้อมขอให้เรียกร้องไปยังผู้บริโภคให้สนับสนุนธุรกิจที่มีการจ้างงานอย่างเป็นธรรม นอกจากนี้องค์การแพลน อินเตอร์เนชั่นแนล ประเทศไทย ได้จัดทำงานวิจัย ใน 4 หัวข้อ คือ 1.การวิเคราะห์ประโยชน์ที่รัฐบาลไทยได้รับจากการประกันการเข้าถึงการศึกษาให้แก่เด็กย้ายถิ่นชาวกัมพูชา 2.การวิเคราะห์สถานการณ์และผู้มีส่วนได้เสียในการบริการให้ความคุ้มครองเด็กแก่เด็กและเยาวชนย้ายถิ่นชาวกัมพูชา โดยเฉพาะเด็กและเยาวชนหญิงในห่วงโซ่อุปทานอุตสาหกรรมในอุตสาหกรรมสัตว์ปีกไทย 3.การวิเคราะห์สถานการณ์และผู้มีส่วนได้เสียในการบริการให้ความคุ้มครองเด็กแก่เด็กและเยาวชนย้ายถิ่นชาวกัมพูชา โดยเฉพาะเด็กและเยาวชนหญิงในอุตสาหกรรมประมงของไทย และ 4.การวิเคราะห์เชิงนโยบายเกี่ยวกับผลกระทบที่คาดการณ์จากการแก้ไขเปลี่ยนแปลงกฎหมายการย้ายถิ่นและข้อบังคับเมื่อเร็วๆนี้ที่มีผลกระทบต่ออุตสาหกรรมประมงไทยและแรงงานย้ายถิ่น

ด้านนางวิชาดา จอร์จ ผู้อำนวยการสำนักบริหารแรงงานต่างด้าว กรมการจัดหางาน กล่าวถึงสถานการณ์การจ้างแรงงานข้ามชาติ ในอุตสาหกรรมประมงว่าปัจจุบันมีแรงงานข้ามชาติทำงานในไทยกว่า 3 ล้านคน ส่วนใหญ่มาจากประเทศเพื่อนบ้าน คือ พม่า กัมพูชา และลาว แต่ไทยยังพบการขาดแคลนแรงงานภาคประมง โดยมีความต้องการแรงงานประมาณ 30,000 คน แต่กรมการจัดหางานจัดหาให้ได้ 6,000 คน ส่วนการนำเข้าแรงงานตาม MOU เพื่อแก้ไขปัญหาการขาดแคลนแรงงานนั้น สถานการณ์ปัจจุบันเริ่มดีขึ้น

ผอ.สำนักบริหารแรงงานต่างด้าว ยังกล่าวด้วยว่าปัญหาที่พบเจอมากที่สุดคือตัวแรงงานไม่อยากทำประมง พบคนงานหนีงาน หนีจากกิจการประมงไปอยู่กิจการอื่น เพราะหากนำเข้า MOU ไม่สามารถเปลี่ยนนายจ้างได้ เว้นแต่ถูกนายจ้างทำร้าย ทั้งนี้เห็นด้วยกับการเข้าถึงสิทธิขั้นพื้นฐานต่างๆ ตามกฎหมายคุ้มครองแรงงาน เช่น สิทธิการติดต่อญาติพี่น้อง การจำกัดระยะเวลาการทำงาน พร้อมกันนี้ขอฝากไปยังนายจ้าง และลูกจ้างให้ปฏิบัติตามกฎหมายเพราะเป็นสิ่งสำคัญที่จะทำให้อยู่ร่วมกันได้ในสังคม ทั้งนี้กรมการจัดหางานมีความเข้มข้นในการหยุดห่วงโซ่การค้ามนุษย์ โดยปัญหาการค้ามนุษย์จะเกิดขึ้นไม่ได้เลยตั้งแต่ห่วงโซ่แรก

"ถ้ามีการค้ามนุษย์สินค้าก็ขายให้กับต่างชาติไม่ได้ เศรษฐกิจไทยก็ไปต่อไม่ได้ ดังนั้นเรื่องค้ามนุษย์ไม่ได้เป็นปัญหาของภาครัฐเท่านั้น แต่เป็นปัญหาของทุกคนในประเทศ เพราะไม่ว่าจะไปไหนคนก็จะชี้มาว่ามาจากประเทศที่มีการค้ามนุษย์" นางวิชาดากล่าว

นายสมพงศ์ สระแก้ว ผู้อำนวยการมูลนิธิเครือข่ายส่งเสริมคุณภาพชีวิตแรงงาน (LPN) กล่าวถึงสถานการณ์ภาพรวมของแรงงานประมงไทย ว่าลูกเรือส่วนใหญ่เป็นชาวเมียนมาร์ และกัมพูชา ซึ่งปัจจุบันส่วนใหญ่จะเป็นแรงงานที่ถูกต้องตามกฎหมายมีเอกสารครบถ้วน ประมาณ 6 หมื่นคน ภาพรวมสถานการณ์ดีขึ้น แต่ยังมีทีประเด็นที่น่าเป็นห่วง คือ การปฏิบัติของนายจ้างที่มีต่อลูกจ้าง ที่อาจถูกเลือกปฏิบัติเพราะแรงงานเป็นคนข้ามชาติ ถูกยึดเอกสารโดยนายจ้าง เช่น พาสปอร์ต บัตรเอทีเอ็ม และประเด็นสิทธิแรงงาน และ ค่าจ้างที่ไม่เป็นธรรม ซึ่งถ้าลูกจ้างได้นายจ้างที่ดี ปฏิบัติตามกฎหมาย ก็ถือว่าโชคดีไปอย่างไรก็ตามภาคประมงจะต้องเร่งปรับทัศนคติของตัวเอง อย่าบ่นว่าขาดแคลนแรงงานเพียงอย่างเดียว แต่ควรทบทวนด้วยว่าที่แรงงานหนีไปเป็นเพราะพวกเขาถูกปฏิบัติย่างไม่เท่าเทียมหรือไม่

ขณะที่นางอรรถพันธ์ มาศรังสรรค์ ที่ปรึกษาสมาคมอุตสาหกรรมทูน่าไทย กล่าวถึงสถานการณ์การจ้างงานในธุรกิจภาคอุตสาหกรรมทูน่าว่าไทยส่งออกทูน่าเป็นอันดับหนึ่ง การที่เราจะผลิตทูน่าต้องใช้แรงงานมาก จึงต้องนำแรงงานข้ามชาติเข้ามา โดยตามกฏหมายใหม่ได้กำหนดให้อุตสาหกรรมนำเข้าแรงงานต่างด้าวผ่าน MOU ซึ่งสมาคมที่มีสมาชิก 26 โรงงานได้ปฏิบัติตามกฏหมาย ส่วนใหญ่แรงงานเป็นแรงงานนำเข้าจากประเทศพม่า และมีบางส่วนจากกัมพูชา ประมาณ 4-5 หมื่นคน ซึ่งทั้งหมดเป็นแรงงานที่นำเข้าในรูปแบบ MOU ประเด็นที่เป็นปัญหาของสมาคมและไม่สามารถควบคุมได้ คือ ค่าธรรมเนียมการจัดหางาน หรือ Recruitment fees ก่อนที่จะมาเป็นแรงงานของเรา

“โครงการ SEAS of Change เป็นโครงการที่ดี ถ้าเราไม่มีแรงงานเราก็อยู่ไม่ได้ อีกทั้งเมื่อเข้าร่วมโครงการต่างชาติยอมรับสินค้าเรามากขึ้น เพราะสมาคมเราค่อนข้างเข้มงวดกับสมาชิกว่าจะต้องเซ็นต์สัญญา เช่น ต้องจ่ายค่าแรงที่เป็นธรรม และไม่มีแรงงานเด็ก”

ด้านนายวิชาญ จันทราวิสุทธิ์ รองผู้จัดการทั่วไปฝ่ายตลาดต่างประเทศ บริษัทอุตสาหกรรมน้ำปลาระยองจำกัด เปิดเผยว่าสาเหตุที่ต้องจ้างแรงงานข้ามชาติเพราะไทยขาดแรงงาน บริษัทจึงใช้แรงงานข้ามชาติควบคู่กับการใช้เครื่องจักรในสัดส่วนที่เหมาะสม โดยเหตุผลที่เข้าร่วมโครงการ SEAS of Change นั้น เพราะอยากให้แรงงานของเรามีโอกาสพัฒนาคุณภาพชีวิตให้ดีขึ้น สวัสดิการพื้นฐานต่างๆ โดยเฉพาะการศึกษา ตามที่องค์การแพลน อินเตอร์เนชั่นแนล ประเทศไทย ได้ทำศูนย์เอาไว้ที่ ต.ทับมา อ.เมือง จ.ระยอง ซึ่งเห็นว่ามีประโยชน์เลยเผยแพร่ และแนะนำให้แรงงานไปใช้บริการ รวมถึงให้ไปบอกเพื่อนๆ แรงงานข้ามชาติที่โรงงานอื่นด้วย อย่างไรก็ตามแม้ว่าประโยชน์ที่เกิดขึ้นจะไม่สามารถเห็นได้ในทันทีทันใด แต่สิ่งสำคัญคือแรงงานเหล่านี้มีทางออกในการให้การศึกษาบุตรหลาน ช่วยให้เขารู้สึกว่าที่นี่เป็นสังคมที่มีความน่าอยู่ มีความหวังต่อตัวบุตรหลาน

“ส่วนใหญ่นายจ้างจะพบปัญหาจากตัวแทนในการจัดหาแรงงานข้ามชาติ เพราะแม้แรงงานได้รับการรับรอง แต่ไม่ได้มาตรฐานในการทำงาน ในอีกมุมหนึ่งปัญหามาจากตัวแรงงานเอง ที่ขาดความเข้าใจ ขาดทัศนคติที่ดี ขาดความรับผิดชอบต่อหน้าที่ โดยพบว่ามีแรงงานที่จ้างมาถูกกฎหมายหลบหนี กลายเป็นแรงงานหลบหนีไม่สามารถตรวจสอบได้ พร้อมกันนี้ขอฝากไปยังผู้ประกอบการด้วยว่า ปัญหาของแรงงานคือปัญหาของนายจ้าง ถ้าแรงงานอยู่ดีกินดี นายจ้างก็จะได้ผลผลิตที่ดี”

ส่วนนาง Bora Ku ตัวแทนแรงงานกัมพูชา กล่าวว่ามาทำงานที่ประเทศไทยกว่า 10 ปีแล้ว ที่ผ่านมานายจ้าง เป็นคนดี ไม่เคยเอารัดเอาเปรียบ และให้ความช่วยเหลือเป็นอย่างดี ส่วนตนเองและครอบครัวก็คงจะไม่กลับไปที่กัมพูชาแล้ว และอยากปักหลักใช้ชีวิตที่ไทย และอยากเห็นนายจ้างอื่น ดูแลลูกจ้างในทุกด้าน