อดีตประเทศไทยมี “คณะตุลาการรัฐธรรมนูญ” เป็นองค์กรสูงสุดการพิทักษ์สิทธิเสรีภาพของประชาชนตามรัฐธรรมนูญ

ก่อนรัฐธรรมนูญ ฉบับปี พ.ศ.2540 ประเทศไทยไม่มี “ศาลรัฐธรรมนูญ” แต่มี “คณะตุลาการรัฐธรรมนูญ” ที่เป็นองค์กรที่มีอำนาจหน้าที่การวินิจฉัยบทบัญญัติแห่งกฎหมายว่าขัดหรือแย้งต่อรัฐธรรมนูญเช่นเดียวกับศาลรัฐธรรมนูญในปัจจุบัน และถูกยกเลิกไปตั้งแต่รัฐธรรมนูญ พ.ศ.2540 จนถึงปัจจุบัน

คณะตุลาการรัฐธรรมนูญ ในอดีตมีที่มาจากสภาผู้แทนราษฎรหรือรัฐสภาที่ประชาชนเลือกตั้งมาที่เป็นฝ่ายนิติบัญญัติ โดยส่วนใหญ่ ดังเช่น

- รัฐธรรมนูญ พ.ศ.2489 คณะตุลาการรัฐธรรมนูญ เกิดได้ขึ้นครั้งแรก มีจำนวน 15 คน ประกอบด้วย ผู้ทรงคุณวุฒิที่รัฐสภาแต่งตั้ง เป็นประธานคณะตุลาการคนหนึ่ง และตุลาการอื่นอีก 14 คน

- รัฐธรรมนูญ พ.ศ.2511 คณะตุลาการรัฐธรรมนูญ มีจำนวน 9 คน ประกอบด้วยประธาน วุฒิสภา ประธานสภาผู้แทน ประธานศาลฎีกา อธิบดีผู้พิพากษาศาลอุทธรณ์ อธิบดีกรมอัยการ และบุคคลอื่นอีกสี่คน ซึ่งรัฐสภาแต่งตั้งจากผู้ทรงคุณวุฒิในทางกฎหมาย ประธานวุฒิสภาเป็นประธานตุลาการรัฐธรรมนูญ

- รัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2517 คณะตุลาการรัฐธรรมนูญ มีจำนวน 9 คน โดยกำหนดให้ รัฐสภา คณะรัฐมนตรี และคณะกรรมการตุลาการ(ก.ต.) เป็นผู้เลือกผู้ทรงคุณวุฒิฝ่ายละ 3 คน และคณะตุลาการรัฐธรรมนูญเลือกตุลาการรัฐธรรมนูญคนหนึ่งเป็นประธาน

- รัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2521 คณะตุลาการรัฐธรรมนูญ มีจำนวน 7 คน ประกอบด้วย ประธานรัฐสภา ประธานศาลฎีกา อธิบดีกรมอัยการ และบุคคลอื่นอีกสี่คน ซึ่งรัฐสภาแต่งตั้งจากผู้ทรงคุณวุฒิ ประธานรัฐสภาเป็นประธานตุลาการรัฐธรรมนูญ

- รัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2534 คณะตุลาการรัฐธรรมนูญ มีจำนวน 9 คน ประกอบด้วย ประธานรัฐสภา ประธานสภาผู้แทนราษฎร ประธานศาลฎีกา อัยการสูงสุด และผู้ทรงคุณวุฒิสาขานิติศาสตร์ หรือสาขารัฐศาสตร์ อีกหกคน ซึ่งวุฒิสภาและสภาผู้แทนราษฎรแต่งตั้งสภาละสามคน ประธานรัฐสภาเป็นประธานตุลาการรัฐธรรมนูญ

การวินิจฉัยว่าบทบัญญัติแห่งกฎหมาย หรือการกระทำใดมีข้อความขัดหรือแย้งต่อรัฐธรรมนูญที่เป็นกฎหมายสูงสุดของประเทศนั้น เห็นควรเป็นอำนาจที่ขององค์กรที่ยึดโยงกับประชาชน คือ สมาชิกสภาผู้แทนราษฏรที่เป็นฝ่ายนิติบัญญัติที่ประชาชนเลือกตั้งมาและเป็นผู้ร่างกฎหมาย ย่อมมีความเข้าใจอย่างลึกซึ้งถึงเจตนารมณ์ของกฎหมายที่ตราออกมา ดังนั้น โครงสร้างของ “คณะตุลาการรัฐธรรมนูญ” จึงสอดคล้องกับหลักการประชาธิปไตย

ส่วนอำนาจของผู้พิพากษา ตุลาการ หรือศาล ไม่ใช่ผู้บัญญัติกฎหมายเหมือนฝ่ายนิติบัญญัติ หน้าที่หลักของฝ่ายตุลาการ คือการพิจารณาวินิจฉัยอรรถคดีโดยทั่วไป อันเป็นการพิจารณาข้อเท็จจริงเพื่อปรับว่าเข้ากับบทบัญญัติของกฎหมายใดอันเป็นการบังคับใช้กฎหมายเป็นคดีๆไป

ในอดีต “คณะตุลาการรัฐธรรมนูญ” ได้มีผลงานที่ดี เป็นที่เชื่อถือศรัทธาของประชาชน ในฐานะองค์กรพิทักษ์รักษารัฐธรรมนูญที่เป็นกฎหมายสูงสุดของประเทศ