บทนำ

ปัจจุบัน เรื่องสิทธิมนุษยชนกับสิ่งแวดล้อมมีความสัมพันธ์กันอย่างใกล้ชิด มิได้แยกขาดออกจากกันอีกต่อไป ปัญหาฝุ่น pm2.5[1] ที่กำลังคุกคามสุขภาพของคนไทยจำนวนมากขณะนี้นั้น หลายฝ่ายมองว่าเป็นปัญหาสิ่งแวดล้อม อย่างไรก็ตาม ผู้เขียนเห็นว่า นอกจากจะเป็นปัญหาสิ่งแวดล้อม (ในระดับระหว่างประเทศด้วยไม่ใช่เพียงแค่ในประเทศ) ยังมีมิติของกฎหมายสิทธิมนุษยชนระหว่างประเทศปนอยู่ด้วย กล่าวคือ ปัญหาฝุ่น pm 2.5 ก่อให้เกิดผลกระทบต่อสิทธิมนุษยชนในหลายๆ ด้านเช่น สิทธิในชีวิต สิทธิที่จะมีสุขภาพที่ดี นอกจากนี้แล้ว การแก้ไขปัญหาฝุ่น pm2.5 ยังสามารถดำเนินการตามกรอบพันธกรณีระหว่างประเทศของสิทธิมนุษยชนได้ด้วย

อนึ่ง ในเวทีระหว่างประเทศ มีกระแสเรียกร้องให้ “สิทธิที่จะหายใจอากาศบริสุทธิ์” เป็นสิทธิมนุษยชนอีกด้วย ที่ผ่านมา ประชาคมระหว่างประเทศจะให้ความสำคัญกับอาหารและน้ำดื่มที่บริสุทธิ์ มากกว่าความสำคัญของอากาศ อย่างไรก็ตาม อากาศที่บริสุทธ์ไม่ใช่เป็นทรัพยากรธรรมชาติที่ไม่มีวันหมดไปอย่างที่หลายคนคิด Panel ขององค์การการค้าโลก (WTO) เคยวินิจฉัยในคดี Gasoline ว่า อากาศเป็นทรัพยากรที่อาจหมดไปได้ (exhaustible natural)[2] ยิ่งกว่านั้น ในปฏิญญาสต๊อกโฮมส์ (Stockholm Declaration 1972) ยังได้ยืนยันว่า ทรัพยากรธรรมชาติบนโลกใบนี้ เช่นอากาศจะต้องได้รับการปกป้องเพื่อประโยชน์แก่คนรุ่นปัจจุบันและอนาคต[3]

ในระยะหลังๆ ที่ผ่านมาทั่วภูมิภาคของโลกกำลังเผชิญภยันตรายของมลพิษทางอากาศ โดยเฉพาะอย่างยิ่งฝุ่น pm2.5 ที่สร้างผลกระทบในเมืองใหญ่ๆ หลายเมืองทั่วโลกไม่เว้นแม้กระทั่งเมืองใหญ่ในกลุ่มประเทศพัฒนาแล้ว อย่างกรุงลอนดอน ประเทศอังกฤษ[4] ทำให้สหประชาชาติและนานาประเทศหันมาให้ความสนใจกับปัญหามลพิษทางอากาศมากขึ้น

ข้อเขียนนี้มุ่งหมายที่จะอธิบายปัญหาฝุ่น pm2.5 ในกรอบของกฎหมายระหว่างประเทศ

1. พันธกรณีตามกฎหมายสิทธิมนุษยชนระหว่างประเทศ: คุ้มครอง เคารพและทำให้เติมเต็ม

ตามกฎหมายสิทธิมนุษยชนระหว่างประเทศกำหนดพันธกรณีแก่รัฐอยู่ 3 ด้าน คือ พันธกรณีในการคุ้มครอง (protect) เคารพ (respect) และ ทำให้เติมเต็ม (fulfill) ในแง่ของการคุ้มครอง รัฐจะต้องจัดกามาตรการทั้งทางนิติบัญญัติ (การออกกฎหมาย) และการบังคับใช้กฎหมายเกี่ยวกับมลพิษทางอากาศอย่างเคร่งครัด ในแง่ของการเคารพ รัฐต้องใช้ความพยายามที่จะหลีกเลี่ยงการละเมิดสิทธิมนุษยชนที่อาจส่งผลกระทบต่อสิทธิในชีวิตและสิทธิเกี่ยวกับสุขอนามัย เช่น โครงการสัมปทานต่างๆ ของรัฐจะต้องมีมาตรการบรรเทาผลกระทบที่จะมีต่อสุขภาพของประชาชน ส่วนการทำให้เติมเต็มนั้น รัฐจะต้องดำเนินการมาตรการต่างๆ เพื่อให้ประชาชนสามารถมีสิทธิในชีวิตและสุขภาพรวมถึงสิทธิที่จะหายใจอากาศบริสุทธิ์ได้อย่างแท้จริง มาตรการเช่นว่านี้ได้แก่ มาตรการตรวจจับมลพิษ การจัดทำแผนคุณภาพอากาศ เป็นต้น

2. ผลกระทบของฝุ่น pm2.5 ต่อสิทธิมนุษยชนระหว่างประเทศ

ปัจจุบันมีนักวิชาการหันมาให้ความสนใจประเด็นความสัมพันธ์ระหว่างปัญหาสิ่งแวดล้อมที่มีต่อสิทธิมนุษยชนในด้านต่างๆ มากขึ้น สหประชาชาติเองก็ให้ความสนใจในประเด็นนี้ โดยในระยะแรกได้มุ่งไปที่ปัญหาคุณภาพของอากาศที่เกิดจากฝุ่น pm2.5 โดยมีกระแสเสนอว่า สิทธิในการหายใจอากาศที่บริสุทธิ์ (right to breathe clean air) เป็นสิทธิมนุษยชนอย่างหนึ่ง ยิ่งกว่านั้น ปัญหาฝุ่น pm 2.5 ที่กำลังคุกตามคนไทยจำนวนมากนั้นได้ส่งผลกระทบต่อสิทธิมนุษยชนอย่างที่เราคาดไม่ถึง ดังนี้

2.1 สิทธิในชีวิต (right to life)

ในบรรดาสิทธิมนุษยชนที่เรามีสิทธิในชีวิตสำคัญที่สุด[5] หากเราไม่มีชีวิตเสียแล้ว สิทธิในทรัพย์สิน สิทธิในการเดินทางติดต่อสื่อสาร สิทธิในกระบวนการยุติธรรม สิทธิในการชุมนุม ฯลฯล้วนไม่มีความหมาย เนื่องจากบรรดาสิทธิที่กล่าวมาข้างต้นล้วนอยู่บนพื้นฐานของสิทธิในชีวิตทั้งสิ้น หากไม่มีชีวิต มนุษย์ก็คงไม่สามารถใช้สิทธิดังกล่าวได้ สำหรับตราสารระหว่างประเทศที่รับรองสิทธิในชีวิตของมนุษย์ทุกคนได้แก่ ปฏิญญาสากลว่าด้วยสิทธิมนุษยชน (The Universal Declaration of Human Rights)[6]และกติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิพลเมืองและสิทธิทางการเมือง[7]

 ในทางการแพทย์ อันตรายของฝุ่นpm 2.5 ในระยะยาวย่อมส่งผลกระทบต่อชีวิตมนุษย์ ในรายงานของผู้แทนสหประชาชาติระบุว่า มลพิษทางอากาศส่งผลกระทบต่อการเสียชีวิตก่อนวัยอันควรต่อประชากรทั่วโลกปีละประมาณ 7 ล้านคน/ปี และเด็กที่เสียชีวิตประมาณปีละ 6 แสนคน/ปี[8] ฉะนั้น เห็นได้ชัดว่า อันตรายของฝุ่น pm2.5 นั้นคุกคามสิทธิในชีวิตของคนไทยจำนวนมาก โดยเฉพาะอย่างยิ่งประชากรที่อยู่ในกลุ่มเปาะบางอย่างเด็กและผู้สูงวัย

2.2 สิทธิในสุขภาพที่ดี (right to health)

มีตราสารระหว่างประเทศหลายฉบับรับรองสิทธิในสุขภาพที่ดี เช่น ปฏิญญาสากลว่าด้วยสิทธิมนุษยชน[9]กติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิทางเศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรม (International Convent on Economic, Social and Cultural Rights – ICESCR ประเทศไทยเป็นภาคี)[10] และอนุสัญญาว่าด้วยสิทธิเด็ก (Convention on the Rights of the Child ประเทศไทยเป็นภาคี) ตามอนุสัญญาสิทธิเด็กได้กำหนดพันธกรณีแก่รัฐภาคีว่าการดูแลสุขภาพของเด็กนอกจากจะต้องจัดหารอาหารที่ถูกหลักโภชนาการและน้ำดื่มที่สะอาดแล้วยังต้องพิจารณา “อันตรายและความเสี่ยงของสิ่งแวดล้อม” (the dangers and risks of environmental pollution) ด้วย[11] ซึ่งปัญหาฝุ่น pm2.5 จัดอยู่ในความหมายของคำว่า “อันตรายและความเสี่ยงของสิ่งแวดล้อม” สำหรับมาตรการการปิดโรงเรียนที่ได้รับผลกระทบนั้นเป็นมาตรการหนึ่งที่ลดความเสี่ยงที่เด็กจะสูดเอาฝุ่น pm2.5 เข้าไปในร่างกายแต่มาตรการนี้ก็เป็นมาตรการปลายทางเฉพาะหน้าเท่านั้น รัฐบาลต้องมีมาตรการทั้งเชิงป้องกันและบรรเทาได้อย่างมีประสิทธิภาพและยั่งยืนกว่านี้

3.หลักการชี้แนะการทำธุรกิจของภาคเอกชนให้เคารพสิทธิมนุษชนของสหประชาชาติ (UNGP) :แนวทางการแก้ไขปัญหาฝุ่น pm2.5:

สหประชาชาติได้ออกหลักการชี้แนะขององค์การสหประชาชาติว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชน  (The UN Guiding Principles on Business and Human Rights-UNGP) เมื่อค.ศ. 2011 โดยตระหนักว่าการประกอบธุรกิจของภาคเอกชนอาจส่งผลกระทบทางลบต่อสิทธิมนุษยชนในมิติต่างๆ ได้ สาระสำคัญของหลักการนี้คือ รัฐมีหน้าที่ต้องคุ้มครอง (protect) สิทธิมนุษยชน ภาคธุรกิจเอกชนมีความรับผิดชอบในการเคารพ (respect) สิทธิมนุษยชนและทั้งภาครัฐและเอกชนจะต้องจัดให้มีมาตรการเยียวหาความเสียหายแก่ผู้ได้รับผลกระทบ หลักการ UNGP ได้เปลี่ยนทัศนคติของคนทั่วไปที่เข้าใจว่าเรื่องสิทธิมนุษยชนเป็นเรื่องของรัฐอย่างเดียว แต่แท้จริงแล้ว การประกอบธุรกิจของภาคเอกชนได้ส่งผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมและสิทธิมนุษยชนเป็นอย่างมาก ไม่ว่าจะเป็นเรื่องของการสร้างคอนโด รถไฟฟ้า ในกรุงเทพที่ก่อให้เกิดฝุ่นละอองเป็นจำนวนมาก ตามหลักการของ UNGP กำหนดว่าให้ภาคธุรกิจเอกชนเคารพสิทธิมนุษยชนโดยการหลีกเลี่ยงการละเมิดสิทธิมนุษยชนทั้งโดยตรงและโดยอ้อม[12] ยิ่งกว่า ในหลักการ UNGP นี้ยังเรียกร้องให้ภาคธุรกิจเอกชนทำการประเมินความเสี่ยงแก่ห่วงโซ่การผลิต (supply chain) ในธุรกิจของตนด้วย[13] ฉะนั้น บริษัทที่รับซื้อผลิตภัณฑ์การเกษตรต่างๆ เช่น ข้าวโพด (เพื่อป้อนอุตสาหกรรมสัตว์) อ้อย เห็ดเพาะ จะต้องพิจารณาว่า เกษตรกรที่ตนเป็นคู่ค้านั้นมีส่วนในการเผาป่าหรือเผาซากไร่เพื่อเตรียมการปลูกหรือไม่ บริษัทเหล่านี้ไม่ควรแสวงหาผลประโยชน์บนความทุกข์ยากของประชาชน

เป็นที่น่ายินดีและน่าท้าทายว่าตอนนี้ประเทศไทยประกาศใช้แผนปฎิบัติการแห่งชาติว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชนซึ่งครอบคลุม 4 เรื่องหนึ่งในนั้นคือเรื่องสิ่งแวดล้อม ทุกภาคส่วนจะต้องช่วยกันขับเคลื่อนแก้ไขปัญหาฝุ่นpm2.5 ให้สำเร็จได้อย่างเป็นรูปธรรม

4.ปัญหาฝุ่น pm2.5 กับเป้าหมายการพัฒนาที่หยั่งยืน (Sustainable Development Goals : SDGs)

เป้าหมายการพัฒนาที่หยั่งยืนเป็นเป้าหมายเกี่ยวกับการพัฒนาประเทศที่จัดทำขึ้นโดยสหประชาชาติเป็นเป้าหมายที่นานาประเทศต่างมีพันธกิจที่จะต้องขับเคลื่อนเพื่อให้บรรลุเป้าหมายร่วมกัน โดยมีเป้าหมายทั้งหมด 17 เป้าหมาย โดยเป้าหมายที่เกี่ยวข้องกับปัญหาฝุ่น pm2.5 คือเป้าหมายที่ 3 ว่าด้วยการมีสุขภาพและความเป็นอยู่ที่ดี (Good Health and Well-being) โดยตัวชี้วัดข้อ 3.9 กำหนดว่าในปี ค.ศ. 2030 (พ.ศ. 2573 อีกประมาณ 10 ปีนับจากนี้) อัตราจำนวนผู้เสียชีวิตและผู้เจ็บป่วยจากสารเคมีที่เป็นอันตรายและมลพิษทางอากาศ น้ำ ดินและการปนเปื้อนต่างๆ จะต้องลดลงอย่างมาก จากข้อ 3.9 จะเห็นได้ว่า ปัญหาฝุ่น pm2.5 ได้อยู่ในขอบเขตของปัญหามลพิษทางอากาศด้วย หากพิจารณาจากเป้าหมายการพัฒนาที่หยั่งยืนข้อที่ 3 และตัวชี้วัดข้อ 3.9 แล้ว ปัญหาฝุ่น pm2.5 นับเป็นโจทก์ที่ท้าทายมากสำหรับประเทศไทย โดยเฉพาะอย่างยิ่งคณะอนุกรรมการขับเคลื่อนเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืนที่จะต้องดำเนินงานให้เป้าหมายข้อนี้สำฤทธิผลอย่างเป็นรูปธรรมและทันกรอบเวลาที่กำหนดไว้

5. ปัญหาการเผาป่าในประเทศและประเทศเพื่อนบ้าน: การใช้สิทธิในทรัพย์สิน ต้องไม่ก่อให้เกิดความเสียหายแก่ผู้อื่น (sic utere ut alienum non laedas)

นอกจากฝุ่น pm 2.5 จะเกิดจากการเผาไหม้ของรถยนต์ การก่อสร้างโครงการของรัฐและเอกชนต่างๆ แล้ว สาเหตุสำคัญอีกประการหนึ่งก็คือ การเผาป่าเพื่อเตรียมพื้นที่ทำการเกษตรหรือการเผาขยะต่างๆ ในที่โล่งแจ้ง ในรายงานของผู้แทนสหประชาชาติได้ระบุว่าปัญหาการเผาป่าในเขตเอเชียตะวันออกเฉียงใต้เป็นสาเหตุสำคัญประการหนึ่งที่ก่อให้เกิดฝุ่น pm2.5 เพียงแต่ว่าในรายงานนี้ไม่ได้ระบุประเทศ อย่างไรก็ดี เป็นที่ทราบว่า การเผาป่าหรือเผานาหรือที่เพาะปลูกก็ดี เป็นสิ่งที่กระทำกันอย่างแพร่หลายในประเทศไทยและประเทศเพื่อนบ้านอย่างเมียนมาร์ กัมพูชา และอินโดนีเซีย ซึ่งก่อให้เกิดมลพิษข้ามพรมแดนอย่างฝุ่นละอองและกลิ่นเหม็น ประเด็นคือ การกระทำแบบนี้ละเมิดพันธกรณีระหว่างประเทศหรือไม่

ตามหลักกฎหมายระหว่างประเทศมีหลักอยู่ว่า รัฐต้องไม่อนุญาตหรือยินยอมให้มีการใช้ดินแดนของตนเองที่จะก่อให้เกิดความเสียหายต่อรัฐอื่นๆ (sic utere ut alienum non laedas) หลักกฎหมายนี้ได้รับการยืนยันในคดี Trail Smelter Case[14] และ Corfu Channel case[15] หมายความว่า รัฐจะยอมให้มีการประกอบกิจกรรมที่ในลักษณะที่ก่อให้เกิดความเสียหาย (ข้ามพรมแดน) ต่อประเทศอื่นไม่ได้ ยิ่งกว่านั้นในกรอบของอาเซียนเองมีความตกลงอาเซียนว่าด้วยมลพิษจากหมอกควันข้ามแดน ASEAN Agreement on Transboundary Haze Pollution) โดยหนึ่งในมาตรการตามความตกลงนี้รัฐภาคีจะต้องดำเนินมาตรการป้องกันและเฝ้าระวังการเผาป่าหรือการเผาเพื่อเตรียมการเพาะปลูก โดยเฉพาะอย่างยิ่งบริเวณพื้นที่ที่มีแนวโน้มว่าจะเกิด (fire prone areas) คำถามก็คือ ปัญหาการเผาป่าหรือการเผาเพื่อเตรียมการเพาะปลูกที่เกิดขึ้นบริเวณภาคเหนือของประเทศไทยนั้นเป็นพื้นที่ที่เกิดขึ้นในพื้นที่เดิมๆ ช่วงเวลาเดิมๆ แต่ทำไมการเผาป่าจึงเกิดขึ้นซ้ำซากได้เป็นเวลาหลายปีติดต่อกันส่งผลกระทบเป็นวงกว้างทั้งต่อปัญหาสุขภาพและธุรกิจการท่องเที่ยวของไทย

อย่างไรก็ดี ปัญหาการเผาป่า รัฐบาลไทยก่อนที่จะเรียกร้องให้ประเทศเพื่อนบ้านระงับการกระทำนี้ เราจะต้องจัดการปัญหาการเผาป่าหรือเผานาในประเทศเราให้ได้เสียก่อน มิฉะนั้นแล้ว เราเองก็คงไม่สามารถเรียกร้องให้ประเทศเพื่อนบ้านระงับการกระทำเช่นว่านี้ได้เพราะเราเองก็ยังปล่อยปละละเลยไม่เอาจริงเอาจังกับการเผาป่าหรือเผาเพื่อเตรียมการเพาะปลูกทำเกษตรกรรม

6.รัฐธรรมนูญกับการคุ้มครองสิทธิที่จะหายใจอากาศบริสุทธิ์

นอกจากกฎหมายสิทธิมนุษยชนระหว่างประเทศแล้ว ศาลของบางประเทศเริ่มที่จะคุ้มครอง “สิทธิในชีวิต” ตามรัฐธรรมนูญให้มีขอบเขตกว้างขวางขึ้นคลุมถึงสิทธิที่จะมีสุขภาพที่ดีหรืออยู่ในสภาพแวดล้อมที่ดีไม่เป็นอันตรายต่อชีวิตด้วย เช่น ศาลสูงสุดของอินเดียเคยตีความว่า “สิทธิในชีวิต” ตามมาตรา 21 แห่งรัฐธรรมนูญมีความหมายกว้างครอบคลุมถึงสิทธิที่จะหายใจอากาศบริสุทธิ์หรือสิทธิที่จะอยู่ในสภาพแวดล้อมที่ดีและศาลยังสั่งให้รัฐบาลเยียวยาความเสียหายแก่ผู้ได้รับผลกระทบหากรัฐบาลไม่สามารถให้ประชาชนเข้าถึงอากาศที่ดีได้[16] หรือศาลสูงสุดของปากีสถานก็ตีความคำว่า “สิทธิในชีวิต” ว่าหมายความรวมถึงสิทธิที่จะอยู่ในสภาพแวดล้อมที่ดีด้วย[17] นอกจากนี้ศาลของประเทศเยอรมันในหลายเมืองก็มีคำตัดสินคุ้มครองสิทธิในอากาศบริสุทธิ์ โดยออกคำสั่งห้ามรถดีเซลวิ่งในบางพื้นที่ เช่น ศาลเมืองเบอร์ลิน[18] ศาลปกครองเมืองดุสเซลดอร์ฟและอีกหลายเมือง[19]

สำหรับรัฐธรรมนูญของประเทศไทยนั้นมีบทบัญญัติหลายมาตราที่สามารถนำมาเป็นหลักอ้างอิงการคุ้มครองสิทธิของประชาชนที่จะอยู่ในสภาพแวดล้อมที่ดีได้ เช่น มาตรา 50 (8)[20] มาตรา 57 (2)[21] มาตรา 58 เกี่ยวกับการประเมินด้านสิ่งแวดล้อม มาตรา72 (5) เกี่ยวกับการส่งเสริมการใช้พลังงานทางเลือกและที่สำคัญที่สุดคือมาตรา 28 วรรคแรกรับรองสิทธิในชีวิต ฉะนั้น หากกล่าวโดยสรุปแล้ว แม้ว่ารัฐธรรมนูญฉบับปัจจุบันจะมิได้รับรองสิทธิที่จะหายใจอากาศบริสุทธิ์โดยชัดแจ้ง เป็นที่น่าสังเกตว่าในหมวดแนวนโยบายแห่งรัฐมาตรา 72 นั้นกล่าวแต่เพียงการวางแผนใช้ที่ดิน การจัดให้มีทรัพยากรน้ำที่มีคุณภาพและการอนุรักษ์พลังงานแต่ไม่ได้กล่าวถึงการจัดให้มีอากาศที่ดีแต่ประการใด นอกจากนี้ มาตรา 73 บัญญัติว่าให้รัฐพึงจัดมาตรการหรือกลไกที่ช่วยให้เกษตรกรประกอบเกษตรกรรมอย่างมีประสิทธิภาพ ได้ผลผลิตมาก มีความปลอดภัย ใช้ต้นทุนต่ำและแข่งกับตลาดได้ แต่เป็นที่น่าเสียดายที่มาตรานี้ไม่ได้กล่าวถึงการทำเกษตรที่หยั่งยืนที่ไม่ก่อให้เกิดมลพิษทางอากาศ กล่าวอีกนัยหนึ่ง มาตรานี้กล่าวแต่เพียงการส่งเสริมการเกษตรในเชิงการค้าพาณิชย์อย่างเดียวโดยขาดมิติด้านสิ่งแวดล้อมและสิทธิในสุขภาพที่ดีของประชาชน

บทส่งท้าย

ในรายงานของผู้รายงานพิเศษสหประชาชาติได้เรียกร้องให้ทุกภาคส่วนไม่ว่าเป็นองค์กรของรัฐ ภาคประชาสังคมและภาคธุรกิจเอกชนให้เข้ามามีส่วนร่วมในการแก้ไขปัญหาฝุ่น pm2.5 อย่างจริงจังและต่อเนื่อง โดยในรายงานฉบับนี้ได้เสนอให้รัฐพิจารณามาตรการที่เป็นรูปธรรมหลายอย่าง[22] เช่น การห้ามสร้างโรงไฟฟ้าที่ใช้พลังงานฟอสซิลและให้ใช้พลังงานหมุนเวียนแทน การประเมินความเสี่ยงด้านสิ่งแวดล้อมและสิทธิมนุษยชนในการดำเนินโครงการใหม่ๆ ในส่วนของภาคธุรกิจเอกชน ในรายงานเสนอว่าภาคธุรกิจควรใช้ความพยายามที่ลดการปล่อยมลพิษรวมถึงห่วงโซ่ทางธุรกิจ (supply chain) ด้วย และไม่ควรใช้พลังงานฟอสซิลแต่หันมาใช้พลังงานทางเลือกมากขึ้น

แต่ไม่ว่าจะมีกฎหมาย นโยบาย แผน ยุทธศาสตร์ แนวปฎิบัติ[23] มากน้อยเพียงไรก็ตาม ไม่สำคัญเท่าการบังคับใช้กฎหมายอย่างจริงจังและต่อเนื่อง รวมถึงการให้ความร่วมมือจากประชาชน โดยเฉพาะอย่างยิ่งการตระหนักว่าภัยเงียบของฝุ่น pm2.5 กำลังคุกคามคนไทยในเวลานี้