หนังสือยื่นถึงคณะกรรมาธิการวิสามัญ พิจารณาศึกษาแนวทางการบริหารจัดการลุ่มน้ำทั้งระบบ

บ้านแม่เงา ต.แม่สวด

อ.สบเมย จ.แม่ฮ่องสอน

เรื่อง  คัดค้านโครงการเพิ่มปริมาณน้ำต้นทุนให้เขื่อนภูมิพล   จังหวัดแม่ฮ่องสอนและจังหวัดตาก

เรียน คณะกรรมาธิการวิสามัญ พิจารณาศึกษาแนวทางการบริหารจัดการลุ่มน้ำทั้งระบบ

เนื่องด้วยข้าพเจ้า ชุมชนที่จะได้รับผลกระทบจากโครงการเพิ่มปริมาณน้ำต้นทุนให้เขื่อนภูมิพล จังหวัดแม่ฮ่องสอนและจังหวัดตาก มีความวิตกกังวลเกี่ยวกับผลกระทบจากโครงการทั้งในส่วนที่เป็นเขื่อนเพื่อกักเก็บน้ำ สถานีสูบน้ำ จุดกองวัสดุ และอุโมงค์ส่งน้ำ

ซึ่งแนวคิดโครงการผันน้ำสาละวินลงสู่ลุ่มน้ำเจ้าพระยานั้นมีมาตั้งแต่ราวปี 2520 จนเป็นรูปเป็นร่างเมื่อปี 2535 ที่รัฐบาลไทยต้องการแก้ไขปัญหาการขาดแคลนน้ำโดยได้ศึกษาการผันน้ำจากลำน้ำสาขาต่าง ๆ ของแม่น้ำสาละวินในฝั่งไทยได้แก่ แม่น้ำปาย แม่น้ำยวม และลำน้ำสาขาของแม่น้ำเมย ซึ่งพื้นที่ศึกษาอยู่ในเขตจังหวัดจังหวัดเชียงใหม่ ตาก และแม่ฮ่องสอน โดยมีการศึกษาแนวทางการผันน้ำอีกหลายครั้ง โดยเฉพาะการศึกษาความเหมาะสมของโครงการและรายงานการประเมินผลกระทบทางสิ่งแวดล้อมในปี 2546 แต่เนื่องด้วยเป็นโครงการที่ต้องใช้งบประมาณมากจึงไม่ได้มีการดำเนินการต่อ

ต่อมาในช่วงปี 2560-2562 กรมชลประทานได้จัดทำรายงานการศึกษาความเหมาะสมของโครงการและรายงานการประเมินผลกระทบทางสิ่งแวดล้อมพร้อมกับออกแบบโครงการแนวส่ง ในชื่อ “โครงการเพิ่มปริมาณน้ำต้นทุนให้เขื่อนภูมิพล จังหวัดแม่ฮ่องสอนและจังหวัดตาก” ซึ่งครอบคลุมพื้นที่ ตำบลแม่วะหลวง จังหวัดตาก ตำบลแม่สวด ตำบลกองก๋อย และตำบลสบเมย จังหวัดแม่ฮ่องสอน, ตำบลนาเกียน ตำบลอมก๋อย อำเภอฮอด และตำบลนาคอเรือ อำเภอฮอด จังหวัดเชียงใหม่ รวมหมู่บ้านที่อยู่ในบริเวณโครงการทั้งที่เป็นอ่างเก็บน้ำ สถานีสูบน้ำ จุดกองวัสดุ และอุโมงค์แล้วประมาณ 36 หมู่บ้าน

ตลอดระยะเวลาที่ผ่านมา กรมชลประทานได้เข้ามาในพื้นที่เพื่อศึกษาและจัดประชุม แต่ชุมชนที่อยู่รอบ ๆ บริเวณโครงการกลับไม่มีส่วนร่วมในกระบวนการเหล่านั้นแต่อย่างใด พอรู้ตัวอีกทีกระบวนการศึกษาทั้งหลายก็เสร็จสิ้นแล้ว อีกทั้งที่ผ่านมาข้อกังวลต่าง ๆ ของชุมชนที่ปรากฏในเวทีประชุมแต่ละครั้งก็ไม่ได้รับคำตอบที่ชัดเจนและบางข้อกังวลก็ไม่ถูกเขียนลงในรายงาน ซึ่งทุกเวทีประชุมที่ผ่านมาตัวแทนชุมชนที่เข้าร่วมได้แสดงเจนาชัดเจนมาโดยตลอดว่าไม่ต้องโครงการผันน้ำยวม-เงา เนื่องจากกังวลถึงผลกระทบที่จะเกิดขึ้นกับชุมชนและสิ่งแวดล้อมดังนี้

1. กังวลเรื่องน้ำท่วมที่อยู่อาศัย ที่ดินทำกิน พื้นที่ที่พวกเราอาศัยและที่ทำกิน ส่วนใหญ่อยู่ใกล้แม่น้ำเงา และแม่น้ำยวม ซึ่งรวมไปถึงลำห้วยสาขาของทั้งสองแม่น้ำด้วย ที่ผ่านมาพวกเราแสดงข้อกังวลนี้มาโดยตลอด ทุกเวที แต่ไม่เคยได้รับคำตอบที่ชัดเจนว่าจะมีมาตรการป้องกัน เยียวยาอย่างไร ได้เพียงตอบพวกเราว่ามีมาตรการแล้วและจะบริหารจัดการน้ำไม่ให้กระทบกับชุมชน
2. น้ำอุปโภค-บริโภคของชุมชนใช้ระบบประปาภูเขา ดังนั้นหากดูจากโครงการก่อสร้างนี้แล้วย่อมกระทบถึงต้นน้ำอันเป็นแหล่งอุปโภค-บริโภคอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ และไม่เคยมีการชี้แจงให้ชุมชนแต่อย่างใด
3. หากเกิดความเสียหายต่อที่ดินทำกิน ที่อยู่อาศัย โดยเฉพาะชุมชนที่ไม่มีเอกสารสิทธิ์และคนที่ยังไม่มีสัญชาติไทย ก็ไม่เคยได้รับคำตอบที่ชัดเจนว่าจะช่วยเหลือเยียวยากรณีนี้อย่างไร
4.  เรื่องจุดกองวัสดุหลังจากมีการขุดเจาะ ชุมชนยังไม่ทราบแน่ชัดว่ากองดินเหล่านั้นจะใช้พื้นที่กว้างแค่ไหน สูงแค่ไหน และโดยเฉพาะในฤดูฝนจะมีมาตรการในการป้องกันการชะล้างของกองดินเหล่านี้อย่างไร หากเกิดการสไลด์ของดิน และจุดกองดินเหล่านั้นหากกองในพื้นที่ป่า ก็จะทำให้ชุมชนสูญเสียพื้นที่ป่าไปอย่างหลีกเลี่ยงมิได้ และหากจุดกองดินไปทับกับที่ทำกินชาวบ้านซึ่งไม่มีเอกสารสิทธิ์ก็ไม่มีการยืนยันว่าจะมีการชดเชยค่าเสียหายอย่างไร
5. เรื่องการก่อสร้างเขื่อน ไม่มีการพูดถึงเส้นทางที่จะเข้าไปยังจุดสร้างเขื่อนว่าใช้เส้นทางไหน ระหว่างการขนส่งจะก่อให้เกิดผลกระทบอะไรบ้าง และชุมชนระหว่างทางเหล่านั้นส่วนใหญ่ก็ไม่เคยรับรู้ข้อมูลเกี่ยวกับโครงการและไม่ได้เข้าร่วมเวทีประชุม
6. เรื่องการทำแบบประเมินที่ผ่านมามีผู้นำที่เห็นด้วยกับโครงการเป็นผู้ดำเนินการแทนโดยวิธีการที่ใช้คือให้คนประเมินเก็บบัตรประจำตัวประชาชนของสมาชิกชุมชน แล้วเอาไปกรอกเอง และคำตอบในในแบบสำรวจก็ปรากฏว่าเจ้าของบัตรเห็นชอบกับโครงการ ซึ่งเป็นสิ่งที่ไม่ถูกต้องเพราะไม่มีการอธิบายให้ชาวบ้านฟังว่าเนื้อหาในแบบสอบถามแต่ละคำถามนั้นถามว่าอย่างไร อีกทั้งยังไม่รู้ว่าข้อมูลที่กรอกลงในแบบสอบถามนั้นตรงตามเจตนารมณ์หรือไม่
7. เรื่องจำนวนชุมชนที่ปรากฏในรายงานโครงการนั้นก็มีแต่ชุมชนหลัก ๆ ที่ปรากฏบนแผนที่ แต่ในบริเวณรอบ ๆ โครงการยังมีอีกหลายชุมชนที่ไม่ปรากฏในรายงาน เพราะชุมชนเหล่านั้นเป็นหย่อมบ้านของบ้านหลักที่ปรากฏในรายงาน
8. เรื่องการใช้ภาษาในที่ประชุม รายชื่อชุมชนที่ปรากฏในรายงานของกรมชล 36 ชุมชน ล้วนแล้วแต่ใช้ภาษาท้องถิ่น คือภาษากะเหรี่ยง ซึ่งมีทั้งกะเหรี่ยงโปว์และกะเหรี่ยงสกอร์ แต่ในการดำเนินการประชุมผู้จัดประชุมใช้ภาษาไทยเป็นภาษาหลัก ผู้นำชุมชนที่ถูกเชิญเข้าร่วมประชุมอาจสื่อสารภาษาไทยได้ แต่ก็ไม่มีความเข้าใจเนื้อหาเพียงพอที่จะนำมาถ่ายทอดแก่สมาชิกชุมชนต่อได้  และในเวทีปัจฉิมนิเทศโครงการ ผู้เข้าร่วมก็ได้สะท้อนในที่ประชุมแล้วว่าสิ่งที่ผู้เกี่ยวข้องนำเสนอในเวทีนั้นผู้เข้าร่วมไม่เข้าใจ อีกทั้งยังไม่ปรากฏว่ามีการเขียนประเด็นนี้ลงในสรุปรายงาน ทั้ง ๆ ที่เป็นประเด็นสำคัญ 

พวกเราเครือข่ายประชาชนลุ่มน้ำเงา-ยวม และชุมชนที่อยู่รอบบริเวณโครงการ ซึ่งที่เป็นผู้ได้รับผลกระทบหรืออาจจะได้รับผลกระทบจากโครงการดังกล่าวทั้งทางตรงและทางอ้อม ขอยืนยันเจตนารมณ์ว่าพวกเราไม่เห็นด้วยกับ“โครงการเพิ่มปริมาณน้ำต้นทุนให้เขื่อนภูมิพล จังหวัดแม่ฮ่องสอนและจังหวัดตาก”

เราต้องการให้คณะกรรมาธิการลุ่มน้ำ ทบทวนแนวทางการบริหารจัดการน้ำในประเทศไทยทั้งระบบเพื่อให้เกิดการแก้ไขปัญหาที่ตรงจุดจากต้นเหตุ ไม่ใช่แก้ไขปัญหาที่ปลายเหตุเช่นโครงการนี้ ซึ่งสถานการณ์น้ำท่วมและแล้งที่เกิดขึ้นซ้ำซากทุกปีชี้ชัดแล้วว่า โครงการสร้างเขื่อนขนาดใหญ่ ขนาดกลาง ตลอดจนการผันน้ำจากลุ่มน้ำหนึ่งไปยังอีกลุ่มน้ำหนึ่ง ไม่สามารถแก้ไขปัญหาน้ำแล้งและน้ำท่วมให้กับประชาชนได้ และต้องรับฟังเสียงของประชาชนอย่างจริงจังและจริงใจ พร้อมเปิดโอกาสให้ประชาชนผู้ที่ได้รับผลกระทบหรืออาจจะได้รับผลกระทบเข้ามามีส่วนร่วมตั้งแต่เริ่มต้น ไม่ใช่ทำรายงานการศึกษาเสร็จแล้วค่อยเปิดเผยข้อมูลให้ประชาชนทราบเช่นโครงการนี้

ดังนั้นพวกเราประชาชนในนามเครือข่ายแม่น้ำเงา แม่น้ำยวม ชุมชนที่ปรากฏในแนวอุโมงค์ผันน้ำ ชุมชนที่อยู่ปลายอุโมงค์ขอเรียกร้องให้กรรมาธิการลุ่มน้ำมีมติทบทวนข้อกังวลและให้ยุติโครงการเพิ่มปริมาณน้ำต้นทุนให้เขื่อนภูมิพล จังหวัดแม่ฮ่องสอนและจังหวัดตากทันที