1. รัฐแต่ละรัฐย่อมมีอำนาจอธิปไตยเหนือดินแดนของตน รัฐธรรมนูญและกฎหมายของรัฐใดจึงย่อมมีผลใช้บังคับภายในดินแดนของรัฐนั้น ตามรัฐธรรมนูญ 2560 ของไทย อำนาจอธิปไตยเป็นของปวงชนชาวไทย (มาตรา 3 วรรคหนึ่ง) กสม. เป็นหนึ่งในองค์กรอิสระตามรัฐธรรมนูญ ต้องปฏิบัติหน้าที่ให้เป็นไปตามรัฐธรรมนูญ กฎหมาย และหลักนิติธรรม เพื่อประโยชน์ส่วนรวมของประเทศชาติและความผาสุกของประชาชนโดยรวม (มาตรา 3 วรรคสอง) 

2. แม้ กสม. จะมีหน้าที่และอำนาจในการตรวจสอบและรายงานข้อเท็จจริงที่ถูกต้องเกี่ยวกับการละเมิดสิทธิมนุษยชนโดยไม่ล่าช้า (รัฐธรรมนูญ มาตรา 247(1)) และพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ พ.ศ. 2560 ( พรป. กสม. มาตรา 26(1)) ก็ตาม กสม. ก็ต้องดำเนินการตรวจสอบภายในเขตประเทศไทย โดยมุ่งหมายที่จะส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชนอย่างเป็นระบบ และเฝ้าระวังและติดตามสถานการณ์ด้านสิทธิมนุษยชนของประเทศ ในกรณีที่ปัญหาการละเมิดสิทธิมนุษยชนเกิดขึ้นแก่พลเมืองไทยนอกราชอาณาจักรไทย กสม. มีหน้าที่ประสานหรือแสวงหาความร่วมมือจากหน่วยงานของรัฐ องค์กรเอกชน ภาคประชาสังคม และองค์การระหว่างประเทศในด้านสิทธิมนุษยชน (มาตรา 27(3) และมาตรา 33วรรคสอง) กสม. ไม่มีอำนาจที่จะประสานความร่วมมือกับรัฐบาลของประเทศอื่นโดยตรง แต่เป็นหน้าที่ของกระทรวงการต่างประเทศ

3. เมื่อมีกรณีนายวันเฉลิมเกิดขึ้นที่กรุงพนมเปญ ราชอาณาจักรกัมพูชา กสม. ก็มิได้นิ่งนอนใจ และห่วงใยเป็นอย่างยิ่ง เพราะเป็นกรณีที่เกี่ยวข้องกับสิทธิและเสรีภาพของคนไทยที่เกิดขึ้นนอกราชอาณาจักรไทย จึงได้ดำเนินการตามหน้าที่และอำนาจที่กำหนดไว้ตามรัฐธรรมนูญ  และ พรป. กสม.  โดยเมื่อวันจันทร์ที่ 8 มิถุนายน 2563 ได้มีหนังสือราชการขอความร่วมมือจากกระทรวงการต่างประเทศ เพื่อแสวงหาข้อเท็จจริงที่ถูกต้องและทำความจริงให้ปรากฏ ผ่านหน่วยงานของกระทรวงการต่างประเทศในราชอาณาจักรกัมพูชา แล้วแจ้งให้ กสม. ทราบ เพื่อดำเนินการในส่วนที่เกี่ยวข้องต่อไป

4. ต่อมาเมื่อวันอังคารที่ 9 มิถุนายน 2563 มีตัวแทนของกลุ่มนักเคลื่อนไหวทางการเมืองและนักสิทธิมนุษยชนมายื่นเรื่องขอให้ กสม. เร่งประสานงานกับรัฐบาลและหน่วยงานที่เกี่ยวข้องเพื่อสืบหาตัวนายวันเฉลิมโดยด่วน สำนักงาน กสม. ได้รับเรื่องไว้และดำเนินการต่อไปแล้ว

5. อนึ่ง เมื่อบ่ายวันอังคารที่ 9 มิถุนายน 2563 มีรายงานข่าวทางสื่อมวลชนว่า พี่สาวของนายวันเฉลิม สัตย์ศักดิ์สิทธิ์ ได้เข้ายื่นเรื่องต่อ ส.ส.บัญชีรายชื่อของพรรคการเมืองหนึ่ง และโฆษกคณะกรรมาธิการการกฎหมาย การยุติธรรม และสิทธิมนุษยชน สภาผู้แทนราษฎร เพื่อติดตามความคืบหน้า และเชิญหน่วยงานที่เกี่ยวข้องเข้ามาให้ข้อมูล และต่อมาเมื่อวันพุธที่ 10 มิถุนายน 2563 มีการยื่นกระทู้ถามสดต่อที่ประชุมสภาผู้แทนราษฎร

คณะกรรมการ กสม.มีอำนาจตรวจสอบการอุ้มหาย วันเฉลิม สัตย์ศักดิ์สิทธิ์ ได้หรือไม่ 

โดยเหตุที่ วัส ติงสมิตร ประธานกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ(กสม.) แถลงความตอนหนึ่งว่าไม่ดำเนินการตรวจสอบการอุ้มหายวันเฉลิม สัตย์ศักดิ์สิทธิ์โดยอ้างว่า “กรณีดังกล่าวเป็นเรื่องที่เกี่ยวข้องกับสิทธิและเสรีภาพของคนไทยในต่างประเทศ แต่เหตุการณ์ตามข้อกล่าวอ้างเกิดขึ้นนอกราชอาณาจักรไทย จึงไม่อยู่ในหน้าที่และอำนาจที่คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติจะดำเนินการตรวจสอบได้.....” 

ข้ออ้างเช่นนี้ไม่สามารถรับฟังได้เมื่อพิจารณาจากกรอบอำนาจหน้าที่ของคณะกรรมการกสม.ที่กำหนดไว้ตามรัฐธรรมนูญและกฎหมายประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ประกอบด้วย

1. คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติมีอำนาจหน้าที่ตรวจสอบและรายงานข้อเท็จจริงที่ถูกต้องเกี่ยวกับการละเมิดสิทธิมนุษยชนทุกกรณีโดยไม่ล่าช้า และเสนอแนะมาตรการหรือแนวทางที่เหมาะสมในการป้องกันหรือแก้ไขการละเมิดสิทธิมนุษยชน รวมทั้งการเยียวยาผู้ได้รับความเสียหายจากการละเมิดสิทธิมนุษยชนต่อหน่วยงานของรัฐ หรือเอกชนที่เกี่ยวข้อง 

2. สิทธิมนุษยชนที่ต้องตรวจสอบคือสิทธิเสรีภาพที่ได้รับการรับรองหรือคุ้มครองตามรัฐธรรมนูญ ซึ่งในกรณีการอุ้มหายวันเฉลิม สัตย์ศักดิ์สิทธิ์ รัฐธรรมนูญ 60 ได้รับรองสิทธิและเสรีภาพในชีวิตไว้ตามมาตรา 28 ว่า “บุคคลย่อมมีสิทธิและเสรีภาพในชีวิตและร่างกาย”  เมื่อสิทธิเสรีภาพถูกรับรองไว้ในรัฐธรรมนูญแล้ว รัฐไทยจึงไม่เพียงแต่มีอำนาจหน้าที่ไม่ละเมิดสิทธิและเสรีภาพของประชาชนเท่านั้น หากยังมีอำนาจหน้าที่ปกป้องคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพของประชาชนอีกด้วย

3. เมื่อคณะกรรมการกสม.เห็นว่ามีการละเมิดสิทธิมนุษยชน ให้คณะกรรมการกสม.ตรวจสอบข้อเท็จจริงที่ถูกต้องและทำความจริงให้ปรากฏโดยไม่ล่าช้า และต้องศึกษาและวิเคราะห์ให้ทราบถึงสาเหตุของการละเมิดสิทธิมนุษยชน โดยมุ่งเน้นที่จะแก้ไขปัญหาและป้องกันมิให้เกิดการละเมิดสิทธิมนุษยชนในเรื่องนั้นหรือลักษณะเดียวกันนั้นขึ้นอีก

4. ในการดำเนินการตรวจสอบการละเมิดสิทธิเสรีภาพ คณะกรรมการกสม.มีอำนาจขอให้หน่วยงานของรัฐ ข้าราชการ พนักงาน หรือลูกจ้างของหน่วยงานดังกล่าว หรือ บุคคลใด มีหนังสือชี้แจงข้อเท็จจริงหรือให้ความเห็นในการปฏิบัติงาน หรือมาให้ถ้อยคำ หรือส่งวัตถุ เอกสาร หลักฐาน หรือพยานหลักฐานอื่นที่เกี่ยวข้องเพื่อประกอบการพิจารณาภายในระยะเวลา ที่คณะกรรมการกำหนด ในกรณีที่หน่วยงานหรือบุคคลใดไม่ดำเนินการตามที่คณะกรรมการร้องขอ คณะกรรมการจะออกคำสั่งให้หน่วยงานหรือบุคคลนั้นดำเนินการดังกล่าวก็ได้

5. การอุ้มหายนายวันเฉลิม สัตย์ศักดิ์สิทธิ์แม้จะเกิดขึ้นที่ประเทศกัมพูชา ซึ่งรัฐกัมพูชาต้องมีหน้าที่ปกป้องคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพในชีวิตนายวันเฉลิม สัตย์ศักดิ์สิทธิ์ตามหลักดินแดนอยู่แล้ว แต่ขณะเดียวกันรัฐไทยมีหน้าที่ปกป้องคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพในชีวิตนายวันเฉลิม สัตย์ศักดิ์สิทธิ์ตามหลักสัญชาติในฐานะพลเมืองไทย

ด้วยเหตุดังกล่าว คณะกรรมการ กสม. จึงมีอำนาจหน้าที่อย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ที่จะตรวจสอบการอุ้มหาย วันเฉลิม สัตย์ศักดิ์สิทธิ์ โดยการขอให้รัฐมนตรีหรือข้าราชการกระทรวงต่างประเทศ หรือหน่วยงานของรัฐอื่นมาให้ข้อเท็จจริงหรือให้ความเห็นในกรณีดังกล่าว อีกทั้งสามารถเชิญญาติหรือผู้ที่เกี่ยวข้องกับนายวันเฉลิม สัตย์ศักดิ์สิทธิ์มาให้ข้อท็จจริง เพื่อประกอบการพิจารณาของคณะกรรมการกสม.ในการทำข้อเสนอต่อหน่วยงานรัฐดำเนินการตามอำนาจหน้าที่ต่อไป

“การอุ้มหายบุคคลไม่ว่าด้วยเหตุแรงจูงใจทางการเมืองหรือแรงจูงใจส่วนตัวก็ตาม ล้วนเป็นอาชญากรรมร้ายแรงนอกกฎหมายที่รัฐทุกรัฐต้องมีหน้าที่ปกป้องคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของบุคคลที่ถูกอุ้มหายทุกคน”
   
นายไพโรจน์ พลเพชร  
ที่ปรึกษาสมาคมสิทธิเสรีภาพของประชาชน (สสส)
อดีตคณะกรรมการปฏิรูปกฎหมาย (คปก.)
11 มิถุนายน 2563