จากสนามหลวงสู่สนามหวง: เมื่อการเมืองถูกไล่ออกจากพื้นที่สาธารณะ

หลังแนวร่วมธรรมศาสตร์และการชุมนุม นำโดยพริษฐ์ ชิวารักษ์ และปนัสยา สิทธิจิรวัฒนกุล แกนนำสหภาพนักเรียน นิสิต นักศึกษาแห่งประเทศไทย (สนท.) รวมทั้งภาณุพงศ์ จาดนอก ประธานกลุ่มเยาวชนตะวันออกเพื่อประชาธิปไตย ประกาศชุมนุมใหญ่ในวันที่ 19 ก.ย. 2563 ที่ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ท่าพระจันทร์ ในชื่อ "19 กันยา ทวงอำนาจคืนราษฎร" เตรียมพร้อมเคลื่อนขบวนยึดพื้นที่สนามหลวงปักหลักค้างคืน หากมวลชนล้นพื้นที่มหาวิทยาลัย นำมาสู่การตั้งคำถามว่า พื้นที่สนามหลวงเป็นของใคร และใช้ในการชุมนุมทางการเมืองได้หรือไม่

แม้สนามหลวงจะเป็นโบราณสถานที่ขึ้นทะเบียนแล้ว ตั้งแต่ 13 ธ.ค. 2520 หากสถานะโบราณสถานนี้ก็เป็นไปเพื่อประโยชน์ในการดูแลรักษา แต่ไม่กระทบต่อการใช้ประโยชน์ร่วมกันของประชาชน เห็นได้จากระเบียบกรุงเทพมหานคร ว่าด้วยการใช้ การบํารุง และการดูแลรักษาพื้นที่ท้องสนามหลวง พ.ศ. 2555 ยังกำหนดให้สนามหลวงเป็นพื้นที่เปิดให้ประชาชนทั่วไปใช้ เพื่อการพักผ่อนหย่อนใจและออกกำลังกาย รวมถึงใช้เพื่อจัดงานพระราชพิธี งานรัฐพิธี งานประเพณีสำคัญของชาติโดยหน่วยงานของรัฐ และการจัดการแข่งขันกีฬาไทยประจำปี

เดิมสนามหลวงเป็นพื้นที่สาธารณะ เปิดให้ประชาชนเข้าใช้ได้ตลอด 24 ชั่วโมง ทว่าหลังการปิดปรับปรุงภูมิทัศน์ตั้งแต่ปี 2553 โดยใช้งบกว่า 181 ล้านบาท สนามหลวงโฉมใหม่ก็มาพร้อมรั้วเหล็กล้อมรอบ และกำหนดเวลาเปิด-ปิด ตามมาด้วยการปรับปรุงภูมิทัศน์บริเวณทางเท้าอีกครั้งในเดือน ธ.ค. 2562 จนประชาชนแสดงความไม่พอใจที่ไม่สามารถใช้ทางเท้ารอบสนามหลวงได้ แต่ ผอ.เขตพระนคร ชี้แจงผ่านเดลินิวส์ว่า จริงๆ แล้วบริเวณทางเท้ารอบสนามหลวงนั้นไม่ได้เปิดให้ผู้คนสัญจร และมีการวางแผงกั้นมานานแล้ว เพราะพื้นที่ดังกล่าวจะเป็นพื้นที่ที่ใช้ในการทำกิจกรรมพระราชพิธีต่างๆ จึงต้องทำการกั้นไว้ อีกทั้งป้องกันคนจรจัดที่จะเข้าไปนอนในพื้นที่สนามหลวงอีกด้วย

แสดงให้เห็นว่า แม้สนามหลวงจะยังเป็นพื้นที่สาธารณะที่ประชาชนใช้ประโยชน์ร่วมกันในทางกฎหมาย แต่ในทางปฏิบัติ กรุงเทพมหานครกำลังจำกัดการใช้ประโยชน์สนามหลวงของประชาชนมากขึ้นเรื่อยๆ ผ่านการปรับปรุงภูมิทัศน์

นอกจากความเปลี่ยนแปลงทางกายภาพแล้ว ในแง่ของการเป็นพื้นที่ทางการเมือง สนามหลวงเคยเป็นพื้นที่ชุมนุมทางการเมืองตั้งแต่อดีตจนถึงไม่กี่ปีมานี้ เช่น

2 มี.ค. 2500 ประชาชนรวมตัวประท้วงการเลือกตั้งสกปรก
3 ก.พ. 2518 ศูนย์นิสิตฯ เปิดอภิปรายเรื่องถังแดง เรียกร้องให้รัฐบาลยุบ กอ.รมน. ยุติการสังหารประชาชน
4 ต.ค. 2519 ประชาชนชุมนุมต่อต้านการกลับเข้าประเทศไทยของพระถนอม
17 พ.ค. 2535 ประชาชนชุมนุมต่อต้านการสืบทอดอำนาจของ พล.อ.สุจินดา คราประยูร หัวหน้าคณะรัฐประหาร
26 ก.พ. 2549 กลุ่มพันธมิตรชุมนุมไล่ทักษิณ ชินวัตร และต่อต้านระบอบทักษิณ
10 ธ.ค. 2549 เครือข่าย 19 กันยาต้านรัฐประหาร และกลุ่มอิสระอื่นๆ จัดชุมนุมทุกวันอาทิตย์ ต่อต้านการรัฐประหารของ คมช.
23 มี.ค. 2550 นปก. (ภายหลังคือ นปช.) ชุมนุมต่อต้านรัฐประหาร
17 ส.ค. 2552 คนเสื้อแดงชุมนุมเพื่อยื่นถวายฎีกาขอพระราชทานอภัยโทษให้แก่ทักษิณ ชินวัตร
31 ม.ค. 2552 นปช. ชุมนุมเรียกร้องให้ยุบสภา

ทั้งกรุงเทพมหานครยังส่งเสริมให้ใช้พื้นที่เพื่อส่งเสริมความรู้ ความเข้าใจ ความรับผิดชอบ และจิตสำนึกในเรื่องการปกครองในระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข ตามระเบียบกรุงเทพมหานครว่าด้วยวิธีปฏิบัติเกี่ยวกับการขอใช้พื้นที่สนามหลวงเพื่อการจัดกิจกรรม พ.ศ. 2543 ก่อนระเบียบนี้จะถูกแก้ไขในยุค ม.ร.ว.สุขุมพันธุ์ บริพัตร และห้ามใช้จัดงานที่มีวัตถุประสงค์ทางการเมือง ไม่ว่าทางตรงหรือทางอ้อม มีผลบังคับใช้เมื่อ 1 ก.ย. 2555

อย่างไรก็ตาม แม้ระเบียบจะห้าม แต่ในความเป็นจริงก็ยังมีการชุมนุมทางการเมืองในพื้นที่สนามหลวงอีกหลายครั้ง บางครั้งปักหลักเป็นเวลาหลักเดือน โดยยังไม่พบข้อมูลการดำเนินคดีในข้อหาบุกรุกโบราณสถานแต่อย่างใด เช่น

7 พ.ค.-12 ก.ค. 2556 แนวร่วมคนไทยรักชาติรักษาแผ่นดินชุมนุมต่อต้านการพิจารณาคดีปราสาทพระวิหารของศาลโลก และไล่นายกรัฐมนตรียิ่งลักษณ์ ชินวัตร
17 มิ.ย. 2556 กลุ่มคนไทยรักชาติรักแผ่นดินและกลุ่มพลังธรรมาธิปไตยชุมนุมขอนายกพระราชทาน
24 พ.ย. 2556 กปปส. ชุมนุมต่อต้าน พ.ร.บ.นิรโทษกรรม
6 ต.ค. 2558 ประชาชนจัดกิจกรรมรำลึกเหตุการณ์ 6 ตุลาคม 2519
1 พ.ค. 2559 จัดวันแรงงานแห่งชาติปีล่าสุดที่สนามหลวง

ทั้งนี้ ประชาไทใช้สิทธิตาม พ.ร.บ.ข้อมูลข่าวสารของทางราชการ ทำหนังสือสอบถามข้อมูลไปยังผู้ว่าราชการกรุงเทพมหานคร เกี่ยวกับสถานภาพและเงื่อนไขการใช้พื้นที่สนามหลวง เมื่อวันที่ 9 ก.ย. 2563 และอยู่ระหว่างรอความชัดเจนในเรื่องนี้

ข่าว