พีมูฟจัดเสวนาชำแหละกระบวนการยุติธรรมไทยในคดีที่ดินป่าไม้ จากกรณีทวงคืนผืนป่า 'แสงเดือน ตินยอด' พร้อมยื่นหนังสือขอความเป็นธรรมถึงประธานศาลฎีกา ประกาศสนับสนุนและเข้าร่วมชุมนุมขบวนการเคลื่อนไหวของนักเรียน และศึกษา และประชาชนปลดแอก

เมื่อวันที่ 17 ก.ย. 2563 ขบวนการประชาชนเพื่อสังคมที่เป็นธรรม หรือ พีมูฟ จัดเวทีเสวนา “คดีแสงเดือน จากชั้นต้นยกฟ้อง สู่อุทธรณ์ลงโทษ บรรทัดฐานกระบวนการยุติธรรมอยู่ตรงไหน” ณ อนุสรณ์สถาน 14 ตุลา สี่แยกคอกวัว กรุงเทพฯ เพื่อชำแหละกระบวนการยุติธรรมไทยในคดีที่เกี่ยวข้องกับที่ดินป่าไม้ของคนจน สืบเนื่องจากกรณี แสงเดือน ตินยอด หรือ วันหนึ่ง ยาวิชัยป้อง หญิงวัย 53 ปี ชาวบ้านแม่กวัก ต.บ้านอ้อน อ.งาว จ.ลำปาง ถูกดำเนินคดีบุกรุกพื้นที่ป่าสงวนแห่งชาติป่าแม่โป่ง แม้ปรากฏร่องรอยทำกินจากภาพถ่ายทางอากาศตั้งแต่ปี 2497
    
แสงเดือนถูกเจ้าหน้าที่อุทยานแห่งชาติถ้ำผาไทข่มขู่ให้ตัดฟันยางพาราในแปลงทำกิน 10 ไร่ของตนเองในปี 2556 และ 2558 หลังจากออกมาต่อสู้ร่วมกับสหพันธ์เกษตรกรภาคเหนือ (สกน.) เรียกร้องให้ตรวจสอบแนวเขต พบว่าพื้นที่ดังกล่าวไม่ได้อยู่ในเขตอุทยานฯ แต่อยู่ในป่าสงวนแห่งชาติป่าแม่โป่ง เจ้าหน้าที่ป่าสงวนฯ จึงแจ้งความดำเนินคดีในปี 2561 ในข้อหาบุกรุกพื้นที่ป่าสงวนฯ แม้ศาลชั้นต้นจะยกฟ้องด้วยหลักฐานภาพถ่ายทางอากาศ ตลอดจนการเป็นผู้ยากจนยากไร้ที่ได้รับการผ่อนผันตามคำสั่ง คสช. ที่ 66/2557 แต่ศาลอุทธรณ์ภาค 5 ก็ได้พิพากษาลงโทษจำคุก 1 ปี เรียกค่าเสียหาย 4 แสนบาท พร้อมดอกเบี้ยร้อยละ 7.5 ตั้งแต่ปี 2561 รวมถึงให้รื้อถอนสิ่งปลูกสร้างออกจากพื้นที่ ก่อนจะได้รับการประกันตัวด้วยการซื้อหลักทรัพย์ 4 หมื่นบาท

“มันมีที่ไหนล่ะคะความยุติธรรมกับคนจน ทีคนรวยไม่เห็นเขาไปทำ มีเยอะแยะเลยสวนยางของนายทุน ป่าไม้ไม่เคยไปดูเลย ไปไล่จับแต่คนจน ให้เขาโค่นต้นยางตัวเอง ทั้งๆ ที่ความหวังเขามีอยู่แค่นั้น ไม่มีเลยอย่างอื่นที่เราจะไปทำมาหากินได้ ส่งลูกเรียนได้ พืชล้มลุก ข้าวโพด สี่เดือนได้ครั้งหนึ่ง แล้วได้แค่พันสองพัน มันไม่มีหรอกค่ะที่ว่าจะให้เราดำเนินชีวิตส่งลูกส่งหลานให้เรียนหนังสือได้ เรามีแต่ต้นยาง พอโตขึ้นมาให้เราไปตัด เราตัดไปทั้งน้ำตา ใช้มีดตัดวันละ 3-5 ต้น เท่าที่จะทำได้ เรารู้สึกท้อแท้ ทำไมเราทำมาหากินสุจริต ทำไมเราต้องโดนแบบนี้ด้วย” แสงเดือน หรือ วันหนึ่ง กล่าว
 

เวทีเสวนา “คดีแสงเดือน จากชั้นต้นยกฟ้อง สู่อุทธรณ์ลงโทษ บรรทัดฐานกระบวนการยุติธรรมอยู่ตรงไหน”

ด้าน สมชาย หอมลออ ที่ปรึกษาอาวุโสมูลนิธิผสานวัฒนธรรม กล่าวว่า ประโยคที่ว่า “คุกมีไว้ขังคนจน” เป็นหลักฐานเชิงประจักษ์ในสังคมนี้ งานวิจัยที่ตนเคยทำกับผู้ต้องขังก็พบว่า คนที่ติดคุกส่วนใหญ่เป็นคนที่นามสกุลไทยๆ ธรรมดา แม้จะมีความพยายามลบล้างข้อกล่าวหานี้จากประธานศาลฎีกาคนใหม่ แต่คดีแสงเดือนพิสูจน์ให้เห็นแล้วว่าคำนี้ยังใช้ได้ในสังคมไทยปัจจุบัน
    
“ก่อนหน้าที่เจ้าหน้าที่ รัฐบาล จะบอกให้คนในสังคมเคารพในกฎหมาย เจ้าหน้าที่ของรัฐได้ทำตามหน้าที่ของความเป็นรัฐแล้วหรือยัง ดูแลรักษาสิทธิของคนในสังคมแล้วหรือยัง เพราะเงินงบประมาณที่ได้มาจากภาษีประชาชน ก็เป็นเงินเดือนให้กับเจ้าหน้าที่ของรัฐ แล้วสิ่งที่เกิดขึ้น คือเจ้าหน้าที่รัฐมาไล่จับคนยากคนจน อันนี้ใช่หน้าที่หรือไม่ หรือเจ้าหน้าที่ต้องคอยดูแลและคุ้มครองพวกเขาใช่หรือไม่” ที่ปรึกษาอาวุโสมูลนิธิผสานวัฒนธรรมกล่าว
    
สมนึก ตุ้มสุภาพ ทนายความสิทธิมนุษยชน มองว่า ยุคก่อนปี 40 ชาวบ้านถูกทำให้คิดว่าที่ดินเป็นของรัฐ และถูกกล่อมว่าเราสู้รัฐไม่ได้ คำพิพากษาศาลอุทธรณ์ในกรณีแสงเดือนทำให้เราเห็นว่า ศาลยังยึดมั่นในกฎหมาย โดยไม่สนใจบริบทอื่นๆ เช่นเดียวกับ ดร.น้ำแท้ มีบุญสล้าง ที่กล่าวว่า กระบวนการยุติธรรมไทยแย่ที่สุดในโลก เพราะเป็นระบบที่ขังจำเลยก่อนแล้วค่อยมาตีความทีหลังว่าผิดไหม กระบวนการยุติธรรมไทยไม่มีเรื่องของมนุษยธรรมในการตัดสินวินิจฉัยใดๆ    

ส่วน สาทิตย์ วงศ์หนองเตย สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรพรรคประชาธิปัตย์ ในฐานะกรรมาธิการที่ดินฯ เห็นว่าถึงที่สุดระบบเป็นเรื่องใกล้ตัว และเป็นหน้าที่เราที่ต้องทำให้มันดีขึ้น เพราะมันเกี่ยวข้องกับนโยบายของรัฐกับการปฏิบัติ ประเด็นปัญหาของนโยบายคือ เปิดโอกาสให้คนปฏิบัติการใช้ดุลยพินิจในการตัดสิน เป็นปัญหาของคดี เรื่องนี้จึงกลับไปสู่การออกนโยบาย ดุลยพินิจในการตัดสินใจของเจ้าหน้าที่แฝงไปด้วยอคติ ที่มองว่าที่ดินนี้เป็นของรัฐและประชาชนไม่ควรเข้ามาใช้ ซึ่งสิ่งนี้เองคือปัญหา  

  
พีมูฟเดินเท้าไปยื่นหนังสือถึงประธานศาลฎีกา

ด้าน รศ.ดร.ประภาส ปิ่นตบแต่ง กล่าวว่า คดีแสงเดือนไม่ใช่เป็นเรื่องการเรียกร้องให้ใช้หลักรัฐศาสตร์โดยไม่ใช้หลักนิติศาสตร์ ไม่ใช่เป็นเรื่องมาขอความเมตตาจากใคร ผู้ใด องค์กรใด แต่เป็นปัญหาระบอบ ความคิดเก่าที่ล้าหลัง ตามไม่ทันกระบวนการเรียนรู้ และการสั่งสมองค์ความรู้ของสังคมร่วมกันมายาวนานระหว่างชาวบ้าน ชุมชนท้องถิ่น หน่วยงานรัฐ จนเกิดฐานคิดยอมรับเรื่องสิทธิชุมชน เกิดมติ ครม. คำสั่งต่างๆ รองรับฐานคิดใหม่ดังกล่าว แต่ที่เกิดขึ้นสะท้อนถึงความมืดบอดและการไม่เรียนรู้ของกระบวนการยุติธรรม ตนจึงเรียกร้องให้ปลดแอกกระบวนการยุติธรรม และทะลุเพดานความมืดบอดของระบบคิดเก่าไปให้ได้

จำนงค์ หนูพันธ์ ประธานขบวนการประชาชนเพื่อสังคมที่เป็นธรรม ชี้ว่า การตัดสินคดีต้องไม่เพียงใช้กฎหมายอย่างเดียว แต่ต้องใช้หลักมนุษยธรรมด้วย หรือเราต้องให้คนเหล่านี้ลงมาดูบริบทอื่นๆ ประกอบด้วย คดีนี้ได้ตอกย้ำว่า การดำเนินนโยบายทวงคืนผืนป่า ต้องการทวงคืนกับใคร ถ้าสิ่งที่เกิดขึ้นคือ คนจนต้องติดคุกจากนโยบายนี้ รัฐบาลควรรับผิดชอบโดยการลาออก เพราะนโยบายนี้ไม่สามารถแก้ไขปัญหาที่เกิดขึ้นได้และไม่มีความชอบธรรม คนไม่ผิดก็จะทำให้ผิด สร้างความเจ็บปวดให้กับประชาชน

หลังเสร็จสิ้นเวทีเสวนา พีมูฟได้แถลงการณ์สนับสนุนและเข้าร่วมกับขบวนการเคลื่อนไหวของนักเรียน นักศึกษา และประชาชนปลดแอกอย่างเป็นทางการ พร้อมทั้งเดินเท้าไปที่สำนักงานศาลฎีกา เพื่อยื่นหนังสือขอความเป็นธรรม ปฏิรูปกระบวนการยุติธรรม โดยให้นำมิติด้านวิถีชีวิตของชุมชนท้องถิ่นที่พึ่งพิงทรัพยากร รวมทั้งนโยบายของรัฐที่ผ่อนผันให้อยู่อาศัยและทำกินอยู่ในป่าได้มาประกอบด้วย มิใช่เพียงใช้ตัวบทกฎหมายที่ไม่เป็นธรรมเพียงอย่างเดียว