สื่อนอกเผย ซิโนแวค (Sinovac) เคยมีประวัติติดสินบนเจ้าหน้าที่ในจีน พร้อมถูก ‘แขวน’ หุ้นในตลาด NASDAQ ยาวมาตั้งแต่ปี 2562 ขณะที่แอสตราเซเนกา (AstraZeneca) เคยถูกทางการสหรัฐฯ ปรับกว่า 5.5 ล้านดอลลาร์ฯ ข้อหา ‘ติดสินบน’ เจ้าหน้าที่รัฐ ด้านผู้เชี่ยวชาญทางกฎหมายเผย ‘กังวลประวัติศาสตร์จะซ้ำรอย’

29 มิ.ย. 2564 บทความเมื่อวันที่ 26 เม.ย. 2564 ในนิตยสารด้านการเงินสัญชาติอเมริกัน แบร์รอนส์ (Barron’s) ระบุว่าบริษัทซิโนแวคไบโอเทค ผู้ผลิตวัคซีนโควิด-19 ยี่ห้อ ‘ซิโนแวค’ ถูกตลาดหุ้นแนสแดค (NASDAQ) ของสหรัฐฯ ระงับการซื้อขายหุ้นมาตั้งแต่เดือน ก.พ. 2562 เนื่องจากคณะกรรมการกำกับและดูแลตลาดหลักทรัพย์ของสหรัฐ (SEC) สงสัยว่าผู้ถือหุ้นใหญ่ของบริษัทอาจใช้กลยุทธ์วางยาพิษ (poison pill) เพื่อปั่นหุ้นและควบรวมกิจการทั้งหมดไว้ในมือของผู้ถือหุ้นเพียงคนเดียวด้วยการซื้อขายหุ้นผ่านตัวแทน เป็นเหตุให้เกิดข้อพิพาททางกฎหมายระหว่างหยินเว่ยตง (Yin Weidong) ประธานกรรมการบริหารคนปัจจุบันของซิโนแวคไบโอเทค และพานอ้ายหวา (Pan Aihua) ประธานบริษัทซิโนไบโอเวย์ไบโอเมดิซีน ซึ่งถือหุ้นของซิโนแวคไบโอเทคอยู่ 27%

ซิโนแวคก่อตั้งขึ้นใน พ.ศ.2544 มีชื่อจดทะเบียนทำธุรกิจในประเทศแอนติกาและบาร์บูดา ซึ่งเป็นหมู่เกาะเล็กๆ ในทะเลแคริบเบียน และเข้าสู่ตลาดหุ้นแนสแดคของสหรัฐฯ ใน พ.ศ.2546 ซิโนแวคไบโอเทคเป็นผู้ผลิตวัคซีนหลายชนิด เช่น วัคซีนป้องกันไวรัสตับอักเสบ วัคซีนไข้หวัดหมู วัคซีนโปลิโอ วัคซีนโรคซาร์ส รวมถึงวัคซีนป้องกันโรคปากเท้าเปื่อยในสัตว์ อย่างไรก็ตาม ซิโนแวค เผชิญสภาวะขาดทุนอยู่หลายปีเช่นเดียวกับบริษัทด้านเทคโนโลยีชีวภาพรายอื่นๆ แต่ซิโนแวคได้รับเงินสนับสนุนจากรัฐบาลจีนจึงสามารถทำการศึกษาวิจัยวัคซีนต่อไปได้

ในเดือน ม.ค. 2559 ทางการจีนรับรองวัคซีน EV71 ซึ่งเป็นวัคซีนป้องกันโรคมือเท้าปากที่ผลิตโดยซิโนแวค และอนุญาตให้ใช้ภายในจีน ถือเป็นความสำเร็จครั้งใหญ่ของบริษัท ต่อมาในเดือน ก.พ. ปีเดียวกัน หยินเว่ยตงปรับราคาหุ้นขึ้นเป็น 6.18 ดอลลาร์สหรัฐ/หุ้น ซึ่งในตอนนั้น เขาถือหุ้นให้บริษัทอยู่ 23% และกลายเป็นผู้ถือหุ้นใหญ่สุด แต่ 2-3 วันต่อมา บริษัทซานตงซิโนไบโอเวย์ไบโอเมดิซินซึ่งมีพานอ้ายหวาหนุนหลัง เข้าแข่งราคาหุ้นในราคาที่สูงขึ้น อยู่ที่หุ้นละ 7 ดอลลาร์ฯ ทว่า คณะกรรมการบริหารในขณะนั้นเลือกข้อเสนอราคาหุ้นของหยินเว่ยตง ซึ่งมีราคาหุ้นละ 7 ดอลลาร์ฯ เท่ากัน พานอ้ายหวาจึงแข่งราคาใหม่อยู่ที่หุ้นละ 8 ดอลลาร์ฯ จนกลายเป็นศึกชิงเก้าอี้ผู้บริหารครั้งใหญ่ที่ยืดเยื้อยาวนาน

ต่อมาใน พ.ศ.2561 ซิโนแวคจัดการประชุมใหญ่ประจำปีที่กรุงปักกิ่ง เพื่อเลือกตั้งประธานกรรมการบริหาร (CEO) โดยรายงานของบลูมเบิร์กระบุว่าในการประชุมครั้งนั้น กลุ่ม 1Globe Capital ซึ่งเป็นผู้สนับสนุนพานอ้ายหวามาแสดงตัวที่บริษัท พร้อมออกคำสั่งให้คณะผู้แทนการจัดการเลือกพานอ้ายหวาเป็น CEO คนใหม่ โดยอ้างว่าพานอ้ายหวาได้รับคะแนนเสียงจากผู้ถือหุ้นมากที่สุด แต่คณะผู้แทนการจัดการของซิโนแวคไม่ยอมรับผลการเลือกตั้งดังกล่าว และประกาศให้หยินเว่ยตงดำรงตำแหน่ง CEO ของบริษัทต่อไป โดยระบุว่าคณะกรรมการบริหารชุดปัจจุบันที่บริษัทรับรองนั้นได้คะแนนเสียงส่วนมากจากการนับ ‘คะแนนที่ชอบด้วยกฎหมาย’ เหตุการณ์นี้ทำให้เกิดความขัดแย้งภายในบริษัทซิโนแวค จนถึงขั้นมีการฟ้องร้องกันเรื่องการใช้ตราประทับปลอมในการรับรองเอกสารต่างๆ ระหว่างพานอ้ายหวาและบอร์ดผู้บริหารชุดปัจจุบัน

ต่อมาในเดือน มี.ค. 2561 กลุ่ม 1Globe Capital ผู้สนับสนุนพานอ้ายหวายื่นเรื่องฟ้องศาลที่ประเทศแอนติกาและบูร์บาดา เพื่อยุติข้อพิพาทและหาคำตอบว่าใครคือ CEO ตัวจริง ในขณะเดียวกัน ซิโนแวคก็ยื่นเรื่องต่อศาลสูงสุดแห่งรัฐเดลาแวร์ของสหรัฐฯ โดยกล่าวหาว่า 1Globe Capital และผู้ถือหุ้นรายอื่นอีก 3-4 รายชักนำให้เกิดการวาง ‘ยาพิษ’ (poison pill) ด้วยการออกหุ้นเพิ่ม 28 ล้านหุ้น ทำให้ราคาหุ้นลดลง (dilute) เพื่อลดอำนาจผู้ถือหุ้นจริงในการลงคะแนนเลือก CEO และคณะกรรมการบริหาร

ศาลชั้นต้นของแอนติกาและบูร์บาดาตัดสินให้ซิโนแวคเป็นผู้ชนะคดี แต่ 1Globe Capital ยื่นอุทธรณ์ คดีจึงยังไม่สิ้นสุด นอกจากนี้ ซิโนแวคยังมีคดีความกับผู้ถือหุ้นรายอื่นๆ ในศาลจีนและฮ่องกง ทำให้ศาลสูงแห่งรัฐเดลาแวร์ไม่สามารถตัดสินคดีได้ เนื่องจากต้องรอให้คดีเป็นที่สิ้นสุดในศาลต่างประเทศก่อน ด้วยเหตุนี้ แนสแดคจึงจำเป็นต้องระงับการซื้อขายหุ้นของซิโนแวคไบโอเทคในตลาดหุ้นตั้งแต่เดือน ก.พ. 2562 เป็นต้นมา โดยระบุว่า “คำสั่งนี้จะมีผลไปจนกว่าซิโนแวคจะส่งข้อมูลเพิ่มเติมตามที่แนสแดคร้องขออย่างครบถ้วนและเป็นที่น่าพอใจ”

ช่วงเวลาที่แนสแดคมีคำสั่งระงับการซื้อขายหุ้นของซิโนแวค หุ้นของบริษัทอยู่ที่ราคาหุ้นละ 6.47 ดอลลาร์สหรัฐ และมีมูลค่าหลักทรัพย์รวมในตลาด 460 ล้านดอลลาร์สหรัฐ หากแนสแดคยกเลิกคำสั่งดังกล่าวในช่วงเวลานี้ อาจทำให้มูลค่าหลักทรัพย์ของบริษัทพุ่งสูงถึง 3,300 ล้านบาท

ซิโนแวค ‘ติดสินบน’ เจ้าหน้าที่ อย.จีน

ช่วงปลายปี 2559 ซึ่งเป็นช่วงเวลาไล่เลี่ยกับศึกชิงเก้าอี้ผู้บริหารของซิโนแวค มีรายงานว่าพนักงานของบริษัทถูกทางการจีนจับกุมและสอบสวนในข้อหาติดสินบนเจ้าหน้าที่เพื่อแลกกับการออกใบอนุญาตให้ใช้วัคซีนของซิโนแวค ข้อมูลจากเว็บไซต์คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยสแตนฟอร์ด ระบุว่า ใน พ.ศ.2559-2560 ศาลกรุงปักกิ่งพิพากษาลงโทษ ‘หยินหงจาง’ อดีตเจ้าหน้าที่ระดับสูงของคณะกรรมการกำกับดูแลอาหารและยา (อย.) ในข้อหากระทำการทุจริตและรับสินบนจากบริษัทยาหลายแห่ง ซึ่งหนึ่งในบริษัทที่เสนอสินบนแก่เจ้าหน้าที่คนดังกล่าว คือ ซิโนแวค โดยคำให้การของจำเลยระบุว่าเขารับเงินจำนวน 77,000-83,000 ดอลลาร์สหรัฐจากหยินเว่ยตง CEO ของซิโนแวคมาตั้งแต่ พ.ศ.2545-2554 ในรูปแบบของเงินกู้ อย่างไรก็ตาม หยินเว่ยตงกลับไม่ถูกตั้งข้อกล่าวหาหรือดำเนินคดีใดๆ แต่เขากลับถูกสอบสวนในฐานะพยานของคดีนี้เท่านั้น

ข้อมูลจากมหาวิทยาลัยสแตนฟอร์ดสอดคล้องกับรายงานของเดอะวอชิงตันโพสต์เมื่อวันที่ 4 ธ.ค. 2563 ที่ระบุว่า CEO ของซิโนแวคเคยยอมรับในชั้นศาลว่าเจ้าหน้าที่คนดังกล่าวเรียกร้องเงินค่าตอบแทน ซึ่งเขาไม่อาจปฏิเสธคำขอนั้นได้ นอกจากนี้ ผลการสอบสวนเพิ่มเติมยังพบว่าเจ้าหน้าที่รัฐ รวมถึงหมอและพยาบาลอย่างน้อย 20 คนใน 5 มณฑลของจีนเคยรับเงินสินบนจากบริษัทซิโนแวคในช่วง พ.ศ.2551-2559

“ในอุตสาหกรรมวัคซีน เราจ่ายค่าคอมมิชชันให้คนที่มีอำนาจกันเป็นปกติ เพื่อกระตุ้นให้คนเหล่านั้นใช้วัคซีนของเรา” หยาง, อดีตพนักงานของซิโนแวค

ต่อมาในเดือน ก.พ. 2560 คณะกรรมการกำกับและดูแลตลาดหลักทรัพย์ของสหรัฐ (SEC) แจ้งไปยังซิโนแวคให้ชี้แจงเรื่องคดีทุจริตที่เกิดขึ้น ก่อนจะขอหมายศาลเพื่อเปิดการสอบสวน หลังจากนั้นในเดือน ก.ย. ปีเดียวกัน กระทรวงยุติธรรมสหรัฐฯ (DOJ) มีคำสั่งให้สอบสวนกรณีซิโนแวคติดสินบนเจ้าหน้าที่ โดยอาศัยอำนาจตามกฎหมายว่าด้วยกระทำทุจริตข้ามชาติของสหรัฐอเมริกา (Foreign Corrupt Practices Act: FCPA) ที่มีผลบังคับใช้กับบริษัทสัญชาติอเมริกันและบริษัทข้ามชาติที่มีเข้ามาลงทุนหรือมีหลักทรัพย์อยู่ในสหรัฐฯ

หยาง พนักงานขายคนหนึ่งของซิโนแวคซึ่งประจำการอยู่ที่สำนักงานในมณฑลกวางตุ้งเคยให้การไว้เมื่อ 4 ปีที่แล้วว่า “ในอุตสาหกรรมวัคซีน เราจ่ายค่าคอมมิชชันให้คนที่มีอำนาจกันเป็นปกติ เพื่อกระตุ้นให้คนเหล่านั้นใช้วัคซีนของเรา” นอกจากนี้ หยางยังยอมรับอีกว่าเขาเคยจ่ายเงินสินบนจำนวน 2,441 ดอลลาร์สหรัฐให้เข้าหน้าที่ของโรงพยาบาลเพื่อเป็นการขอบคุณที่โรงพยาบาลซื้อวัคซีนป้องกันไวรัสตับอักเสบเอของซิโนแวคจำนวน 5,351 โดสในช่วงปี 2554-2558

ซิโนแวคชี้แจงต่อทางการสหรัฐฯ ว่าบริษัทตระหนักว่าการกระทำของพนักงานในสังกัดผิดกฎหมายการปราบปรามทุจริตในจีนและได้รับคำพิพากษาจากศาลจีนแล้ว พร้อมระบุว่าศาลจีนสอบสวนพนักงานของบริษัท ทั้งระดับปฏิบัติการและระดับสั่งการแล้วในฐานะพยาน และไม่ถูกดำเนินคดีใดๆ เพราะบริษัทเสนอเงื่อนไขกับทางการจีนไปแล้วก่อนหน้านี้ว่าจะขยายผลการสอบสวนภายใน และพร้อมจะปรับปรุงแนวนโยบายการทำงานของบริษัท นอกจากนี้ ซิโนแวคต้องยอมเปิดเผยข้อมูลทางการเงิน และปรับปรุงงบการเงินประจำปี 2557-2558 ให้เป็นไปตามข้อเท็จจริง ตามนโยบายตรวจสอบที่บริษัทแจ้งต่อทางการสหรัฐฯ ต่อมาในเดือน ส.ค. 2561 ซิโนแวคออกแถลงว่ากระทรวงยุติธรรมสหรัฐฯ ปิดการสอบสวนบริษัทในข้อหาติดสินบนเจ้าหน้าที่แล้ว และจะไม่มีการดำเนินคดีทางกฎหมาย

ถึงแม้ว่าซิโนแวคจะมีส่วนพัวพันกับการจ่ายสินบนให้เจ้าหน้าที่จริง แต่เดอะวอชิงตันโพสต์ระบุว่าซิโนแวคไม่เคยมีข่าวฉาวเรื่องความปลอดภัยของวัคซีน และไม่มีหลักฐานใดที่พิสูจน์ได้ว่าวัคซีนของซิโนแวคที่ผ่านการอนุมัติเพราะจ่ายใต้โต๊ะนั้นเป็นวัคซีนที่มีข้อบกพร่อง[ทางวิทยาศาสตร์] แต่อาร์เธอร์ แคปแลน ผู้เชี่ยวชาญด้านการแพทย์จากมหาวิทยาลัยนิวยอร์ก กล่าวว่า การตรวจสอบข้อมูลยาและวัคซีนของบริษัทซิโนแวคจะต้องเป็นไปอย่างละเอียดถี่ถ้วน เพราะประวัติด่างพร้อยด้านธรรมาภิบาลจะคอยสร้างข้อกังขาและเป็นเงาตามตัวที่คอยหลอกหลอนบริษัทไปตลอด ประวัติเรื่องติดสินบนอาจทำให้ลูกค้าสำคัญบางคนรายอาจห่างหายไป แต่ลูกค้าบางรายก็อาจจะยังพึงพอใจกับผลิตภัณฑ์ของบริษัทมากกว่าที่อื่น เช่น วัคซีนโควิด-19 ของซิโนแวคที่สามารถเก็บรักษาได้ในอุณหภูมิใกล้เคียงกับอุณหภูมิห้อง เมื่อเปรียบเทียบกับวัคซีนของไฟเซอร์หรือโมเดอร์นา หรือบางทีลูกค้าเหล่านั้นก็อาจจะไม่มีทางเลือกอื่น

แอสตราเซเนกาถูกสหรัฐฯ สั่งปรับเละ ฐาน ‘ติดสินบน’

ในปี 2559 ซึ่งเป็นปีเดียวกันกับที่ซิโนแวคถูกทางการสหรัฐฯ สั่งตรวจสอบคดีติดสินบนเจ้าหน้าที่ บริษัทยารายใหญ่จากสหราชอาณาจักรอย่าง ‘แอสตราเซเนกา’ (AstraZeneca) ก็ถูกทางการสหรัฐฯ สั่งให้จ่ายค่าปรับเป็นเงินจำนวน 5.5 ล้านดอลลาร์สหรัฐ ฐานติดสินบนเจ้าหน้าที่รัฐในจีนและรัสเซีย ซึ่งถือว่าละเมิดต่อกฎหมาย FCPA ของสหรัฐฯ โดยเงินจำนวน 375,000 ล้านดอลลาร์สหรัฐเป็นค่าปรับฐานละเมิดกฎหมาย ส่วนอีก 822,000 ดอลลาร์สหรัฐเป็นค่าดอกเบี้ยก่อนมีคำพิพากษา และอีกกว่า 4 ล้านดอลลาร์สหรัฐนั้นเป็นค่าปรับปรุงบัญชีพร้อมดอกเบี้ยที่บริษัทต้องคืนให้แก่คณะกรรมการกำกับและดูแลตลาดหลักทรัพย์ของสหรัฐ (SEC)

แถลงการณ์จากคณะกรรมการกำกับและดูแลตลาดหลักทรัพย์ของสหรัฐ (SEC) ระบุว่าแอสตราเซเนกาจ่ายสินบนให้เจ้าหน้าที่ด้านสาธารณสุขในจีนระหว่างปี 2551-2553 เพื่อแลกกับคำสั่งซื้อผลิตภัณฑ์ยาของบริษัท ผลการสืบสวนพบว่าพนักงานฝ่ายขาย ฝ่ายการตลาด ไปจนถึงระดับผู้จัดการของแอสตราเซเนกาในจีน เขียนตารางงานแจกแจงรายจ่ายประจำเดือนหรือประจำปีล่วงหน้าอย่างชัดเจนว่าจะต้องจ่ายค่าบำรุงรักษา ค่าของขวัญ ค่าเอนเตอร์เทน และค่ายใช้จ่ายอื่นๆ เป็นเงินเท่าไร พร้อมออกใบกำกับภาษีปลอมเพื่อลงบัญชีกับบริษัท หนึ่งในค่ายใช้จ่ายที่ระบุในกำกับภาษีปลอม คือ การจ่ายค่าวิทยากรให้หมอชาวจีนในการสัมมนา แต่เมื่อตรวจสอบแล้วพบว่าการสัมมนาดังกล่าวไม่เคยเกิดขึ้นจริง เป็นต้น นอกจากนี้ แอสตราเซเนกายังมีประวัติติดสินบนหมอในโรงพยาบาลรัฐของรัสเซียในลักษณะเดียวกันมาตั้งแต่ปี 2548-2553 ซึ่งการกระทำทั้งหมดนี้ ทางบริษัทไม่เคยรายงานต่อ SEC จึงนำไปสู่การสอบสวนในข้อหาติดสินบนเจ้าหน้าที่รัฐ

อย่างไรก็ตาม เมื่อสำนักงานใหญ่ของแอสตราเซเนกาในสหราชอาณาจักรและสหรัฐฯ ทราบเรื่องการทุจริตดังกล่าว ก็ได้ส่งตัวแทนเข้าชี้แจงต่อคณะกรรมการฯ โดยทันที และให้คำมั่นว่าจะปรับปรุงระบบตรวจสอบบัญชีภายในของบริษัทให้เข้มแข็งตามมาตรฐานของสหรัฐฯ พร้อมกันนี้ยังระบุว่าสำนักงานใหญ่จะเข้าควบคุมงบและการทำงานของพนักงานในระดับปฏิบัติการตามสาขาต่างๆ ทั่วโลก เพื่อป้องกันไม่ให้มีการติดสินบนเจ้าหน้าที่อีก นอกจากนี้ บริษัทยังแจ้งว่าได้ไล่พนักงานที่มีส่วนเกี่ยวข้องกับการทุจริตออก หรือปรับลดตำแหน่งพร้อมส่งเข้าฝึกอบรมจริยธรรมในการทำงาน

หวั่น ‘แอสตราเซเนกา’ ทำประวัติศาสตร์ซ้ำรอย

ไมเคิล โอเคน (Michael O’Kane) ทนายความและหัวหน้าแผนกอาชญากรรมทางธุรกิจประจำบริษัทกฎหมายปีเตอร์ส แอนด์ ปีเตอร์ส ในกรุงลอนดอน ประเทศอังกฤษ ให้ความเห็นกรณีการทำธุรกิจของแอสตราเซเนกาในช่วงโควิด-19 ว่า ‘ประวัติศาสตร์อาจซ้ำรอย’ จนอาจถูกทางการสหรัฐฯ ลงดาบอีกครั้ง โดยโอเคนให้สัมภาษณ์กับนิตยสารไฟแนนเชียลไทม์สว่าเขากังวลการทำธุรกิจขายวัคซีนป้องกันโควิด-19 ของบริษัทแอสตราเซเนกากับหลายๆ ประเทศ โดยเฉพาะในไทย เพราะแอสตราเซเนกาทำสัญญา ‘จ้างผลิต’ กับบริษัทสยามไบโอไซเอนซ์ ซึ่งถือหุ้นโดยสำนักงานทรัพย์สินพระมหากษัตริย์ และมีกษัตริย์ของไทยเป็นเจ้าของสำนักงานทรัพย์สินนั้นอีกที

โอเคนกล่าวว่าแอสตราเซเนกาควรใส่ใจเรื่องการทำข้อตกลงกับบริษัทสยามไบโอไซเอนซ์ให้มากกว่านี้ เพื่อยืนยันให้เห็นว่าการทำธุรกิจของบริษัทไม่ได้ละเมิดกฎหมายการติดสินบนข้ามชาติ โอเคนมองว่าการที่แอสตราเซเนกาทำธุรกิจกับราชวงศ์ไทยนั้นเทียบเคียงได้กับบริษัทข้ามชาติที่เข้าไปลงทุนในคาบสมุทรอาหรับที่นักธุรกิจต้องติดต่อค้าขายกับสมาชิกราชวงศ์ ทหาร รวมถึงเจ้าหน้าที่รัฐระดับสูงโดยตรง ซึ่งมักจะถูกจับตามองเป็นพิเศษ

“การประเมินความเสี่ยงที่สำคัญนั้น ควรดูที่ปัจจัยอย่างเช่นมาตกลงทำสัญญากันได้อย่างไร ขั้นตอนการประมูลราคา หรือผลประโยชน์อื่นๆ ที่แอสตราเซเนกาจะได้รับจากสยามไบโอไซเอนซ์ซึ่งเป็นสิ่งที่บริษัทคู่ค้ารายอื่นๆ ไม่สามารถให้ได้” โอเคน กล่าว

“จากข้อกังวลเรื่องหลักนิติธรรมในกฎหมายไทย ไม่ต้องสงสัยเลยว่าแอสตราเซเนกาได้รับคำแนะนำให้เดินไปบนทางสบาย ซึ่งทางเหล่านั้นมีส่วนเกี่ยวข้องกับการตรวจสอบการทำธุรกรรมระหว่างประเทศ (Enhanced Due Diligence: EDD) และต้องเป็นไปตามนโยบายกำกับดูแลภายในของบริษัท แต่ในช่วงโรคระบาด ความรวดเร็วนั้นถือว่าสำคัญอย่างยิ่ง” โอเคนกล่าวทิ้งท้าย

เรียบเรียงจาก:

• AstraZeneca pays $5.5 million to resolve China, Russia FCPA offenses
• AstraZeneca Pays $5.5 Million to Resolve FCPA Offenses
• Beijing Fourth Intermediate People’s Court Issues Judgement Against Sinobioway Medicine and Mr. Aihua Pan