ผมสอนหนังสือในมหาวิทยาลัยของรัฐมามากกว่า 20 ปี โดยเริ่มต้นอย่างจริงจังหลังจากทศวรรษ 2540 จวบจนปัจจุบัน แม้อาจไม่ยาวนานเท่าอาจารย์อาวุโสหลายคน แต่ก็คิดว่าพอจะมองเห็นและเข้าใจถึงชีวิตของอาชีพนี้ได้อยู่บ้าง

ความเปลี่ยนแปลงสำคัญอันหนึ่ง อาจารย์จะไม่ได้มีสถานะเป็นข้าราชการอีกต่อไป แต่จะกลายเป็นพนักงานมหาวิทยาลัย ซึ่งสถานะนี้แลกมาด้วยเงินเดือนที่สูงมากขึ้น แต่ความมั่นคงระยะยาว เช่น การรักษาพยาบาล เงินบำนาญ เป็นต้น ก็จะไม่มีอีกต่อไป ระยะเริ่มต้นหลายสถาบันปรับเพิ่มเงินเดือนเพื่อดึงดูดบุคลากรให้มาทำงาน ในปัจจุบัน มหาวิทยาลัยที่มีเงินเดือนสูงสำหรับคนจบปริญญาเอกในระดับต้น ๆ ได้แก่ มหิดล จุฬาฯ เชียงใหม่ และธรรมศาสตร์

อย่างไรก็ตาม เริ่มมีการปรับเปลี่ยนการจ้างงานให้มีระยะสั้นเกิดมากขึ้น ตอนนี้หลายแห่งใช้การจ้าง 3 – 5 ปี โดยจะมีการจ้างต่อถ้าผลงาน “เข้าตา” แต่จะเข้าตาแบบไหนก็ยังไม่มีเกณฑ์ออกมาให้เห็นชัดเจน ระบบการจ้างงานเช่นนี้ส่งผลต่อความมั่นคงของคนทำงาน และความเป็นอิสระในการแสดงความเห็นอย่างแน่นอน

ในด้านของงานวิจัย โดยทั่วไปแนวทางการสนับสนุนการวิจัยของแหล่งทุนในภาครัฐมีแนวโน้มที่จะมุ่งเน้นงานชนิดที่จับต้องได้ มีผลผลิต ผลลัพธ์ที่ชัดเจน สกว. ซึ่งเคยเป็นแหล่งทุนสำคัญถูกกลืนเข้าไปอยู่กับระบบราชการมากขึ้น ปัญหาของการขอทุนวิจัยก็จะไปผูกติดกับระบบราชการที่เทอะทะ ล้าหลัง และเต็มไปด้วยระเบียบขั้นตอนมากยิ่งขึ้น

บรรยากาศในมหาวิทยาลัยประการหนึ่งที่เปลี่ยนไปอย่างมากก็คือความเป็นอิสระในการแสดงความเห็น การเข้าไปแนบแน่นอยู่กับขบวนการล้มระบอบประชาธิปไตยของผู้บริหารระดับสูงในหลายมหาวิทยาลัย หรือการเข้ามาครอบงำสถาบันการศึกษาจากเครือข่ายชนชั้นนำ มีผลทำให้คนจำนวนมากในมหาวิทยาลัยเลือกที่จะเซนเซอร์ตัวเองในปัญหาต่าง ๆ และเลือกที่จะ “อยู่เป็น” 

ผมตัดสินใจเลือกมาเป็นคนสอนหนังสือในมหาวิทยาลัย เพราะความเข้าใจอันใสซื่อว่าสถานที่แห่งนี้จะเป็นพื้นที่แห่งการแสวงหาความรู้ สามารถถกเถียงแลกเปลี่ยนแม้จะมีทรรศนะอันแตกต่าง มีผู้คนที่กระตือรือร้นในประเด็นปัญหาสาธารณะ และพอจะให้ความมั่นคงกับชีวิตได้ในระดับหนึ่งโดยไม่ต้องร่ำรวยล้นฟ้า

แต่เมื่อยิ่งเวลาผ่านไป ก็พบว่าสิ่งที่เคยคิดว่าจะได้พบเห็นก็ดูจะเบาบางลงมากยิ่งขึ้น อาจารย์มหาวิทยาลัยกลายเป็นอีกหนึ่ง “อาชีพ” ธรรมดาที่ไม่ได้แตกต่างอะไรมากนักจากงานอื่น ๆ

ฝากไว้เป็นข้อมูลสำหรับคนหนุ่มสาวที่อยากเป็นอาจารย์ในมหาวิทยาลัย

ที่มา: Facebook ศูนย์วิจัยฯ มหาวิทยาลัยหน้าบางแห่งหนึ่ง