"โฉนดชุมชนคือหัวใจหลักของชุมชน ที่ทำให้เกิดการทำประโยชน์อย่างต่อเนื่อง โดยที่ดินในชุมชนไม่หลุดมือ มีการตั้งกฎกติกาโดยชุมชนยึดหลักและเคารพการใช้ประโยชน์ร่วมกัน"

พุธ เสพซอง หรือพ่อใหญ่ทราย ประธานโฉนดชุมชนดอนฮังเกลือ ต.บึงเกลือ อ.เสลภูมิ จ.ร้อยเอ็ด บอกว่า สมาชิกชุมชนกว่า 22 ครอบครัว เป็นสมาชิกเครือข่ายปฏิรูปที่ดินภาคอีสาน (คปอ.) มีการจัดการที่ดินในรูปแบบโฉนดชุมชนขึ้นมาอย่างมีระเบียบแบบแผน ได้จัดตั้งกฎกติกาการอยู่ร่วมกันเพื่อการจัดการพื้นที่ให้เกิดความอุดมสมบูรณ์ในระบบนิเวศ โดยอาศัยพึ่งพาทรัพยากรที่มีอยู่ทั้งบนผืนดินและในผืนน้ำ เพื่อใช้ประโยชน์ที่ดินให้ได้อย่างสมประโยชน์คุ้มค่า และมีความต่อเนื่องอย่างสูงสุด

พ่อใหญ่ทราย กล่าวเสริมในขณะกำลังดูแลต้นกล้าพริกที่เพาะเตรียมไว้เพื่อนำมาปลูกหลังจากหมดช่วงฤดูฝนและเก็บเกี่ยวข้าวเสร็จประมาณกลางเดือนตุลาคมนี้ว่า บนที่ดินดอนฮังเกลือทั้งหมดจำนวนกว่า 32 ไร่ สมาชิกชุมชนทุกครัวเรือน จะทำการเกษตรด้วยการปลูกพืชหมุนเวียนตามฤดูกาล ช่วงนี้จะทำนาข้าว หลังเก็บเกี่ยว ก็เริ่มพรวนหน้าดินทำการปลูกพืชผักหมุนเวียน เช่น พริก มะเขือ แตงล้าน ถั่วฝักยาว เป็นต้น

"การบริหารจัดการทรัพยากรฯ และสิ่งแวดล้อมในรูปแบบโฉนดชุมชน ถือเป็นสิทธิชุมชนในการถือครองและใช้ประโยชน์ในที่ดิน และการผลิตด้านการเกษตรกรรม เพื่อสร้างความมั่นคงทางอาหารที่สอดคล้องกับภูมิปัญญาท้องถิ่นและระบบภูมินิเวศ รวมทั้งการดูแลรักษาทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมทุกส่วนให้สมดุล" พุธ เสพซอง กล่าว

ด้านนายพจน์ แสนสนอง หรือพ่อใญ่อ่วง (คณะกรรมการโฉนดชุมชนดอนฮังเกลือ) เผยถึงวิถีชีวิตชาวประมง ด้วยว่า นอกจากทำการเกษตร สมาชิกทุกคนประกอบอาชีพทำการประมงสืบทอดกันมาหลายชั่วอายุคน โดยอาศัยแหล่งน้ำในบึงเกลือ หรือ “ทะเลอีสาน” ที่ชุมชนพึ่งพาชีวิตด้วยการจับสัตว์น้ำหลากหลายพันธุ์ เช่น กุ้ง หอย ปู และปลาอีกหลากหลายพันธุ์ อาทิ ปลาตะเพียนขาว ปลาคล้าว ปลาชะโด และปลากด นำมาเป็นอาหารเพื่อการบริโภค ส่วนหนึ่งได้นำออกขายเป็นรายได้ หล่อเลี้ยงชีวิตครอบครัว

พ่อใหญ่อ่วง เพิ่มเติมด้วยว่า การดูแลรักษาทรัพยากรแหล่งน้ำ สมาชิกได้กันเขตจัดบริเวณพื้นที่ในบึงเกลือประมาณ 1 ไร่ สร้างโรงเรียนอนุบาลพันธุ์ปลาขึ้นมา เพื่อให้เป็นแหล่งรวมของพันธุ์ปลาหลากหลายชนิดเข้ามาวางไข่ในการขยายสืบพันธุ์ ไม่ให้ปลาสูญพันธุ์ เพราะในแหล่งน้ำกว้างใหญ่กว่า 5,000 ไร่แห่งนี้ มีความหลากหลายในระบบนิเวศเป็นโรงครัวใหญ่ ที่ต้องร่วมกันอนุรักษ์รักษาไว้ให้เป็นแหล่งอาหารหล่อเลี้ยงชีวิตทั้งในสมาชิกของชุมชน และชุมชนละแวกใกล้เคียงให้เกิดความยั่งยืนสืบไป

สำหรับข้อพิพาทหลังจากถูกประกาศเป็นที่สาธารณประโยชน์ดอนฮังเกลือ องค์การบริหารส่วนตำบลบึงเกลือ ต้องการใช้พื้นที่แห่งนี้สร้างสนามกีฬา โดยให้ชาวบ้านออกจากที่ดินทำกิน กระทั่งผู้เดือดร้อนได้ต่อสู้เรียกร้องให้เพิกถอนที่สาธารณประโยชน์ออกจากที่ดินทำกิน และให้ดำเนินการออกเอกสารสิทธิ์ในที่ดิน รวมทั้งให้รัฐบาลเร่งสนับสนุนการจัดการที่ดินและทรัพยากรในรูปแบบโฉนดชุมชน จนได้มีการตั้งคณะทำงานตรวจสอบข้อเท็จจริง ซึ่งมีมติร่วมกันว่าการประกาศที่สาธารณประโยชน์ดอนฮังเกลือ ไม่ถูกต้อง ให้เพิกถอนและออกเอกสารสิทธิ์ให้แก่ชาวบ้านผู้ได้รับผลกระทบต่อไป
 
แม้จะมีมติจากคณะกรรมการว่าด้วยการจัดให้มีโฉนดชุมชน (ปจช.) มีมติอนุมัติให้ชุมชนดอนฮังเกลือประกาศเป็น 35 พื้นที่นำร่องโฉนดชุมชน ตามระเบียบสำนักนายกรัฐมนตรี ปี 2553 ล่วงมาถึงรัฐบาลปัจจุบัน ก็ยังไม่มีการดำเนินการอย่างใด