ที่มาภาพประกอบ: Global Environment Facility (CC BY-NC-SA 2.0)

คนทำงานเก็บขยะทั่วโลกมีหน้าที่รวบรวมและแยกขยะพลาสติกเพื่อนำไปรีไซเคิล – จากบ้านที่อยู่อาศัย ธุรกิจร้านค้า จนถึงหลุมฝังกลบ – มากกว่าร้อยละ 60 ของพลาสติกที่ถูกนำมารีไซเคิลมาจากการทำงานของพวกเขา คนทำงานเก็บขยะเหล่านี้ทำงานมากกว่าอาชีพอื่นๆ ในการป้องกันไม่ให้พลาสติกปนเปื้อนสู่สิ่งแวดล้อม แต่งานของพวกเขาไม่ค่อยได้รับคุณค่า และพวกเขายังต้องดิ้นรนเพื่อหาเลี้ยงชีพ

แม้จะนำขยะของผู้อื่นไปรีไซเคิล แต่คนเก็บขยะมักขาดบริการเก็บขยะบริเวณที่พักอาศัยของตัวเอง พวกเขาได้รับผลกระทบจากมลภาวะมากกว่าคนส่วนใหญ่ ทั้งจากการสูดดมควันจากการเผาไหม้พลาสติก หายใจเอาอากาศและน้ำดื่มที่ปนเปื้อนไมโครพลาสติกเข้าไป คนทำงานเก็บขยะยังเสี่ยงที่จะถูกล่วงละเมิดและแสวงประโยชน์ โดยเฉพาะผู้หญิง ผู้อพยพ ชนพื้นเมือง ชนกลุ่มน้อย และวรรณะที่ถูกกดขี่

ช่วงปลายปี 2565 'ปุนตา เดล เอสเต' (Punta del Este) เมืองตากอากาศที่มั่งคั่งในอุรุกวัย ได้เป็นเจ้าภาพจัดการประชุมระดับนานาชาติเพื่อริเริ่มสนธิสัญญาที่มีผลผูกพันทางกฎหมายในการยุติมลพิษพลาสติกบนบกและในมหาสมุทร ปกติแล้วปุนตาจะต้อนรับนักท่องเที่ยวระดับไฮเอนด์จากอาร์เจนตินาและบราซิล แต่ในระหว่างการประชุม พวกเขาได้ต้อนรับผู้แทนและผู้สังเกตการณ์มากกว่า 1,000 คนจาก 160 ประเทศ รวมถึงกลุ่มรณรงค์ด้านสิ่งแวดล้อม ตัวแทนอุตสาหกรรมพลาสติก และคนทำงานเก็บขยะ

งานที่ ‘เป็นเรื่องเสี่ยงชีวิต’

ที่มาภาพประกอบ: Global Environment Facility (CC BY-NC-SA 2.0) 

คนทำงานเก็บขยะเป็นที่รู้จักในอุรุกวัยด้วยชื่อเรียก 'Clasificadores' สามารถพบพวกเขาได้ในที่ฝังกลบขยะของท้องถิ่นที่ใกล้ที่สุดในเมืองปุนตา ซึ่งอยู่ห่างจากศูนย์การประชุมโดยใช้เวลาขับรถประมาณ 20 นาที ที่ฝังกลบขยะแห่งนี้รองรับขยะจากเมืองหลวงของอุรุกวัยอย่างมอนเตวิเดโอ พวกเขาดำเนินการรีไซเคิลพลาสติกมาอย่างยาวนาน พวกเขาคุ้ยหลุมฝังกลบและถังขยะ รวมทั้งแยกขยะจากบ้านและธุรกิจก่อนที่จะคัดแยกขยะรีไซเคิลได้จากขยะที่ไม่สามารถรีไซเคิลได้

งานของ Clasificadores เป็นเรื่องเสี่ยงชีวิต ในเดือน ส.ค. 2565 คนทำงานเก็บขยะถูกพบว่าเสียชีวิตที่หลุมฝังกลบของปุนตา ถูกรถดัมพ์ที่กำลังถอยหลังแล่นเข้ามาทับร่าง แม้ว่าการเสียชีวิตเช่นนี้จะเกิดขึ้นได้ยาก แต่อุบัติเหตุ อาการเจ็บป่วยเรื้อรัง และอายุขัยเฉลี่ยสั้นเป็นเรื่องปกติในหมู่คนทำงานเก็บขยะ อย่างไรก็ตามขยะรีไซเคิลยังเป็นแหล่งรายได้ที่เข้าถึงได้ง่ายและเป็นอาชีพที่รองรับคนรายได้น้อยและผู้ด้อยโอกาส

บทบาทของคนทำงานเก็บขยะถูกพูดถึงมากขึ้น

ที่มาภาพประกอบ: Global Environment Facility (CC BY-NC-SA 2.0)

ปัจจุบันรถเก็บขยะรวมอยู่ในแผนบริการจัดการขยะของท้องถิ่นในประเทศต่างๆ มากขึ้น นอกเหนือจากการรวบรวมและคัดแยกขยะแล้ว คนทำงานเก็บขยะยังมีบทบาทในการสอนผู้คนถึงวิธีการรีไซเคิลขยะอย่างถูกวิธีอีกด้วย

บริษัทข้ามชาติที่ผลิตบรรจุภัณฑ์พลาสติกจำนวนมากอย่าง Coca-Cola, Pepsico, Unilever และ Nestlé เพิ่งลงนามในโครงการริเริ่มปรับปรุงสิทธิของคนทำงานเก็บขยะในเศรษฐกิจนอกระบบที่นำพลาสติกกลับมาใช้ใหม่เพื่อผลิตบรรจุภัณฑ์รีไซเคิลด้วย  มีความหวังว่ากระบวนการนี้อาจทำให้ผู้ผลิตซื้อวัสดุรีไซเคิลโดยตรงจากคนทำงานเก็บขยะได้ ซึ่งจะส่งผลให้พวกเขาได้ราคาที่ยุติธรรมขึ้น และนำไปสู่การปรับปรุงมาตรฐานด้านสุขภาพและความปลอดภัยของพวกเขา

ปัจจุบัน คนทำงานเก็บขยะยังเป็นหุ้นส่วนในการจัดทำสนธิสัญญาระดับโลกเพื่อควบคุมมลภาวะจากพลาสติก คณะผู้แทน 10 คนจาก 'พันธมิตรคนทำงานเก็บขยะนานาชาติ' (International Alliance of Waste pickers หรือ IAW) ได้เข้าร่วมการประชุมที่อุรุกวัยเพื่อโน้มน้าวให้สนธิสัญญาเป็นรูปเป็นร่าง IAW ต้องการให้คนทำงานเก็บขยะเป็นตัวแทนในการหารือเกี่ยวกับสนธิสัญญาในอนาคตอีกด้วย จึงเรียกร้องให้มีการระดมทุนจากองค์การสหประชาชาติ (UN) เพื่อให้ตัวแทนคนทำงานเก็บขยะ 6 คน จากภูมิภาคต่างๆ ได้เข้าร่วมการประชุมครั้งต่อๆ ไป

ความจำเป็นของสนธิสัญญาพลาสติกระดับโลก 

ที่มาภาพประกอบ: Global Environment Facility (CC BY-NC-SA 2.0)

ความพยายามในการขจัดมลพิษจะล้มเหลวหากยังคงมีการผลิตพลาสติกใหม่ในอัตราที่เพิ่มขึ้นตามที่คาดการณ์ไว้ สนธิสัญญาฯ นี้ คาดว่าจะแนะนำกฎใหม่ที่บังคับให้ผู้ผลิตพลาสติกเปลี่ยนการออกแบบผลิตภัณฑ์ของตนและจำกัดการผลิตพลาสติกที่ไม่สามารถรีไซเคิลได้ นอกจากนี้ยังจะพยายามเพิ่มอัตราการรีไซเคิล เนื่องจากมีเพียงประมาณร้อยละ 9 ของพลาสติกที่เคยผลิตเท่านั้นที่ถูกรีไซเคิล นอกจากนี้ IAW ยังกระตือรือร้นที่จะตรวจสอบให้แน่ใจว่าคนทำงานเก็บขยะได้รับประโยชน์จากการเปลี่ยนแปลงเหล่านี้

พลาสติกมีแนวโน้มก่อมลพิษต่อสิ่งแวดล้อมหากไม่มีตลาดสำหรับการรีไซเคิล ตามสนธิสัญญาฯ นี้ วัสดุที่รีไซเคิลไม่ได้หรือรีไซเคิลได้ยาก มีแนวโน้มที่จะถูกจำกัดการผลิต (เช่น โฟมและถุงที่ผลิตจากโพลีสไตรีน) ซึ่งวัสดุเหล่านี้มีมูลค่าเพียงเล็กน้อยสำหรับคนทำงานเก็บขยะ แต่ในกรณีที่การห้ามใช้พลาสติกและฝา อาจส่งผลกระทบต่อการดำรงชีวิตของพวกเขา IAW จึงได้เรียกร้องให้คนทำงานเก็บขยะได้รับโอกาสในการเปลี่ยนไปทำงานอื่น ตามหลักการของ 'การเปลี่ยนผ่านที่เป็นธรรม' (Just Transition)

ในการเจรจาสนธิสัญญาพลาสติกระดับโลก คนทำงานเก็บขยะขอมีส่วนร่วมในการออกแบบและดำเนินนโยบายขยะพลาสติกและการรีไซเคิลทั้งภายในประเทศและระหว่างประเทศ 

แม้อาจจะดูสายเกินไปสำหรับคนทำงานเก็บขยะชาวอุรุกวัยที่เสียชีวิตเมื่อเดือน ส.ค. 2565 แต่หากการเจรจาในปุนตา เดล เอสเต จบลงด้วยการยอมรับบทบาทของคนทำงานเก็บขยะในการจัดการกับมลพิษพลาสติก นี่จะเป็นก้าวเล็กๆ ในการยกย่องและเก็บเขาไว้ในความทรงจำ.

ที่มา
Waste pickers risk their lives to stop plastic pollution – now they're shaping recycling policies (Patrick O'Hare and Lucia Fernandez, World Economic Forum, 6 December 2022)