ปัญหาการตีความกฎหมาย

นำมาซึ่งข้อติดขัดในการแจกยาเพร็พ-เป็ป

ผศ.ภญ.ยุพดี ศิริสินสุข รองเลขาธิการ สปสช. กล่าวว่าปัญหาในการเบิกจ่ายงบประมาณดังกล่าวเกิดขึ้นเมื่อมีการทักท้วงโดยที่ปรึกษากฎหมายของรัฐมนตรีว่าการกระทรวงสาธารณสุขว่า สปสช. สามารถนำงบประมาณของกองทุนหลักประกันสุขภาพแห่งชาติไปให้บริการประชาชนที่ไม่ได้ใช้สิทธิรักษาพยาบาลภายใต้สิทธิหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า หรือ “บัตรทอง” ได้หรือไม่ โดยที่ผ่านมา สปสช. เป็นผู้ของบประมาณจากรัฐแทนกองทุนประกันสังคมและสวัสดิการรักษาพยาบาลสำหรับข้าราชการเพื่อนำมาจัดบริหารเสริมสร้างสุขภาพและป้องกันโรคสำหรับประชาชนที่ใช้สิทธิประกันสังคมและสวัสดิการข้าราชการมาโดยตลอดบนหลักคิดว่าการเสริมสร้างสุขภาพและป้องกันโรคจะต้องทำกับประชาชนทุกคน

ที่มาภาพ: เว็บไซต์ สปสช. 

ภญ. ยุพดีระบุว่าที่ผ่านมาเคยมีการตั้งคำถามมาก่อนว่า สปสช. สามารถของบประมาณเพื่อนำมาให้บริการประชาชนที่ไม่ได้ใช้สิทธิบัตรทองได้หรือไม่ ซึ่งทาง สปสช. ก็ได้มีการขอให้คณะกรรมการกฤษฎีกาตีความข้อกฎหมายที่เกี่ยวข้องเมื่อพ.ศ. 2546 ซึ่งคณะกรรมการกฤษฎีกาก็ได้มีความเห็นว่า เนื่องจากมาตรา 5 ในพระราชบัญญัติหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. 2545 ระบุว่า “บุคคลทุกคนมีสิทธิได้รับบริการสาธารณสุขที่มีมาตรฐานและมีประสิทธิภาพ” สปสช. จึงมีอำนาจในการกระจายงบประมาณที่ได้รับไปให้ถึงบุคคลทุกคนตามมาตราดังกล่าว นอกจากนี้ สปสช. ยังอาศัยข้อกำหนดตามมาตรา 18 วรรค 14 ในพรบ. ฉบับดังกล่าว ซึ่งระบุว่า คณะกรรมการหลักประกันสุขภาพแห่งชาติมีอำนาจหน้าที่ในการ “ปฏิบัติหน้าที่อื่น” ตามที่กฎหมายกำหนดหรือได้รับมอบหมายจากคณะรัฐมนตรี

โดย ภญ. ยุพดีอธิบายว่า สปสช. ตีความข้อกฎหมายดังกล่าวว่า เมื่อมีการอนุมัติงบประมาณจากสำนักงบประมาณ ซึ่งต้องผ่านการลงคะแนนเสียงของสภาผู้แทนราษฎรก่อนที่จะส่งมาที่ สปสช. ดังนั้นที่ผ่านมา สปสช. จึงถือว่าการกระจายงบประมาณเป็นการทำหน้าที่ที่ได้รับมอบหมายโดยครม. 

อย่างไรก็ตาม ปัญหาการตีความข้อกฎหมายกลับเป็นประเด็นขึ้นมาอีกครั้ง เนื่องจากมาตรา 9 และ 10 ในพรบ.หลักประกันสุขภาพแห่งชาติกำหนดว่า ถ้า สปสช. จะจัดบริการสาธารณสุขให้บุคคลที่ใช้สิทธิประกันสังคมหรือสวัสดิการข้าราชการ จะต้องมีการทำข้อตกลงร่วมกับกองทุนประกันสังคมและนายจ้างของข้าราชการ ซึ่งก็คือภาครัฐก่อนแล้วประกาศในพระราชกฤษฎีกา แต่เนื่องจากยังไม่ได้มีการประกาศตามข้อกฎหมายดังกล่าว จึงมีการทักท้วงว่า สปสช. จะทำผิดกฎหมายหรือไม่ถ้ามีการประกาศการใช้งบประมาณที่มีการนำงบส่วนหนึ่งไปใช้กับบริการเสริมสร้างสุขภาพและป้องกันโรค ทำให้ สปสช. ไม่สามารถประกาศการใช้งบประมาณสำหรับปีงบประมาณปัจจุบันที่โดยปกติแล้วต้องประกาศก่อนวันที่ 1 ตุลาคม ซึ่งเป็นวันที่ปีงบประมาณเริ่มต้นได้ ภญ.ยุพดีระบุว่า หลังนำวาระเข้าที่ประชุมคณะกรรมการหลักประกันสุขภาพแห่งชาติหลายครั้งและไม่ได้ข้อสรุป สปสช. จึงตัดสินใจออกประกาศการใช้งบประมาณสำหรับสิทธิบัตรทองไปก่อนในระหว่างที่ขอความชัดเจนจากครม. ซึ่งขณะนี้ยังอยู่ในระหว่างดำเนินการ

เมื่อประกาศฉบับดังกล่าวที่ออก ณ วันที่ 28 ธันวาคม 2565 กำหนดให้งบประมาณการป้องกันการติดเชื้อเอชไอวีครอบคลุมเฉพาะผู้มีสิทธิบัตรทองเท่านั้น ประชาชนที่มีสิทธิการรักษาอื่น ๆ ไม่สามารถเข้ารับบริการป้องกันเอชไอวี ซึ่งรวมถึงการตรวจเอชไอวีโดยสมัครใจ บริการยาเพร็พ (Pre-Exposure Prophylaxis - PrEP) หรือยาป้องกันไวรัสเอชไอวีก่อนการสัมผัสเชื้อ ยาเป็ป (Post-Exposure Prophylaxis - PEP) หรือยาป้องกันไวรัสเอชไอวีหลังการสัมผัสเชื้อ และบริการถุงยางอนามัยภายใต้ระบบหลักประกันสุขภาพแห่งชาติได้ โดยต้องไปรับบริการที่หน่วยบริการตามสิทธิของตนเท่านั้น ซึ่งส่งผลกระทบกับผู้รับบริการยาเพร็พจากหน่วยบริการของภาคประชาสังคมที่คิดเป็นจำนวน 60% ของผู้รับยาเพร็พทั้งประเทศ และทำให้คลินิกชุมชนที่ขึ้นทะเบียนเป็นหน่วยบริการของ สปสช. ไม่สามารถเบิกจ่ายค่าบริการในกรณีที่ให้บริการผู้ถือสิทธิรักษาพยาบาลอื่นนอกเหนือจากสิทธิบัตรทอง

ไม่เพียงเท่านั้น ยังมีประกาศอีกฉบับของกรมสนับสนุนบริการสุขภาพ กระทรวงสาธารณสุข ที่กำหนดว่าคลินิกที่ดำเนินการโดยองค์กรภาคประชาสังคมและจดทะเบียนเป็นคลินิกเทคนิคการแพทย์จะให้บริการได้ต่อเมื่ออยู่ภายใต้การกำกับดูแลของหน่วยงานของรัฐ และต้องมีการส่งผลตรวจของผู้มารับบริการไปให้สถานพยาบาลของรัฐเพื่อให้แพทย์สั่งจ่ายยา เป็นเหตุให้คลินิกชุมชนเช่นคลินิกที่ดำเนินการโดยมูลนิธิเพื่อนพนักงานบริการ (Swing) หรือสมาคมฟ้าสีรุ้งแห่งประเทศไทย ที่ก่อนหน้านี้ทำงานร่วมกับคลินิกเอกชนจำเป็นต้องประกาศหยุดให้บริการเมื่อช่วงต้นเดือนมกราคมที่ผ่านมา

“ประกาศสธ.ฉบับใหม่นี้จะกระทบกับคลินิก โดยเฉพาะอย่างยิ่งคลินิกที่กรุงเทพฯ” ดร.อินทิรา สุยา ผู้แทนโครงการ EpiC ประเทศไทย FHI 360 โครงการ EpiC ประเทศไทย มีวัตถุประสงค์เพื่อลดการติดเชื้อเอชไอวีในกลุ่มประชากรหลัก ได้แก่ ชายที่มีเพศสัมพันธ์กับชาย (MSM) สาวประเภทสอง (TGW) และพนักงานบริการ (SW) ผ่านการให้บริการเอชไอวีเชิงนวัตกรรมที่ครอบคลุม และสอดคล้องกับความต้องการเฉพาะของกลุ่มประชากรเป้าหมาย อาทิ การให้บริการสุขภาพที่มีชุมชนเป็นผู้นำาในการขับเคลื่อน (Key Population-Led Health Services Model -KPLHS) ร่วมกับหน่วยงานภาคประชาสังคม ได้แก่ สถาบันเพื่อการวิจัย และนวัตกรรมด้านเอชไอวี (Institute of HIV Research and Innovation-IHRI) มูลนิธิเพื่อนพนักงานบริการ มูลนิธิเอ็มพลัส สมาคมฟ้าสีรุ้งแห่งประเทศไทย และองค์กรแคร์แมท

ดร.อินทิรา พูดถึงคลินิกสวิงและฟ้าสีรุ้งที่เป็นพาร์ทเนอร์กับคลินิกเอกชนว่าต้องหยุดให้บริการชั่วคราว เพราะเกรงว่าจะผิดกฎหมาย พร้อมเสริมว่ายาเพร็พที่ขายในรพ.เอกชนค่อนข้างราคาแพง ผู้รับบริการกว่าครึ่งอาจไม่สามารถจ่ายได้ หากไม่มีหน่วยงานอื่นมาให้บริการในราคาที่เขาจ่ายได้ เขาอาจตัดสินใจไม่กินยาเพร็พ เมื่อเข้าไม่ถึงการป้องกัน อัตราการติดเชื้อรายใหม่ก็อาจเพิ่มขึ้นก็ได้

ดร.อินทิรา สุยา ผู้แทนโครงการ EpiC ประเทศไทย FHI 360 โครงการ EpiC ประเทศไทย

หลังสวิงประกาศแจ้งหยุดให้บริการเนื่องจากประกาศฉบับดังกล่าว เครือข่ายองค์กรภาคประชาสังคม นำโดย TestBKK และ APCOM ก็ได้มีการออกแคมเปญ #PrEPต้องเข้าถึงได้ #อย่าหยุดจ่ายPrEP และเปิดให้ประชาชนร่วมลงชื่อเรียกร้องให้รัฐมนตรีว่าการกระทรวงสาธารณสุขคงระบบเดิมในการให้คลินิกและองค์กรภาคประชาสังคมทำการแจกจ่ายยาเพร็พและยาเป็ป รวมถึงอุดหนุนงบประมาณเพื่อสร้างการเข้าถึงบริการต่างๆ ให้เข้าถึงง่ายแก่ประชาชน เพื่อลดความเสี่ยงต่อเอชไอวีและเอดส์ และโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์อื่นๆ ผ่านทางเว็บไซต์ Change.org โดยล่าสุดเมื่อวันที่ 3 ก.พ. มีผู้ร่วมลงชื่อมากกว่าหกพันคน 

นอกจากนี้ เครือข่ายองค์กรภาคประชาสังคมร่วมจัดบริการเอชไอวีเพื่อยุติปัญหาเอดส์ประเทศไทย ยังได้เข้ายื่นหนังสือต่อคณะกรรมาธิการ (กมธ.) การสาธารณสุข วุฒิสภา เมื่อวันที่ 16 ม.ค. ที่ผ่านมา เนื่องจากการที่ประชาชนผู้มีสิทธิการรักษาอื่น ๆ นอกจากสิทธิบัตรทองไม่สามารถเข้ารับบริการป้องกันเอชไอวีได้ และการที่ต้องไปรับบริการที่หน่วยบริการตามสิทธิของตนเท่านั้นทำให้เกิดความลำบากในการเข้ารับบริการและทำให้ประชานชนไม่สามารถเข้าถึงบริการด้านการส่งเสริมสุขภาพและป้องกันโรคได้ นอกจากนี้ การที่คลินิกหลายแห่งต้องหยุดให้บริการเนื่องจากประกาศที่บังคับให้คลินิกชุมชนต้องอยู่ภายใต้การกำกับดูแลของภาครัฐยังมีผลทำให้โอกาสของการติดเชื้อเอชไอวีเพิ่มมากขึ้น เครือข่ายฯ จึงเรียกร้องให้ กมธ.พิจารณาทบทวนประกาศคณะกรรมการ สปสช.เพื่อให้ประชาชนทุกคนได้รับบริการอย่างเท่าเทียมและให้การดำเนินงานด้านเอชไอวี และการเร่งรัดยุติเอดส์ของประเทศเป็นไปตามแผนยุทธศาสตร์ชาติว่าด้วยการยุติปัญหาเอดส์อย่างมีประสิทธิภาพ

ภญ. ยุพดี ระบุว่าปัจจุบัน สปสช. กำลังดำเนินการแก้ไขปัญหาที่เกิดขึ้นบนหลักคิดว่าต้องไม่ให้ผู้รับบริการที่ใช้สิทธิอื่นมีปัญหาในการเข้ารับบริการ โดยมีการประสานขอความร่วมมือจากหน่วยงานรัฐต่าง ๆ ทั้งในและนอกสังกัดกระทรวงสาธารณสุขเพื่อให้เข้ามาให้บริการไปก่อนเพื่อปิดช่องว่าง และ สปสช. จะเบิกจ่ายเงินคืนให้ทั้งหมดหลังมีประกาศการใช้งบประมาณสำหรับผู้ใช้สิทธิการรักษาอื่นนอกเหนือจากสิทธิบัตรทอง

สำหรับกรณีคลินิกชุมชนที่หยุดให้บริการเพราะประกาศกระทรวงฯ ที่กำหนดให้ต้องทำงานภายใต้การกำกับดูแลของภาครัฐ ภย.ยุพดีระบุว่าหน่วยงานทุกฝ่ายเห็นความสำคัญของคลินิกชุมชนและกำลังหาวิธีที่จะทำให้ภาคประชาสังคมเข้ามาร่วมให้บริการได้โดยมีการจับคู่กับหน่วยบริการของภาครัฐและขอความร่วมมือจากกรมควบคุมโรคให้เข้ามาสนับสนุนยา

"จริง ๆ ทุกฝ่ายเขาเห็นความสำคัญ และชัดเจนเลยโดยเฉพาะบริการ PrEP และ PEP หน่วยงานภาคประชาสังคมเป็นหน่วยงานหลักที่ให้บริการ เพราะภาครัฐเองประชาชนเข้าไม่ถึง แล้วประชาชนกลุ่มที่มีพฤติกรรมเสี่ยง เขาก็ไม่ต้องการเข้า เพราะเขาต้องการเรื่องการรักษาความลับอะไรต่าง ๆ พวกนี้ เขาก็ไม่ไปเข้า" ภญ. ยุพดีกล่าว

คลินิกของสวิงในพื้นที่กรุงเทพฯ เริ่มกลับมาให้บริการเมื่อวันที่ 24 ม.ค. ที่ผ่านมา ส่วนคลินิกฟ้าสีรุ้งกลับมาให้บริการเมื่อวันที่ 26 ม.ค. ที่ผ่านมา ด้วยความร่วมมือกับศูนย์การแพทย์บางรัก และกองโรคเอดส์และโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ของกรมควบคุมโรค

ในระยะยาว ภญ.ยุพดีระบุว่า สปสช. กำลังดำเนินการทำข้อตกลงกับกองทุนประกันสังคมและภาครัฐที่ดูแลสวัสดิการรักษาพยาบาลของข้าราชการเพื่อประกาศในพระราชกฤษฎีกาตามที่พรบ. หลักประกันสุขภาพแห่งชาติกำหนด ซึ่งจะเป็นการแก้ไขปัญหาที่เกิดจากการตีความข้อกฎหมายที่ต้นตอ และถึงแม้ว่าปัจจุบันจะยังคาดการณ์ไม่ได้ว่ากระบวนการณ์เหล่านี้จะเสร็จสิ้นเมื่อใด แต่ภญ.ยุพดีก็ยืนยันว่าไม่น่ามีข้อขัดข้อง เนื่องจากทุกหน่วยงานน่าจะเห็นตรงกันว่าประชาชนจะได้ประโยชน์ และมีการตั้งงบประมาณไว้แล้ว และการขอความชัดเจนจาก ครม. เพื่อให้เกิดความชัดเจนของนโยบายก็ไม่น่าติดขัดถึงแม้ว่า ครม. ชุดปัจจุบันจะหมดวาระไปหรือมีการยุบสภาก็ตาม

ผลกระทบจาก ‘2 ประกาศ สธ.’

และข้อกังวลของคลินิกชุมชน

อย่างไรก็ตาม ขณะนี้ยังมีคลินิกชุมชนที่ได้รับผลกระทบจากประกาศทั้งสองฉบับ หลายคลินิกยังไม่สามารถเบิกจ่ายค่าบริการได้ในขณะที่ สปสช. ยังคงรอความชัดเจนในเรื่องของการเบิกจ่ายงบประมาณให้กับผู้ใช้บริการที่ใช้สิทธิรักษาพยาบาลอื่นนอกเหนือจากสิทธิบัตรทอง

ศตายุ สิทธิกาน เป็นผู้อำนวยการของมูลนิธิแคร์แมท ซึ่งเป็นคลินิกเทคนิคการแพทย์แคร์แมทนี้ได้รับการสนับสนุนจากชาวอเมริกันผ่านองค์การเพื่อการพัฒนาระหว่างประเทศแห่งสหรัฐอเมริกา (USAID) และแผนการฉุกเฉินของประธานาธิบดีเพื่อบรรเทาปัญหาเอดส์ (PEPFAR) ผ่านโครงการ EpiC ประเทศไทย

ศตายุเล่าว่าคลินิกแคร์แมทเป็นคลินิกชุมชนที่ทำงานกับกลุ่มประชากรหลักที่เป็นกลุ่มเสี่ยงต่อการติดเชื้อเอชไอวี เช่น ชายรักชาย หญิงข้ามเพศ พนักงานบริการทางเพศ เป็นต้น มาตั้งแต่พ.ศ. 2536 เพื่อให้บริการตรวจหาเชื้อเอชไอวี ส่งตัวผู้ติดเชื้อเข้ารักษาเพื่อรับยาต้านไวรัส จ่ายยาเพร็พในกรณีที่ยังไม่พบเชื้อ และติดตามการรับยาเพื่อช่วยให้ผู้ติดเชื้ออยู่ในระบบการรักษาของภาครัฐ รวมไปถึงให้คำปรึกษาเพื่อสนับสนุนผู้รับบริการในด้านต่างๆ 

เมื่อพบปัญหาว่ากลุ่มเสี่ยงเหล่านี้ไม่สามารถเข้าถึงบริการปกติของภาครัฐได้ด้วยเงื่อนไขต่าง ๆ เช่นการไม่สามารถเข้ารับบริการในเวลาราชการได้ด้วยเงื่อนไขเรื่องเวลาการทำงาน หรือความไม่สบายใจที่จะต้องเปิดเผยตัวตนเพื่อเข้ารับบริการที่หน่วยบริการของภาครัฐ จึงเกิดเป็นโมเดลคลินิกชุมชนเพื่อให้เข้าถึงบริการได้ง่ายขึ้น ซึ่งทำให้ผู้ติดเชื้อสามารถเข้ารับการรักษาได้เร็วและสามารถใช้ชีวิตปกติได้ โดยคลินิกแคร์แมทได้ขึ้นทะเบียนเป็นหน่วยบริการส่งต่อเฉพาะด้านเอชไอวีและโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ของ สปสช. เมื่อปีที่ผ่านมา

ศตายุกล่าวว่าปกติแล้วคลินิกจะให้บริการทุกคนโดยคำนึงถึงความเสี่ยงของแต่ละบุคคลเป็นหลักมากกว่าจะสนใจว่าใครถือสิทธิรักษาพยาบาลสิทธิไหนและไม่ว่าจะเป็นพลเมืองไทย แรงงานข้ามชาติ หรือกลุ่มชาติพันธุ์ โดยผู้ที่มารับบริการจะผ่านกระบวนการให้คำปรึกษาและสำหรับผู้ที่มีความเสี่ยงสูงและมีผลตรวจเอชไอวีเป็นลบ คลินิกจะเสนอให้รับยาเพร็พไปกินเพื่อการป้องกันตัวเอง 

“เราก็ไม่รู้ว่าถุงยางอนามัยมันจะทำให้เขาปลอดภัยได้ตลอดไหม ถ้าวิถีชีวิตทางเพศของเขายังมีความเสี่ยงอยู่ เราก็เสนอเพร็พให้เขาเลย เราไม่สนใจว่าเป็นสิทธิอะไร เราสนใจแค่ว่าบุคคลนี้เขาเสี่ยงต่อเอชไอวีมากน้อยแค่ไหนมากกว่า” ศตายุกล่าว

ศตายุ สิทธิกาน ผอ.มูลนิธิแคร์แมท

แต่ถึงแม้จะขึ้นทะเบียนกับ สปสช. การที่ สปสช. ไม่สามารถประกาศการใช้งบประมาณสำหรับผู้ถือสิทธิรักษาพยาบาลอื่นนอกจากสิทธิบัตรทองได้ทำให้คลินิกชุมชนเช่นคลินิกแคร์แมทไม่สามารถเบิกจ่ายเงินชดเชยค่าบริการสำหรับผู้รับบริการที่ไม่ได้ใช้สิทธิบัตรทองได้ทำให้คลินิกต้องแบกรับต้นทุนในการให้บริการ และถึงแม้ว่าคลินิกแคร์แมทจะทำงานร่วมกับโรงพยาบาลรัฐในพื้นที่ แต่เมื่อโรงพยาบาลเองก็ไม่สามารถเบิกจ่ายเงินชดเชยการให้บริการผู้ถือสิทธิรักษาพยบาลอื่นนอกจากสิทธิบัตรทองไม่ได้ ก็จำเป็นต้องขอให้คลินิกชุมชนในเครือข่ายให้บริการเฉพาะสิทธิบัตรทองและสิทธิประกันสังคมของโรงพยาบาลนั้น ๆ ก่อน

นอกจากนี้ภาคประชาสังคมยังมีความกังวลว่าประชากรกลุ่มเสี่ยงอาจจะไม่ไปรับบริการที่โรงพยาบาลรัฐด้วยเงื่อนไขต่าง ๆ ศตายุอธิบายว่ากลุ่มที่เสี่ยงอาจจะไม่พร้อมไปรับบริการที่โรงพยาบาล เช่นบางคนอาจไม่พร้อมรับค่าใช้จ่ายที่เกี่ยวข้องกับการตรวจเอชไอวี หรือไม่รู้ว่าตัวเองสามารถใช้สิทธิรักษาพยาบาลของตัวเองในการตรวจได้อย่างไรบ้าง ในขณะที่การตีตราผู้ติดเชื้อเอชไอวีทำให้หลายคนไม่อยากรู้ผลเลือดตัวเอง และผู้ให้บริการในชุมชนเองก็ไม่สามารถแน่ใจได้ว่าหากแจ้งให้ผู้รับบริการไปรับบริการที่โรงพยาบาลแล้วเขาจะไป หรือถ้าไปแล้ว ผู้ให้บริการในโรงพยาบาลจะมีความเข้าใจในวิถีชีวิตหรือเงื่อนไขของผู้รับบริการหรือเปล่า 

อีกหนึ่งข้อกังวลคือการที่สิทธิรักษาพยาบาลและหน่วยบริการอื่น ๆ อาจยังไม่เตรียมพร้อมในการให้บริการเพร็พ ศตายุระบุว่าถึงแม้ว่าจะมีการแจ้งให้ผู้รับบริการไปรับบริการตามสิทธิ แต่หน่วยบริการต่าง ๆ เช่นศูนย์สาธารณสุขของกรุงเทพมหานคร อาจจะไม่มียาเพร็พให้บริการ หรือโรงพยาบาลในเครือข่ายประกันสังคมเองก็ยังไม่ได้เตรียมร้อมเริ่มการจ่ายยาเพร็พหรืออาจจะไม่สามารถจ่ายยาได้ทุกโรงพยาบาล ซึ่งศตายุมองว่าถ้า สปสช. จะให้บริการยาเพร็พสำหรับสิทธิบัตรทองเท่านั้นก็ควรจะมีการเตรียมความพร้อมว่าจะไปรับยาได้ที่ไหนอีก เพราะถ้ามีคนที่มีความเสี่ยงแล้วติดเชื้อมา ต้นทุนของการรักษาจะสูงกว่าการป้องกัน และยังมีความกังวลว่าถ้าคนในกลุ่มเสี่ยงไม่มียาเพร็พและอาจไม่ใช้ถุงยาง การระบาดของเชื้อเอชไอวีจะเพิ่มขึ้นหรือไม่

"ที่เราทำอยู่ทุกวันนี้ เพราะเราทำเพื่อประเทศนะ เราไม่ได้ทำเพื่อตัวเอง เราทำเพื่อประเทศ เรามุ่งมั่นที่จะยุติปัญหาเอดส์ให้ได้ แต่ในขณะเดียวกัน บริการของเราก็เจออุปสรรคแบบนี้ เราไม่รู้ว่ากระบวนการจะทำยังไง ตอนนี้ก็เตรียมรับมือ แก้ปัญหาเฉพาะหน้า เช่นด้วยการขอยาเพร็พจากกองทุนโรค ซึ่งกองทุนโรคก็เป็นโครงการเฉพาะ ไม่ได้ทำให้เกิดความยั่งยืนอะไร" ผอ.แคร์แมทกล่าว

ขณะนี้คลินิกแคร์แมทยังคงให้บริการตามปกติและยังยืนยันที่จะให้บริการทุกคนที่เดินเข้ามาไม่ว่าจะถือสิทธิรักษาพยาบาลสิทธิใด โดยศตายุระบุว่าได้มีการกำหนดเป็นนโยบายว่าคลินิกจะไม่ปฏิเสธผู้มารับบริการ

"ต้องให้ เพราะเขามาแล้ว เพราะเขามาด้วยความหวังว่าเราจะช่วยเขาได้ ถ้าเราปฏิเสธเขา แล้วเขารู้สึกไหม เหมือนเราต้องการหาที่พึ่งแล้วเราเลือกไปหาคุณ แล้วคุณบอกว่าฉันช่วยเธอไม่ได้ มันแย่นะ มันรู้สึกแย่นะ ดังนั้นเราคิดว่าเราต้องช่วย เราไม่ใช่เป็นผู้ให้บริการของภาครัฐที่มีเงื่อนไขนู่นนี่นั่น เงื่อนไขจำกัดมากมาย เราเห็นคนเท่ากัน” ศตายุกล่าว

ด้านสุรางค์ จันทร์แย้ม ผู้อำนวนการมูลนิธิ SWING แถลงเมื่อวันที่ 10 ม.ค. ที่ผ่านมาว่าประกาศกระทรวงสาธารณสุขที่กำหนดให้คลินิกชุมชนต้องส่งผลตรวจของผู้มารับบริการไปให้แพทย์ในสถานพยาบาลของรัฐตรวจและสั่งยาว่าประกาศฉบับดังกล่าวจะทำให้ศักยภาพในการป้องกันตนเองของประชาชนลดน้อยลงและจะทำให้ประชาชนที่กำลังรับบริการยาเพร็พเสี่ยงเอชไอวียิ่งกว่าเดิม นอกจากนี้ยังเป็นการละเมิดสิทธิพื้นฐานในการเข้าถึงบริการด้านสุขภาพของประชาชน

สุรางค์ระบุในการแถลงดังกล่าวว่ามูลนิธิ SWING และเครือข่ายภาคประชาสังคมที่ดำเนินงานด้านเอชไอวีมีข้อเรียกร้องให้รัฐบาลแก้ปัญหาอย่างเร่งด่วนให้เป็นไปตามแนวทางเป้าหมายการยุติเอดส์ให้ได้ภายในพ.ศ. 2573 โดยเรียกร้องให้ สปสช. ทบทวนแก้ไขประกาศหลักเกณฑ์การจัดการกองทุน สปสช. ปี 2566 เพื่อให้สามารถใช้งบประมาณจัดบริการป้องกันเอชไอวีได้สำหรับทุกคน และให้กระทรวงสาธารณสุขเร่งดำเนินการบูรณาการกองทุน สปสช. กองทุนประกันสังคม และสิทธิข้าราชการเป็นกองทุนเดียวเพื่อให้ประชาชนเข้าถึงสิทธิบริการป้องกันเอชไอวีได้ทุกสถานพยาบาลและไร้อุปสรรค

นอกจากนี้เครือข่ายฯ ยังเรียกร้องให้กระทรวงสาธารณสุขทบทวนแก้ไขประกาศแนวทางการจัดบริการเพร็พโดยอนุญาตให้อาสาสมัครภาคประชาสังคมที่ผ่านการอบรมสามารถจัดบริการร่วมกับบุคลากรทางการแพทย์ในโรงพยาบาลทั้งของรัฐและเอกชนหรือหน่วยบริการในพื้นที่ และอนุญาตให้หน่วยบริการภาคประชาสังคมจัดเก็บยาเพร็พได้ ร่วมถึงให้ผู้ให้บริการในคลินิกภาคประชาสังคมสามารถดำเนินการร่วมกับวิชาชีพเภสัชกรรมและวิชาชีพเวชกรรมผ่านระบบ Telemedicine

สำหรับกรณีนี้ ภญ.ยุพดีมีความเห็นว่าโดยหลักเกณฑ์แล้ว การที่ต้องให้คลินิกจับคู่กับภาครัฐไม่ใช่การจับคู่กับสถาบัน แต่เป็นการทำงานร่วมกับผู้ประกอบวิชาชีพเช่นแพทย์หรือเภสัชกร ดังนั้นประกาศฉบับดังกล่าวควรจะถูกขยายให้กว้างขึ้นเพื่อเพิ่มการเข้าถึงบริการ 

“จริง ๆ เราต้องการยุติเอดส์ ถูกไหม เรายิ่งต้องให้มันมีการบริการที่เข้าถึงได้และสะดวกที่คนจะเข้าถึง โดยเฉพาะหน่วยงานรัฐมันไม่ได้มี 24 ชั่วโมง 7 วันใช่ไหม อันนี้ก็เป็นประเด็นว่าถ้าเป็นไปได้ ประกาศหรือระเบียบอันนั้นมันควรจะเปิดให้ภาคประชาสังคมจับกับเอกชนได้ที่เขามีแพทย์เวชกรรม มีเภสัชกร” ภญ.ยุพดีกล่าว

พื้นที่ปลอดภัย-ลดการตีตรา

เหตุผลที่ต้องมีคลินิกชุมชน

เพราะคลินิกชุมชนไม่ได้ให้บริการตรวจเลือดและจ่ายยาเท่านั้น แต่ยังเป็นพื้นที่ปลอดภัยของผู้รับบริการที่จะสามารถเข้ามารับคำปรึกษาได้โดยไม่ต้องเผชิญกับอคติและการตีตรา ภาคประชาสังคมจึงยังมีความกังวลว่าหากสุดท้ายแล้วไม่สามารถให้บริการประชาชนที่ถือสิทธิการรักษาอื่นๆ นอกจากสิทธิบัตรทองได้อีก โอกาสในการเข้าถึงบริการสุขภาพเกี่ยวกับเอชไอวีของประชาชนและพื้นที่ปลอดภัยของคนที่ต้องการปรึกษาแต่ไม่พร้อมจะเปิดเผยข้อมูลกับภาครัฐก็จะน้อยลง

ศตายุอธิบายว่าผู้รับบริการอาจไม่กล้าไปตรวจกับโรงพยาบาลรัฐเหมือนก่อนหน้านี้ที่เอชไอวีระบาดหนัก เพราะถึงแม้ว่าโรงพยาบาลรัฐจะมีมาตรฐาน มีบุคลากรวิชาชีพ แต่หลายคนอาจจะไม่ได้พร้อมที่จะเปิดเผยข้อมูลเกี่ยวกับวิถีชีวิตทางเพศของตนกับเจ้าหน้าที่ ในขณะเพศหลากหลายอาจพบเจอกับอคติและการตีตรา เช่นหญิงข้ามเพศที่มีร่างกายเป็นหญิงแต่เจ้าหน้าที่ในโรงพยาบาลยังใช้คำนำหน้านามว่านายตามเอกสาร ก็อาจทำให้เกิดความไม่สบายใจที่จะรับบริการได้ นอกจากนี้ผู้รับบริการบางคนอาจไม่พร้อมที่จะเปิดเผยข้อมูลกับภาครัฐ เช่นสำหรับกลุ่มพนักงานบริการทางเพศหรือกลุ่มคนที่ใช้สารเสพย์ติดในการมีเพศสัมพันธ์หรือ “Chemsex”  ซึ่งอาจมีความกังวลว่าถ้าไปรับบริการจากภาครัฐแล้วต้องเปิดเผยข้อมูลส่วนตัวจะถูกดำเนินคดี

นอกจากนี้คลินิกชุมชนส่วนใหญ่ยังมีเวลาปิดเปิดที่สัมพันธ์กับชีวิตของผู้มารับบริการมากกว่า เนื่องจากคลินิกหลายแห่งไม่ได้เปิดปิดตามเวลาราชการ เช่นคลินิกแคร์แมทที่เปิดทำการตั้งแต่เวลา 13.00 น. ถึงเวลา 19.00 น.ในวันธรรมดาและ 17.00 น. ในวันเสาร์

“คลินิกเราไม่ได้เปิดตามเวลาราชการ ก็จะปิดค่ำด้วย มาที่นี่ก็สะดวกดี และใช้เวลาน้อยกว่า” ดร.อินทิรา เล่าถึงโครงการด้านการยุติเอชไอวีที่เธอทำงานอยู่ ซึ่งมีภารกิจให้ทุนสนับสนุนแก่องค์กรภาคประชาสังคมในระดับชุมชน (CBOs) ได้แก่ สวิง เอ็มพลัส ฟ้าสีรุ้ง และแคร์แมท เพื่อให้บริการทุกสิทธิการรักษาอย่างครบวงจรทั้งตรวจ HIV โดยสมัครใจ ตรวจโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ และไวรัสตับอักเสบ โดยจุดเด่นของ CBOs คือเป็นองค์กรที่นำโดยกลุ่มคนที่เป็นประชากรหลักที่มีความเสี่ยง คือกลุ่มชายรักชาย คนข้ามเพศ และพนักงานบริการทางเพศ ทำให้มีความเข้าใจวิถีชีวิต-พฤติกรรมของกลุ่มเป้าหมายมากกว่าโรงพยาบาล จึงส่งผลให้การออกแบบคลินิก สถานที่และรูปแบบของการปรึกษาก็จะเป็นมิตรกับผู้รับบริการมากกว่า

“เขาก็สบายใจที่จะพูด ปรึกษาปัญหามากกว่า เหมือนเราไปตรวจภายใน เราก็สะดวกใจเจอกับหมอที่เป็นผู้หญิงเหมือนกัน” อินทิรากล่าว

ข้อมูลจากสวิงคลินิกระบุว่า ผู้รับบริการยาเพร็พของหน่วยบริการภาคประชาสังคมทั้งหมดคิดเป็นจำนวน 60% ของประเทศ

ด้านศตายุกล่าวว่าด้วยเวลาเปิดปิดของคลินิกชุมชนที่สะดวกกว่าทำให้ผู้รับบริการมารับบริการได้โดยไม่ต้องลางาน เช่นบางคนอาจมาในวันเสาร์อาทิตย์ นอกจากนี้ผอ.แคร์แมทยังตั้งคำถามว่าถ้าโรงพยาบาลรัฐให้บริการเพร็พ คนจะไปรับบริการไหมถ้าต้องลางานหนึ่งวันหรือครึ่งวันไปและอาจจะต้องไปพบเจอกับผู้ให้บริการที่ไม่เข้าใจหรือมองด้วยอคติ นอกจากนี้โรงพยาบาลรัฐทุกวันนี้ยังรับภาระหนักมากอยู่แล้วในการดูแลผู้ป่วย

ศตายุระบว่าคลินิกแคร์แมทเป็นองค์กรในเครือข่าย “นครพิงค์โมเดล” ที่ทำงานเชิงรุกเรื่องเอชไอวีในเชียงใหม่โดยร่วมมือกับโรงพยาบาลในพื้นที่ การทำงานเชิงรุกในชุมชนทำให้กลุ่มประชากรหลักที่เป็นกลุ่มเสี่ยงเอชไอวีสะดวกใจมาใช้บริการ ซึ่งศตายุมองว่าเป็นโมเดลที่ควรจะถูกนำมาใช้ในระบบสุขภาพของไทยเพื่อให้แพทย์ในโรงพยาบาลไม่ต้องรับภาระหนัก โดยผ่องถ่ายผู้รับบริการที่อาการไม่รุนแรงให้ไปรับบริการที่โรงพยาบาลชุมชนหรือคลินิกภาคประชาสังคมและให้แพทย์ได้ดูแลผู้ป่วยที่อาการหนักกว่า

นอกจากนี้ ผอ. แคร์แมทยังเล่าว่าคลินิกมีระบบส่งต่อข้อมูลระหว่างคลินิกและแพทย์เพื่อให้อนุมัติการสั่งจ่ายยา โดยคลินิกรับหน้าที่ติดตามผู้รับบริการร่วมกับทางโรงพยาบาล ดังนั้นการทำงานของคลินิกจึงถูกกำกับโดยผู้ประกอบวิชาชีพไม่ว่าจะแพทย์ พยาบาล หรือนักเทคนิคการแพทย์อยู่เสมอ

ศตายุสะท้อนว่าจำนวนผู้มารับยาเพร็พกับคลินิกแคร์แมทคิดเป็นเกือบ 82% ของผู้รับยาเพร็พในเชียงใหม่ ซึ่งแสดงว่าคลินิกมีศักยภาพในการให้บริการ และเน้นย้ำว่าคลินิกให้บริการคนทุกสิทธิโดยไม่เลือกว่าจะใช้สิทธิรักษาพยาบาลสิทธิใด แรงงานข้ามชาติหรือกลุ่มชาติพันธุ์ที่ถือบัตรประจำตัวบุคคลที่ไม่มีสถานะทางทะเบียนหรือ “บัตรเลขศูนย์” หรือบัตรประจำตัวบุคคลบนพื้นที่สูงก็สามารถมาใช้บริการที่คลินิกได้เช่นกัน

"เราคิดว่าคนไทยเท่าเทียมกัน ในขณะที่บางหน่วยงานก็ยังจำกัดสิทธิอยู่” ศตายุกล่าว

“คนไทยเหมือนกัน แต่ไม่ได้อยู่ภายใต้สิทธิของ สปสช. เช่น คนชาติพันธุ์ ในเชียงใหม่มีพี่น้องชาติพันธุ์เยอะ และเขาขยับจากชุมชนของเขามาทำงานในเมือง แล้วเขาก็มีความเสี่ยง แต่เราก็ให้บริการนะ เราไม่ได้ปฏิเสธว่าคุณเป็นสิทธินี้ คุณไม่ได้ เราไม่ให้ เพราะเราคิดถึงว่าถ้าเราจะยุติเอดส์ได้ กลุ่มประชาหลักควรที่จะรู้ผลเลือดของตัวเอง เข้าถึงบริการ"

ด้าน ชานันท์ ยอดหงส์ ผู้รับผิดชอบนโยบายด้านอัตลักษณ์และความหลากหลายทางเพศ พรรคเพื่อไทย กล่าวว่าประชาชนที่รับยาเพร็พส่วนมากจะไปใช้บริการศูนย์บริการของภาคประชาสังคมมากว่า ซึ่งอาจเป็นเพราะว่าการไปใช้บริการโรงพยาบาลจะต้องใช้เวลามากกว่าในขณะที่คลินิกของภาคประชาสังคมมีความสะดวกรวดเร็วและสามารถจองคิวล่วงหน้าได้

ชานันท์ ยอดหงส์ ผู้รับผิดชอบนโยบายด้านอัตลักษณ์และความหลากหลายทางเพศ พรรคเพื่อไทย

นอกจากนี้ชานันท์ยังมองว่าเรื่องของสุขภาพทางเพศอย่างการตรวจเลือดหรือการรับยาเพร็พหรือยาเป็ปเรื่องเรื่องส่วนตัวและละเอียดอ่อน ซึ่งอาจทำให้ผู้รับบริการสะดวกใจรับบริการกับคลินิกภาคประชาสังคมมากกว่า

“เวลาเราไปรับบริการจากภาคประชาสังคม เขาจะจัดเก็บข้อมูลที่เป็นนิรนามอยู่แล้ว ขณะที่ถ้าเราไปรพ.เราอาจจะต้องใช้บัตรประชาชน การจัดเก็บข้อมูลที่มีลักษณะเป็นส่วนตัวทำให้ผู้รับบริการรู้สึกสะดวกใจมากกว่าที่จะไปศูนย์บริการภาคประชาสังคมด้วย เรื่องนี้เป็นเรื่องละเอียดอ่อนมาก” ชานันท์กล่าว

เพิ่มบทบาทคลินิกชุมชน

หนทางบรรลุเป้าหมายยุติเอชไอวี

เมื่อ 30 ปีที่แล้ว คนมักมีภาพจำต่อโรคเอดส์ว่าคือโรคที่น่ากลัว เป็นแล้วตายอย่างเดียว แต่ด้วยเทคโนโลยีการรักษาในปัจจุบัน การติดเชื้อเอชไอวีสามารถป้องกันได้ด้วยการกินยาเพร็พหรือยาเป็ป ส่วนผู้ที่ติดเชื้อแล้วได้รับยาต้านไวรัสและสามารถควบคุมปริมาณเชื้อได้ก็สามารถใช้ชีวิตปกติได้

ศตายุระบุว่าสิ่งที่คลินิกภาคประชาสังคมพยายามทำมาตลอดก็คือ เข้าถึงกลุ่มเป้าหมายและการนำเขาเข้าสู่กระบวนการรักษาซึ่งในมุมนี้เป็นจุดที่ประชาสังคมทำได้ดีกว่า ถ้าประชากรกลุ่มเสี่ยงเข้าถึงการตรวจเลือด กินยาต้านไวรัสแล้วกดจำนวนเชื้อไว้ได้ก็จะไม่ป่วย ไม่ค่อยตายจากเอดส์ ยกเว้นว่าพวกเขาไม่รู้ผลเลือดตัวเอง

“เรามองภาพว่าเราคงไม่ได้ไปแย่งงานของภาครัฐ แต่เราผ่องถ่ายภาระงานภาครัฐ” ศตายุกล่าว

สอดคล้องกับความเห็นของอินทิราที่มองว่าการเพิ่มบทบาทคลินิกชุมชนคือหนทางที่ไทยจะยุติเอดส์ได้ในปี 2573 พร้อมยกตัวอย่างอังกฤษกับออสเตรเลียที่มีอัตราการติดเชื้อต่ำ เขาใช้โมเดลให้หน่วยงานคลินิกในชุมชนเป็นผู้เล่นหลักในการกระจายยาเพร็พ ทำให้คนเข้าถึงยาได้ง่าย ไม่ต้องใช้คนมาแออัดที่รพ. แบ่งเบาภาระของระบบสุขภาพของประเทศ 

“เพราะปัญหา HIV ก็ไม่ใช่ปัญหาที่ใหญ่ที่สุดของระบบสุขภาพเมืองไทยเหมือนเมื่อก่อนแล้ว ตอนนี้มีทั้งยารักษาและยาป้องกัน ยิ่งสามารถเจอกลุ่มเสี่ยงได้เร็ว ให้เขากินยาป้องกัน เราก็จะสามารถยุติปัญหาเอดส์ได้” อินทิรากล่าว

ด้านชานันท์ระบุว่าถ้ารัฐผูกขาดการจ่ายยาไว้ที่ระบบราชการเพียงอย่างเดียวจะส่งผลให้ประชาชนเกิดความยากลำบากในการเข้าถึงยาป้องกัน-รักษาโรค สิ่งสำคัญที่ควรทำคือการกระจายทรัพยากรออกไปตามชุมชนและกำหนดมาตรฐานร่วมกัน เพื่อให้คนสามารถเข้าถึงบริการสุขภาพที่ดีที่อยู่ใกล้ชุมชนของตัวเอง โดยเฉพาะเรื่องของสุขภาวะทางเพศอย่างยาเป็ปที่ต้องทานภายใน 72 ชั่วโมงหลังสัมผัสเชื้อ และถ้าเข้าถึงยาได้เร็วก็จะมีประสิทธิภาพในการป้องกันเอชไอวีที่ดีมากขึ้น

นอกจากนี้ชานันท์ยังมองว่าการบริหารจัดการเพื่อกระจายทรัพยากรไม่ใช่เรื่องยาก และการผูกขาดอำนาจในการจ่ายยาอาจทำให้เกิดความยุ่งยากมากกว่าเมื่อบุคลากรทางการแพทย์รับภาระหนักอยู่แล้ว

“คุณต้องทำยังไงก็ได้ให้ประชาชนเข้าถึงยาได้ง่ายมากขึ้น แล้วก็กระจายทรัพยากรให้ทั่วถึงมากขึ้น” 

ในระยะยาว สปสช. เองก็มีนโยบายที่จะเพิ่มหน่วยบริการภาคประชาสังคมที่จ่ายยาเพร็พ โดยภญ.ยุพดีระบุว่าจะเร่งรัดการขึ้นทะเบียนหน่วยบริการเหล่านี้ ซึ่งมีขั้นตอนที่ต้องขออนุมัติจากคณะกรรมการหลักประกันสุขภาพแห่งชาติที่ค่อนข้างยาก แต่ตอนนี้หน่วยงานภาคประชาสังคมที่ทำงานกับชุมชนในเรื่องเอชไอวีก็เพิ่มขึ้นมาเรื่อย ๆ ตามความพร้อม

ส่วนอีกหนึ่งแผนที่ทาง สปสช. วางไว้คือการทำงานร่วมกับเครือข่ายผู้ติดเชื้อเอชไอวีในการทำศูนย์องค์รวมเพื่อดูแลผู้ติดเชื้อที่ไปรับการรักษาจากโรงพยาบาล โดยติดตามเพื่อให้ผู้ติดเชื้อกินยาต้านไวรัสอย่างสม่ำเสมอ ไม่ขาดยาหรือดื้อยา รวมถึงทำงานกับคู่ที่คนหนึ่งติดเชื้อแต่อีกคนไม่ติดเพื่อลดปัญหาการแพร่เชื้อ และทำงานกับชุมชนเพื่อลดการตีตราผู้ติดเชื้อ สร้างความเข้าใจว่าเอดส์ก็เหมือนโรคเรื้อรังอื่น ๆ ที่ถ้ากินยาต้านไวรัสก็สามารถใช้ชีวิตปกติได้ นอกจากนี้ก็จะทำงานเรื่องโรคที่มักมาร่วมกับเอชไอวี เช่นไวรัสตับอักเสบซี ที่ภญ.ยุพดีเล่าว่าปัจจุบันนี้สามารถรักษาได้ด้วยยาแล้ว โดยเครือข่ายผู้ติดเชื้อจะเข้ามาทำงานให้คนที่ติดเชื้อไวรัสตับอักเสบซีเข้ามารับยา

“ตอนนี้เข้าใจว่า เอชไอวีมันเกิดส่วนหนึ่งมาจากการตีตรา การตีตราคือเขาไม่เปิด เขารู้สึกว่ามันเป็นโรคที่ไม่โอเค ถ้าสังคมหยุดการตีตรา มันก็จะเป็นประเด็นว่าเขาก็พร้อมจะเข้าระบบเพื่อตรวจคัดกรองแล้วก็ได้ยา” ภญ.ยุพดีกล่าว พร้อมระบุว่าทาง สปสช. เองก็อยากจะเน้นการทำงานด้านการลดการตีตราผู้ติดเชื้อ ซึ่งถ้าภาคประชาชนสามารถทำได้ สปสช. ก็อาจจะสนับสนุนงบประมาณจากกองทุนหลักประกันสุขภาพท้องถิ่นสำหรับนำไปใช้ในโครงการสำหรับเสริมสร้างสุขภาพและป้องกันโรคและลดการตีตราผู้ติดเชื้อ

“คิดว่าตอนนี้เราจะต้องก้าวข้าม สังคมและชุมชนต้องก้าวข้ามไปแบบนั้น เขาก็คือสมาชิกชุมชน มันไม่เหมือนสมัยก่อนที่พวกเราตีตราหรือกังวล กลัวติดเชื้อ" ภญ.ยุพดีกล่าว

อย่างไรก็ตาม ปลายทางที่จะทำให้ประชาชนทุกคนเข้าถึงบริการสุขภาพได้อย่างถ้วนหน้าอาจจะเป็นการรวมทุกกองทุนเป็นกองทุนเดียวหรือควรมีการร่วมมือกันระหว่างแต่ละกองทุน ชานันท์กล่าวว่าการมีสิทธิรักษาพยาบาลหลายสิทธิทำให้เกิดความซ้ำซ้อนกันระหว่างประกันสังคม ประกันสุขภาพถ้วนหน้า และสวัสดิการของข้าราชการหรือรัฐวิสาหกิจ ด้วยความที่อยู่ภายใต้กฎหมายคนละฉบับและรับผิดชอบโดยคนละหน่วยงาน แต่ที่จริงควรมีการร่วมมือกันเพื่อให้ประชาชนเข้าถึงระบบสุขภาพได้ง่ายขึ้น

ด้านศตายุระบุว่าระบบประกันสุขภาพของคนไทยควรจะมีระบบเดียว ไม่ควรมีระบบที่หลากหลายและมีความเหลื่อมล้ำกัน 

“เราคิดว่างบบัตรทองควรจะเป็นสิทธิของคนไทยทุกคนมากกว่าที่จะมาบอกว่าสิทธินี้เป็นของเธอ สิทธินี้เป็นของฉัน เธอห้ามมาใช้สิทธิร่วมกัน ไม่ใช่ มันไม่ควรจะเป็นแบบนั้น” ศตายุกล่าว