งานวันชาติมอญ ซึ่งจัดขึ้นเพื่อรำลึกการตั้งเมืองหงสาวดีปีนี้ศูนย์กลางจัดงานอยู่ที่เมืองเย ทางใต้สุดของรัฐมอญ โดยมีการยกย่องครูผู้สอนภาษามอญ ซึ่งมีบทบาทฟื้นฟูการสอนภาษามอญ จนทำให้รัฐบาลพม่ายอมให้มีการเรียนในโรงเรียนแบบ "นอกเวลาเรียน" ขณะที่พรรคมอญใหม่ จัดกิจกรรมที่บ้านบ่อญี่ปุ่น ใกล้ด่านเจดีย์สามองค์ โดยผู้นำพรรคมอญใหม่ต้องการเห็นความจริงใจของพม่าในการเจรจา-ยอมแก้ไข รธน. ปี 2008 ก่อนจัดเลือกตั้งปลายปีนี้

5 ก.พ. 2558 - เมื่อวันที่ 4 ก.พ. 2558 มีการจัดงานรำลึกดังวันชาติมอญปีที่ 68 หลายพื้นที่ในพม่า โดยศูนย์กลางจัดงานใหญ่สุดอยู่ที่สนามกีฬาประจำเมืองเย เมืองทางใต้ของรัฐมอญ มีผู้เข้าร่วมมากกว่าหนึ่งหมื่นคน อย่างไรก็ตามเนื่องจากตัวเมืองเย เป็นพื้นที่ควบคุมของรัฐบาลพม่า จึงไม่มีการสวนสนามของกองทัพปลดปล่อยแห่งชาติมอญ (MNLA) ปีกการทหารของพรรครัฐมอญใหม่

โดยกิจกรรมที่จัดที่เมืองเย ซึ่งจัดมาตั้งแต่วันที่ 3 ก.พ. มีการประดับธงชาติมอญ การร้องเพลงชาติมอญ การกล่าวสุนทรพจน์โดยประธานคณะกรรมการการจัดงาน ตัวแทนพระสงฆ์ ตัวแทนมุขนตรีรัฐมอญ ทั้งนี้ สะหย่าจาละ ตัวแทนพระสงฆ์มอญ ได้กล่าวสุนทรพจน์ตอนหนึ่งขอให้ชาวมอญรักษาวัฒนธรรมของชาติไว้ ได้แก่ ภาษา หนังสือ และเครื่องแต่งกายของชาวมอญ นอกจากนี้ยังมีกิจกรรมมอบรางวัลให้กับครูผู้มีบทบาทดีเด่นในการสอนภาษามอญ

ทั้งนี้ มินจีมิ้น รองประธานคณะกรรมการจัดงานวันชาติมอญ ให้สัมภาษณ์สถานีโทรทัศน์ เสียงประชาธิปไตยแห่งพม่า  [1](DVB) ด้วยว่า "เราวางแผนที่จะสดุดีครูอาจารย์ผู้มีบทบาทในการสอนภาษามอญในรอบ 20 ปีมานี้" ทั้งนี้ประชาสังคมชาวมอญได้ตั้งคณะกรรมการขึ้นมาเพื่อรณรงค์ให้รัฐบาลพม่าอนุญาตสอนภาษามอญในโรงเรียน ขณะที่ มุขมนตรีฝ่ายวัฒนธรรมของรัฐมอญ มิน นเว ซอ กล่าวว่า มีการบรรจุวิชาภาษามอญ เป็นวิชานอกเวลาเรียนสำหรับนักเรียนในรัฐมอญมาตั้งแต่ พ.ศ. 2556

งานรำลึกวันชาติมอญปีที่ 68 ที่เมืองเย รัฐมอญ เมื่อวันที่ 4 กุมภาพันธ์ 2558 (ที่มาของภาพ: พงษ์พันธุ์ ชุ่มใจ)

นอกจากนี้ในงานมีการการอ่านแถลงการณ์โดยผู้แทนของ ออง ซาน ซูจี หัวหน้าพรรคสันนิบาตแห่งชาติเพื่อประชาธิไตย โดยแถลงการณ์ของออง ซาน ซูจี ระบุว่า "พวกเราภูมิใจในชาวมอญ ผู้มีบทบาทโดดเด่นอยู่ในประวัติศาสตร์พม่า พวกเขามีส่วนร่วมอย่างแข็งขันในการสร้างสหภาพพม่าให้มีประชาธิปไตย และมีบทบาทในปัจจุบันเพื่อการพัฒนาประเทศ"

หลังจากนั้นมีการสวนสนามของเยาวชนมอญจากชุมชนทั่วรัฐมอญ โดยกิจกรรมงานรำลึกวันชาติมอญ ซึ่งเริ่มตั้งแต่เช้าดังกล่าว สิ้นสุดในเวลาประมาณ 09.00 น. ทั้งนี้นอกจากงานพิธีรำลึกแล้ว ตลอดทั้งช่วงกลางวันและกลางคืน ตั้งแต่วันที่ 2-4 กุมภาพันธ์ ยังมีการออกร้านโดยห้างร้านต่างๆ ในพื้นที่จัดงานที่เมืองเย นอกจากนี้ยังมีเครื่องดื่มบำรุงกำลังยี่ห้อหนึ่งของไทย ลงทุนเช่าพื้นที่ในงานเพื่อติดตั้งป้ายโฆษณาขนาดใหญ่ในงานด้วย ทั้งนี้ทั้งชาวพม่า และกลุ่มชาติพันธุ์ต่างๆ นิยมบริโภคเครื่องดื่มบำรุงกำลังยี่ห้อต่างๆ จากไทย และนิยมซื้อไปถวายพระสงฆ์

ในบทความของสุกัญญา เบาเนิด เรื่อง "วัน(ชน)ชาติมอญ ไร้รัฐแต่ไม่ไร้ราก... สิ้นแผ่นดินแต่ไม่สิ้นชาติ" เผยแพร่ใน บล็อกกาซีนประชาไท [2]นั้น เล่าเรื่องความเป็นมาของวันชาติมอญว่า ชาวมอญเรียกชื่อวันดังกล่าวว่า "ตะงัวแกะกาวโม่น" หรือวันชนชาติมอญ หรืออีกชื่อหนึ่งคือ "มาก์จมั่วจะเวี่ยก" หรือแปลว่าวัน แรม 1 ค่ำ เดือน 3 โดยวันชาติมอญ เริ่มมีการเฉลิมฉลองตั้งแต่ พ.ศ. 2491  โดยถือเอาวันแรม 1 ค่ำ เดือนสาม ตามปฏิทินจันทรคติ เพื่อรำลึกถึงการก่อตั้งอาณาจักรหงสาวดี เมื่อ พ.ศ. 1116 โดยกษัตริย์สองพี่น้องสมละ และวิมละ โดยวันชาติมอญครั้งแรกจัดขึ้นที่เมืองเกาะฮะมาง หรือซองซอน จ.มะละแหม่ง และจัดต่อเนื่องมาทุกปี

ทั้งนี้ประมาณการว่าในพม่า มีกลุ่มชาติพันธุ์มอญราว 2 ล้านคน

วันชาติมอญที่ย่างกุ้ง - และการสวนสนามของทหารมอญ ใกล้ด่านเจดีย์สามองค์

สำหรับ รายงานการจัดงานในพื้นที่อื่น ที่ย่างกุ้ง สำนักข่าวอิระวดี [3] รายงานด้วยว่า คณะกรรมการวรรณกรรมและวัฒนธรรมมอญ ที่ย่างกุ้ง โดย นาย ปะเตง กรรมการของคณะกรรมการดังกล่าว ได้จัดงานรำลึกวันชาติมอญด้วยโดยมีผู้ร่วมงานหลายพันคน โดยก่อนหน้านี้สมัยรัฐบาลทหาร ทางการจะไม่ยอมให้มีการจัดงานวันชาติมอญขึ้นที่ย่างกุ้ง

นอกจากกิจกรรมในเมืองแล้ว พรรคมอญใหม่ (New Mon State Party) ซึ่งเป็นกองกำลังของกลุ่มชาติพันธุ์มอญ ตั้งขึ้นตั้งแต่ พ.ศ. 2501 และทำสัญญาหยุดยิงครั้งแรกในปี พ.ศ. 2538 และทำสัญญาหยุดยิงครั้งล่าสุด และอยู่ระหว่างการเจรจาในปี พ.ศ. 2555 มีการจัดงานวันชาติมอญ โดยพรรครัฐมอญใหม่ในพื้นที่ซึ่งพรรคมอญใหม่ควบคุม โดยมีศูนย์กลางการจัดงานอยู่ที่หมู่บ้านบ่อญี่ปุ่น เมืองพญาตองซู ตรงข้ามด่านเจดีย์สามองค์ จ.กาญจนบุรี นอกจากนี้พรรคมอญใหม่ยังจัดงานในพื้นที่นอกเมืองสะเทิม นอกเมืองพะโคหรือหงสาวดี และพื้นที่นอกเมืองทวาย เป็นต้น

ทั้งนี้ สำนักข่าว Transborder News รายงานบรรยากาศการจัดงานวันชาติมอญปีที่ 68 ที่หมู่บ้านบ่อญี่ปุ่น โดย พล.ท.โทโมน ประธานพรรคมอญใหม่เป็นประธานจัดงาน กล่าวเปิดงานและนำปฏิญาณตนว่า มีความยินดีอย่างยิ่งที่ชาวมอญทั่วทุกพื้นที่ได้ออกมาเฉลิมฉลองงานวันชาติร่วมกัน และขอยืนยันว่ามอญจะขับเคลื่อนชาติไปในทิศทางแห่งเสรีภาพและสิทธิมนุษยชน เพื่อให้ชาติมอญมีความรุ่งเรืองและรุ่งโรจน์ต่อไป เพราะขณะนี้แม้สถานการณ์การเมืองในพม่าที่รัฐบาลทหารพยายามจะเสแสร้งบอกนานาชาติว่าเร่งทำสัญญาหยุดยิง โดยผ่านกระบวนการตั้งสภาสหพันธรัฐชาติสหภาพ หรือ UNFC ก็ตาม ทว่าที่ผ่านมากองกำลังชาติพันธุ์ต่างๆ ไม่เคยเห็นความจริงใจที่เกิดขึ้นจากรัฐบาลพม่า

พล.อ.โทโมน กล่าวว่า แม้ใกล้เลือกตั้งเข้ามาอีกครั้ง ก็ดูเหมือนสถานการณ์ยังไม่ดีขึ้น ยังมีทหารพม่าอีกหลายส่วนพยายามเสริมกองกำลังเข้ามาอย่างต่อเนื่อง ทำให้ข้อตกลงการเจรจาหยุดยิงดำเนินการต่อไปไม่ได้ และเชื่อว่าตราบใดที่พม่าไม่ยอมแก้รัฐธรรมนูญปี 2008 ก็ย่อมไม่ได้ประชาธิปไตยที่แท้จริง ตราบใดที่ชาติพันธุ์ทั้ง 12 กลุ่มไม่ได้รับความจริงใจก็ย่อมไม่เกิดประชาธิปไตยอันยั่งยืนได้ และไม่สามารถเข้าสู่อาเซียนได้อย่างสมบูรณ์

พล.อ.โทโมน ให้สัมภาษณ์สำนักข่าว Transborder News [4] ด้วยว่ามีความกังวลต่อโครงการขนาดใหญ่ที่ต่างประเทศเข้ามาลงทุนกับรัฐบาลพม่า โดยเฉพาะโรงไฟฟ้าถ่านหินจากบริษัทญี่ปุ่น ทางพรรคมอญเชื่อว่า ไม่มีทางเกิดขึ้นเพราะชาวมอญไม่ยอมให้ใครเอาสารพิษมาลงในพื้นที่การปกครอง เพื่อให้รัฐบาลพม่าได้รับผลประโยชน์ฝ่ายเดียวแน่นอน (อ่านบทสัมภาษณ์ของ พล.อ.โทโมน [4])