บุคลากรสาธารณสุขในทวีปแอฟริกา กลุ่มคนด่านหน้าที่ต่อสู้กับวิกฤตโรคระบาด COVID-19 กำลังแขวนชีวิตไว้บนเส้นด้าย ทั้งการทำงานหนัก อุปกรณ์ป้องกันและสวัสดิการต่าง ๆ ที่ไม่เพียงพอ

ทวีปแอฟริกากำลังเผชิญกับการระบาดของ COVID-19 ช่วงปลายเดือน มิ.ย. 2564 มีผู้ป่วย COVID-19 มากกว่า 5.36 ล้านราย และเสียชีวิตมากกว่า 140,000 รายแล้ว | ที่มาภาพ: Sally Hayden/100Reporters [1]

ทุกเช้าในช่วงการระบาดของ COVID-19 เอ็มโพ มอคกอทซี มีแต่ความหวาดกลัวก่อนที่จะออกจากบ้าน เพื่อไปทำงานที่ศูนย์สุขภาพในกรุงโยฮันเนสเบิร์ก และโรงพยาบาลในเมืองเคาเต็ง

ย้อนกลับไปเมื่อเดือน เม.ย. 2563 มอคกอทซี พยาบาลวัย 55 ปี ติดเชื้อขณะทำการรักษาผู้ป่วยที่โรงพยาบาล เธอถูกย้ายไปที่โรงพยาบาลบารักวานาท ในโซเวโท ซึ่งเป็นโรงพยาบาลที่ใหญ่ที่สุดของแอฟริกา ที่มีบุคลากรทางการแพทย์ประมาณ 7,000 คน มีจำนวนเตียง 3,500 เตียง จากนั้น 2 สัปดาห์ต่อมาลูกทั้ง 2 คนของเธอก็ติดเชื้อ COVID-19

"มันเป็นหนึ่งในความทรงจำที่เลวร้ายที่สุดในชีวิตของฉัน ฉันยังคงเครียดมาถึงตอนนี้ และทุกครั้งที่มาทำงานฉันกลัวที่จะติดเชื้ออีกครั้ง" มอคกอทซี กล่าว

ในช่วงการระบาดใหญ่ของ COVID-19 ระบบสาธารณสุขในภูมิภาคแอฟริกาที่ดูเหมือนจะถูกละเลยการสนับสนุนทางการเงินอย่างเพียงพอมานานแสนนาน ได้เข้าสู่จุดเปราะบางและแตกหักลงภายใต้ความตึงเครียด ในหลายกรณีพบว่าบุคลากรสาธารณสุขในแนวหน้าขาดอุปกรณ์ป้องกัน (PPE) ที่เพียงพอ ทำให้ชีวิตของพวกเขาและเธอตกอยู่ในความเสี่ยง พวกเขาและเธอต้องเผชิญกับชั่วโมงการทำงานที่ยาวนาน ทำงาน 14 วันติดต่อกัน โดยไม่มีประกันสุขภาพหรือสวัสดิการ เมื่อพวกเขาลงสนามไปต่อสู้กับ COVID-19 บุคลากรสาธารณสุขก็พบว่าพวกเขาถูกทอดทิ้งให้ดูแลตัวเองโดยไม่มีสิ่งอำนวยความสะดวกและการสนับสนุนที่เพียงพอ 

จนถึง ณ ช่วงปลายเดือน มิ.ย. 2564 ทวีปแอฟริกามีผู้ป่วย COVID-19 มากกว่า 5.36 ล้านราย เสียชีวิตมากกว่า 140,000 ราย ซึ่งตัวเลขที่แท้จริงน่าจะสูงกว่านี้มาก เนื่องจากการขาดชุดทดสอบ COVID-19 ทำให้ไม่สามารถตรวจเชื้อปูพรมได้อย่างครอบคลุม

ที่เคนยา เดนนิส เชรุยโย เจ้าหน้าที่สำนักงานโรงพยาบาลเขตอูซินกิชูในหุบเขาริฟต์ กล่าวว่าในช่วงเริ่มต้น บุคลากรสาธารณสุขในแผนกที่เกี่ยวข้องกับ COVID-19 โดยตรง ต้องทำงาน 14 วันโดยไม่ได้หยุดพัก 

"ในวอร์ดผู้ป่วย COVID-19 เราทำงานติดต่อกัน 14 วันโดยไม่มีวันหยุด นี่เป็นความอยุติธรรมครั้งใหญ่สำหรับเรา" เชรุยโย กล่าว และเพิ่มเติมว่า "สถานการณ์เลวร้ายมากจริง ๆ อุปกรณ์ป้องกัน เช่น ที่ปิดศีรษะ หน้ากาก เสื้อคลุม และรองเท้าบู๊ตนั้นมีไม่เพียงพอในระดับที่น่าตกใจ"

ตัวเลขจากกระทรวงสาธารณสุขของเคนยาชี้ว่าเมื่อเดือน ม.ค. 2564 บุคลากรสาธารณสุขกว่า 3,068 ราย ติดเชื้อ COVID-19 และ 32 รายเสียชีวิต

ที่ไนจีเรีย โรเบิร์ต อูกวู หัวหน้าแพทย์ประจำมหาวิทยาลัยอาบูจาในเมืองหลวงของไนจีเรีย กล่าวว่า "สถานการณ์เลวร้ายมากจริง ๆ" อุปกรณ์ป้องกันต่าง ๆ มีไม่เพียงพอ บุคลากรสาธารณสุขส่วนใหญ่ที่ดูแลผู้ป่วยได้รับการคุ้มครองเพียงเล็กน้อยเท่านั้น

บุคลากรสาธารณสุขที่ทำงานในวอร์ดผู้ป่วย COVID-19 ระดับวิกฤตรายหนึ่ง ให้ข้อมูลว่าการใช้ชุด PPE นั้นต้องเป็นการปันส่วนกัน เจ้าหน้ารายนี้ขอไม่เปิดเผยชื่อเพราะกลัวผลกระทบจากการให้ข่าวแก่ผู้สื่อข่าว

ทรัพยากรที่ไม่เพียงพอ

ในช่วงเริ่มต้นของการระบาดของ COVID-19 ยูกันดามีเตียงไอซียูทั้งหมดเพียง 55 เตียง สำหรับประชากรประมาณ 44 ล้านคน | ที่มาภาพประกอบ: Ministry of Health- Ugand [2]

ที่ยูกันดา ผู้เสียชีวิตจาก COVID-19 รายแรกได้รับการยืนยันในเดือน ก.ค. 2563 แม้จำนวนผู้ป่วยยังมีจำนวนค่อนข้างต่ำ แต่ประเทศก็ต้องป้องกันอย่างเต็มที่ บุคลากรสาธารณสุขยังคงต้องการอุปกรณ์ป้องกัน ยานพาหนะพร้อมเชื้อเพลิง เทอร์โมมิเตอร์ รวมทั้งเตียงไอซียูที่มากขึ้น โดยในช่วงเริ่มต้นของการระบาด ยูกันดามีเตียงไอซียูทั้งหมดเพียง 55 เตียง สำหรับประชากรประมาณ 44 ล้านคน 

สถานการณ์ในกูลู เมืองทางเหนือที่ยากจนของยูกันดา ได้แสดงให้เห็นอย่างชัดเจนถึงปัญหาของระบบสาธารณสุข บุคลากรสาธารณสุขที่นั่นต้องทำงานเป็นเวลาหลายเดือนโดยไม่มีเงินเดือน ที่โรงพยาบาลแออัดไปด้วยผู้ป่วย COVID-19 และผู้ที่ยังไม่ได้รับการยืนยันว่าติดเชื้อ ผู้ป่วยบ่นว่าโรงพยาบาลขาดอาหารและน้ำ บางรายพยายามหนีออกจากโรงพยาบาลเพียงเพื่อจะหลีกเลี่ยงความอดอยาก

ในเดือน ก.ย. 2563 โรงพยาบาลของกูลู มีพื้นที่ไม่เพียงพอและเริ่มปฏิเสธผู้ป่วย มีผู้ติดเชื้อบางคนขู่ว่าจะฆ่าตัวตาย สมาชิกคนหนึ่งของคณะทำงานด้าน COVID-19 ของเมืองโพสต์ข้อความไว้ในกลุ่ม WhatsApp ของพวกเขา

ซานโตส โอคอท ลาโปโล ประธานคณะทำงานและผู้แทนของประธานาธิบดียูกันดาในเมืองกูลูเรียกเมืองนี้ว่า "ศูนย์กลาง" ของวิกฤตการณ์ในเดือน ก.ย. 2563 เนื่องจากพบว่ามีผู้ติดเชื้อ COVID-19 ลุกลามมาจากชายแดนซูดานใต้

"เราอึดอัด เราอึดอัด" เขากล่าว "โรงพยาบาลเต็มแล้ว" เมื่อจำนวนผู้ป่วยเพิ่มขึ้น ภาระงานของบุคลากรสาธารณสุขก็เพิ่มขึ้นตาม "เรามีปัญหาด้านทรัพยากรบุคคล เรามีปัญหาด้านทรัพยากรทางการเงิน" ลาโปโล กล่าว "รัฐบาลกลางส่งการสนับสนุนมาให้เรา แต่ก็ยังไม่เพียงพอ" ต่อมาลาโปโลเองก็เสียชีวิตจากการติดเชื้อ COVID-19

'การทุจริต' เพิ่มความเสี่ยงให้กับบุคลากรสาธารณสุข

ณ เดือน ธ.ค. 2563 บุคลากรสาธารณสุขกว่า 38,000 คน ในแอฟริกาใต้มีผลตรวจ COVID-19 เป็นบวก มีผู้เสียชีวิตมากกว่า 390 ราย 

การทุจริตได้เพิ่มความเสี่ยงให้แก่บุคลากรสาธารณสุขในแอฟริกาใต้ มีการสอบสวนพบว่านักการเมืองและบริษัทต่าง ๆ ที่ใกล้ชิดกับพรรครัฐบาลมีส่วนเกี่ยวข้องกับการทุจริตในการประกวดราคาและสัญญาจ้างที่เชื่อมโยงกับการจัดหาอุปกรณ์ป้องกันส่วนบุคคลและเวชภัณฑ์อื่น ๆ ในช่วงการระบาด

ในเคนยา เจ้าหน้าที่อาวุโส 15 คน ของสำนักงานเวชภัณฑ์แห่งเคนยา (Kemsa) ซึ่งเป็นหน่วยงานของรัฐบาลที่ได้รับคำสั่งให้จัดซื้อและแจกจ่ายสิ่งของต่าง ๆ ให้กับโรงพยาบาลของรัฐ ถูกสอบสวนกรณีที่ถูกกล่าวหาว่ามีการทุจริตในการใช้เงินกว่า 7.8 พันล้านชิลลิง (ประมาณ 71 ล้านดอลลาร์สหรัฐฯ) ในช่วงการระบาดของ COVID-19

"ไม่น่าแปลกใจที่มันเกิดขึ้น เพราะตัวระบบเองนั้นอ่อนแอและเสี่ยงต่อการทุจริตเป็นอย่างมาก" คาวิชา พิลเลย์ จาก Corruption Watch องค์กรต่อต้านการทุจริตในแอฟริกาใต้กล่าว "สำหรับระบบการจัดซื้อ-จัดจ้างของเรา ไม่เพียงแต่ในภาคสาธารณสุขเท่านั้น แต่ทุกภาคส่วนก็มีความเสี่ยงต่อการทุจริตอยู่แล้ว"

พิลเลย์กล่าวว่าการระบาดใหญ่ของ COVID-19 ทำให้ความไม่เท่าเทียมในระบบสาธารณสุขรุนแรงขึ้น ในช่วงต้นของการระบาดใหญ่ Corruption Watch ได้แสดงความกังวลว่าเจ้าหน้าที่ที่ทุจริตอาจใช้ประโยชน์จากโรคระบาดนี้

"แน่นอนว่าบุคลากรสาธารณสุขเป็นกลุ่มคนที่มีความเสี่ยง เพราะพวกเขาไม่มีอุปกรณ์ที่เหมาะสมในการทำงาน" พิลเลย์ ผู้ซึ่งได้เฝ้าติดตามการทุจริตที่เกี่ยวข้องกับการระบาดของ COVID-19 กล่าว

องค์กรของพิลเลย์ยังทำงานร่วมกับหน่วยงานตรวจสอบการทุจริตเพื่อดำเนินการปราบปราม ในเดือน ก.ค. 2563 เจ้าหน้าที่รัฐและผู้รับเหมาเอกชนถูกจับในข้อหาฉ้อโกงจากการจัดซื้อชุด PPE ให้แก่บุคลากรสาธารณสุข

"ปัญหายังคงอยู่กับเรา และดูเหมือนว่าจะไม่หมดไปในเร็ว ๆ นี้" พิลเลย์กล่าว "และนั่นเป็นเหตุผลที่ว่าทำไมเราจึงต้องสอดส่องกิจกรรมของพวกเขาต่อไป ในขณะที่โรคระบาดก็ยังดำเนินต่อ"

กว่า 1 ปี หลังจากการระบาดของ COVID-19 ยังคงมีการทุจริตที่เกี่ยวข้องกับ COVID-19 รายงานที่เผยแพร่ในเดือน เม.ย. 2564 โดยกลุ่ม Financial Transparency Coalition (FTC) ซึ่งเป็นกลุ่มภาคประชาสังคมที่ทำงานรณรงค์ด้านความโปร่งใสทางการเงิน เผยให้เห็นถึงรูปแบบที่เอื้อต่อภาคเอกชนรายใหญ่ สำหรับการใช้งบประมาณฉุกเฉินในการต่อสู้กับ COVID-19 ของหลายประเทศ ซึ่งรวมถึงประเทศในแถบแอฟริกาด้วย

จากการสำรวจ 9 ประเทศ พบว่าเม็ดเงินฉุกเฉินในการต่อสู้กับ COVID-19 ในอินเดียกระจายตัวไปสู่ภาคต่าง ๆ ได้ดีกว่าเคนยา ที่เม็ดเงิส่วนใหญ่ถึงร้อยละ 95 ไหลสู่บรรษัทขนาดใหญ่ | ที่มา: Financial Transparency Coalition [3]

รายงานการสำรวจ 9 ประเทศ ได้แก่ แอฟริกาใต้ เซียร์ราลีโอน เคนยา บังกลาเทศ อินเดีย เนปาล ฮอนดูรัส กัวเตมาลา และเอลซัลวาดอร์ แสดงให้เห็นว่าเม็ดเงินฉุกเฉินในการต่อสู้กับ COVID-19 โดยเฉลี่ยแล้วร้อยละ 63 ไหลเข้ากระเป๋าบรรษัทขนาดใหญ่ 

ในรายงานของ FTC ระบุว่าที่เคนยา ร้อยละ 95 ของงบประมาณที่เกี่ยวข้องกับ COVID-19 ไหลสู่บรรษัทขนาดใหญ่ แทนที่จะเป็นธุรกิจขนาดเล็ก ส่วนเซียร์ราลีโอนมีสัดส่วนที่ร้อยละ 74 

ชีวิตบนเส้นด้าย

การทุจริตและสภาพการทำงานที่เป็นอันตราย เป็นสาเหตุหลักที่ทำให้สหภาพแรงงานบุคลากรสาธารณสุขในแอฟริกาใต้ ทำการหยุดงานประท้วงเมื่อช่วงเดือน ต.ค. 2563 แม้ว่าในขณะนั้นสถานการณ์การระบาดยังไม่คลี่คลาย

กายา ซาบา โฆษกของ HOSPERSA ซึ่งเป็นสหภาพแรงงานบุคลากรสาธารณสุขในแอฟริกาใต้ กล่าวว่าโรคระบาดนี้ทำให้บุคลากรสาธารณสุขขาดแคลนมากขึ้น ทั้งที่ก่อนหน้านี้ก็เป็นปัญหาเรื้อรังมานานแล้ว "พวกเรา [บุคลากรสาธารณสุข] เสียชีวิตและติดเชื้อทุกวัน" เขากล่าว

ส่วนที่เคนยา เนื่องมาจากการเสียชีวิตที่เพิ่มขึ้นในหมู่บุคลากรสาธารณสุข การขาดอุปกรณ์ป้องกันและไม่มีประกันที่ครอบคลุมคนทำงาน ได้ทำให้เกิดการนัดหยุดงานประท้วงในช่วงปลายปี 2563 หลังจากการประท้วง 70 วัน บุคลากรสาธารณสุขจึงได้ยุติการประท้วงในช่วงเดือน ก.พ. 2564 โดยรัฐบาลเคนยาให้คำมั่นสัญญาว่าจะให้เงินช่วยเหลือแก่บุคลากรสาธารณสุขเพิ่มขึ้น

วิกฤตยังไม่จบสิ้น เนื่องจากการฉีดวัคซีน COVID-19 ในทวีปแอฟริกายังคงมีจำนวนน้อยมาก อย่างในแอฟริกาใต้ ประเทศที่ดูเหมือนจะมีความพร้อมมากที่สุดในทวีป ก็มีประชาชนเพียง 2.23 ล้านคน ซึ่งต่ำกว่าร้อยละ 4 ของประชากรทั้งหมดที่ได้รับวัคซีนอย่างน้อย 1 โดส แต่กระนั้นรัฐบาลก็ให้ความสำคัญกับบุคลากรสาธารณสุขเป็นลำดับแรกเมื่อเริ่มการฉีดวัคซีน

มอคกอทซี กล่าวว่า "อย่างน้อยตอนนี้คุณสามารถมั่นใจได้ในขณะที่ออกจากบ้านเพื่อไปทำงาน" อย่างไรก็ตามกว่าจะมาถึงจุดนี้ เธอก็ได้สูญเสียเพื่อนร่วมงานไปหลายคนจาก COVID-19

"เราแขวนชีวิตไว้บนเส้นด้าย ในขณะที่ผู้คนต่างอยู่บ้านกับครอบครัว" เธอกล่าว "เรามาที่นี่เพื่อช่วยชีวิต และดูเหมือนไม่มีใครสนใจเรา"

"ถ้าเราเป็นคนทำงานที่จำเป็นจริง ๆ พวกเขาก็ควรปฏิบัติต่อเราอย่างนั้น" พยาบาลวัย 55 ปีรายนี้กล่าว.

ที่มาเรียบเรียงจาก
Africa’s Hidden Victims: Healthcare Workers Struggled Through Lack of PPE, Salary Delays and Disappearing Hardship Pay (atrick Egwu, Linus Unah, Sally Hayden และ Maurice Oniang’o, 100Reporters, 28 June 2021) [4]
FTC Reveals New “Covid Bailout Tracker” (Financial Transparency Coalition, 6 May 2021) [5]