"ในน้ำมีปลา ในนามีข้าว" ไม่รู้ว่าเป็นเพราะปลาในสายน้ำเจ้าพระยาอยากจะช่วยยืนยันข้อความดังกล่าว จึงได้พากันดีดดิ้นกระโดดขึ้นมาอวดโฉมบนผิวน้ำเป็นการใหญ่ โดยเฉพาะอย่างยิ่งช่วงไหนที่มีขยะในแม่น้ำลอยฟ่อง ฝูงปลาน้อยใหญ่ยิ่งกระโดดอวดตัวกันน่าดู

ก่อนที่จะตื่นเต้นไปไกลกว่านี้ ก็ได้รับการบอกกล่าวจากผู้รู้ถึงสาเหตุการพาตัวมาอยู่ผิวน้ำของฝูงปลาว่าเป็นอาการโหยหาออกซิเจน ซึ่งฟ้องว่าระดับออกซิเจนในน้ำนั้นมีน้อยเกินกว่าที่ปลาจะหายใจและใช้ชีวิตรอดใต้ผิวน้ำได้

ปรากฏการณ์นี้สอดคล้องตรงกับที่กรมควบคุมคุณภาพสิ่งแวดล้อมได้ระบุไว้ใน
ข้อมูลการวิเคราะห์คุณภาพน้ำในแม่น้ำเจ้าพระยาตอนล่าง พบว่าจากปากแม่น้ำจังหวัดสมุทรปราการ ถึงอำเภอเมือง จังหวัดนนทบุรี (กิโลเมตรที่ 0-62) อยู่ในภาวะวิกฤต

คุณภาพน้ำอยู่ในเกณฑ์เสื่อมโทรมจัดอยู่ในระดับมาตรฐานคุณภาพแหล่งน้ำประเภทที่ 4-5 (เพื่อการอุตสาหกรรมและการคมนาคม) จากตารางข้อมูลการวิเคราะห์คุณภาพน้ำพบว่าปริมาณ ออกซิเจนละลายส่วนใหญ่มีค่าเฉลี่ยต่ำกว่า 2.0 มิลลิกรัมต่อลิตร โดยเฉพาะอย่างยิ่งในช่วงที่ไหลผ่านชุมชนในเขตกรุงเทพมหานคร ในบางครั้งตรวจวัดได้ค่าต่ำกว่า 1 มิลลิกรัมต่อลิตร

สรุปได้ว่าปริมาณการปนเปื้อนในแม่น้ำเจ้าพระยามีแนวโน้มสูงขึ้น ทำให้คุณภาพน้ำเสื่อมลงทุกปีโดยเฉพาะในช่วงที่แม่น้ำไหลผ่านแหล่งชุมชนซึ่งมีสาเหตุสำคัญมาจากการได้รับน้ำเสียจากชุมชนและกิจกรรมอุตสาหกรรมประเภทต่างๆ น้ำเสียเหล่านี้ระบายลงสู่แม่น้ำเจ้าพระยาเพิ่ม
มากขึ้นทั้งทางตรงและทางอ้อม

ทั้งนี้เนื่องจากการขยายตัวอย่างรวดเร็วของประชากร การขาดการวางแผนการใช้ที่ดิน
และการจัดการน้ำเสียที่เหมาะสม ดังนั้นหากไม่มีการควบคุมน้ำเสียจากชุมชนและน้ำเสียจากกิจกรรมอุตสาหกรรมอย่างเข้มงวดแล้ว แม่น้ำเจ้าพระยาตอนล่างจะเข้าสู่ภาวะเน่าเสียจนถึงขั้นปราศจากออกซิเจนได้

คืนวันลอยกระทงที่ได้มีการสถาปนาให้เป็นประเพณีแห่งชาติ มีการจัดงานการเข้าใจว่าตลอดแนวสายน้ำเจ้าพระยาตอนล่างทั้งภาครัฐและเอกชนกันอย่างครึกโครมกำลังจะกลายเป็นการกระทำซ้ำต่อสายน้ำมากกว่าจะเป็นการแสดงสำนึกบุญคุณต่อสายน้ำ

เพราะท่ามกลางความคึกคักของการเตรียมงาน ในสายวันเดียวกันกับวันลอยกระทง เรือเก็บขยะเก่าๆเล็กๆลำหนึ่งของกรุงเทพมหานครกำลังวิ่งทวนกระแสน้ำ ทำหน้าที่เก็บตักขยะในลำน้ำ เรือเล็กๆกับปริมาณขยะที่แม้กระทั่งในวันที่ไม่มีงานลอยกระทงยังดูอ่อนล้าขนาดนี้ ยิ่งไม่ต้องคิดถึงปริมาณขยะมหาศาลที่จะเกิดมาจากการแสดงความคารวะต่อสายน้ำโดยพร้อมเพรียง

ถ้าเพียงแต่ความพร้อมเพรียงจะเปลี่ยนมาเป็นการค้นหาหนทาง หรือวิธีการในการต่อลมหายใจให้กับสายน้ำ เริ่มจากทวงถามรูปธรรมในการปฏิบัติต่อนโยบายด้านสิ่งแวดล้อมข้อ 7 และ 8ของผู้ว่าฯ กทม. ที่ได้ให้คำมั่นสัญญาว่า น้ำเสียในคูคลองจะได้รับการบำบัดให้ใสสะอาด ด้วยเทคนิคที่ไม่ต้องลงทุนสูง หรือที่ว่าจะสร้างทางเดินริมแม่น้ำเจ้าพระยาและลำคลองสายหลักของกรุงเทพฯพร้อมทั้งฟื้นฟูสภาพแม่น้ำลำคลองให้สวยสะอาด ก็อาจจะกลายเป็นคำสัญญาที่ไร้ความหมาย ถ้ามัวแต่ล่าช้าและปล่อยให้แม่เจ้าพระยาของเราที่มีลมหายใจรวยรินในวันนี้ ต้องสิ้นลมไปในอนาคตอันใกล้

เราคงต้องช่วยกันทวงถามความรับผิดชอบอย่างจริงจากอุตสาหกรรม และการท่องเที่ยวทั้งหลายที่อาศัยและใช้ประโยชน์จากสายน้ำในการทำมาหากินและสร้างผลกำไร กระตุ้นให้สำนึกว่าถึงเวลาต้องดูแลและแทนคุณอย่างแท้จริง

และสุดท้ายเริ่มง่ายๆจากการที่เราแต่ละคนมีส่วนสร้างสรรค์กิจกรรมที่นำมาสู่ความหมายที่แท้จริงในการแสดงความผูกพันและสำนึกคุณแห่งสายน้ำ ด้วยการทำภารกิจที่เราพร้อมใจกันทำได้
มั่นใจว่า...

ก่อนที่จะลอยกระทงออกไปหนึ่งใบ เราจะเก็บขยะจากลำน้ำให้มากกว่าที่ลอยออกไป

ก่อนใช้น้ำครั้งต่อไป รับรู้ว่าน้ำเหล่านี้จะกลายเป็นปริมาณน้ำเสียที่ไหลลงสู่แม่น้ำลำคลอง
และเราจะช่วยกันใช้น้ำแต่น้อย ค่อยๆใช้ เพื่อให้เวลา แม่..น้ำ เขาได้หายใจบ้าง
บทบรรณาธิการ