เมื่อไม่นานมานี้ ข่าวที่ร้อนแรงพอๆ กับกระแสการเมืองของไทย คือประเด็นสภาวะโลกร้อนเมื่อวันที่ 26 กรกฎาคม 2566 นักวิทยาศาสตร์ได้ออกมาเตือนว่า “กระแสน้ำอุ่นกัลฟ์สตรีม” (Atlantic Meridional Overturning Circulation: AMOC) อาจล่มสลายลงภายในไม่กี่ทศวรรษข้างหน้า หากโลกยังคงร้อนอยู่เช่นนี้” ซึ่งกระแสน้ำอุ่นนี้เป็นส่วนสำคัญของระบบภูมิอากาศโลก ที่ช่วยควบคุมรูปแบบ (pattern) ของสภาพอากาศทั่วโลก ซึ่งหากเกิดการล่มสลายจะส่งผลกระทบร้ายแรงต่อระบบฤดูกาลของโลกที่จะผันผวนรุนแรงมากขึ้น[2] และต่อมาในวันที่ 28 กรกฎาคม 2566 นายอันโตนิโอ กูเตร์เรส เลขาธิการสหประชาติ ได้กล่าวเตือนว่า “ยุคโลกร้อนสิ้นสุดแล้ว” และ “ยุคโลกเดือด global boiling เริ่มขึ้นแล้ว” แต่กระนั้น “เรายังสามารถหยุดสิ่งที่เลวร้ายที่สุดได้ แต่การจะหยุดได้ เราต้องเปลี่ยนปีแห่งความร้อนที่แผดเผาให้เป็นปีแห่งความตั้งใจแรงกล้า”[3] ความเปลี่ยนแปลงของสภาพภูมิอากาศนี้ ทำให้ในทางระหว่างประเทศมีมาตรการรับมือผ่านการวางหลักการข้อตกลงร่วม กระนั้นการกดดันให้รัฐบาลของแต่ละประเทศให้มีการเตรียมรับมือกับสภาพภูมิอากาศที่เปลี่ยนแปลง ยังสามารถใช้ช่องทางกระบวนการยุติธรรมอีกทางหนึ่งที่จะช่วยสร้างความเปลี่ยนแปลงให้รัฐบาลจำเป็นต้องปรับตัวกับสภาวะโลกร้อน

บทความชิ้นนี้ จึงต้องการศึกษาถึงการดำเนินคดีโลกร้อนที่เข้าสู่ห้องพิจารณาคดี ว่ามีลักษณะเช่นใด และบทบาทของผู้พิพากษาที่มีส่วนสำคัญอย่างยิ่งต่อคดีเช่นนี้

หากพิจารณาเครื่องมือในเชิงนโยบายที่มีอยู่หลักๆ ที่องค์กรสหประชาชาติได้พยายามหาข้อตกลงร่วมกันคือ  อนุสัญญาสหประชาชาติว้าด้วยการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ (United Nation Framework Convention on Climate Change: UNFCCC) ที่วางเป้าหมายเดียวกันของประเทศสมาชิกคือ การคงค่า (Stabilize) ระดับความเข้มข้นของก๊าซเรือนกระจกให้อยู่ในระดับที่ปลอดภัยต่อระบบธรรมชาติและสังคม ที่จะไม่ก่อให้เกิดการรบกวนโดยมนุษย์ที่จะก่อให้เกิดอันตรายต่อระบบภูมิอากาศของโลก พิธีสารเกียวโต (Kyoto Protocol) จนมาสู่ข้อตกลงปารีส (Paris Agreement) ที่วางเป้าหมายสำคัญ 3 คือ 1. หยุดยั้งอุณหภูมิเฉลี่ยของโลกไม่ให้เพิ่มเกินกว่าสององศาเซลเซียส และพยายามจำกัดไม่ให้เพิ่มเกิน 1.5 องศาเซลเซียส เมื่อเทียบกับอุณหภูมิในยุคก่อนอุตสาหกรรม 2. เพิ่มขีดความสามารถในการปรับตัวและการลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจก ส่งเสริมการสร้างภูมิต้านทานและความสามารถในการฟื้นตัว และ 3. ให้การสนับสนุนทางการเงินเพื่อให้เกิดกิจกรรมการปรับตัวและลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจก[4]

ผลจากการเกิดความตกลงระหว่างประเทศเกี่ยวกับการเปลี่ยนแปลงสภาพอากาศ ได้ส่งผลให้มีการดำเนินคดีเกี่ยวกับสภาวะโลกร้อนเพิ่มขึ้น ตั้งแต่ ค.ศ. 2015 จนถึง 2022 พบว่า มีจำนวนคดีที่เกี่ยวกับสภาวะโลกร้อนมากขึ้น 2,002 คดี จำนวน 1,426 เป็นคดีในสหรัฐอเมริกา ขณะที่ 576 เป็นคดี 43 ประเทศอื่นๆ หรือ 15 คดี ในศาลระหว่างประเทศหรือศาลระดับภูมิภาค หรืออนุญาโตตุลาการ[5] ขณะที่ประเทศทางในซีกโลกทางใต้ ปัจจุบัน มี 88 คดี 47 คดีในแถบละตินอเมริกา และคาริเบียน 28 คดีในเอเชียแปซิฟิค และ13 คดีในแอฟริกา[6] ซึ่งมีแนวโน้มที่จะเพิ่มมากขึ้นเรื่อยๆ ขณะเดียวกันการต่อสู้คดีดังกล่าว ไม่ใช่เพียงการต่อสู้คดีด้านสิ่งแวดล้อมแบบเดิมอีกต่อไป แต่หากเป็นการต่อสู้ที่พ่วงด้วยสิทธิมนุษยชนใหม่ๆ เช่น ความยุติธรรมทางสิ่งแวดล้อม (Environmental Justice) สิทธิในสิ่งแวดล้อมที่ดี (Right to Healthy Environment) ความเป็นธรรมระหว่างคนรุ่นเดียวกันและคนรุ่นต่อไป (Intrageneration and Intergeneration และความเป็นธรรมทางสภาพภูมิอากาศ (Climate Justice) เป็นต้น ซึ่งศาลเองเป็นก็สามารถทำหน้าที่เป็นผู้ปกป้องทรัพยากรธรรมชาติขณะเดียวกันก็ต้องทำหน้าที่ถ่วงสมดุลให้กับสิทธิในการพัฒนาของรัฐและของเอกชนเช่นกัน

เมื่อโลกร้อนเข้าสู่ห้องพิจารณา

• อะไรคือ คดีโลกร้อน?

ความหมาย “คดีการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ” (ต่อไปจะเรียกว่า “คดีโลกร้อน”) ในทางวิชาการยังคงมีการถกเถียงการให้นิยามเกี่ยวกับศัพท์ดังกล่าวเพื่อให้มีความครอบคลุม แต่ก็ต้องสามารถแยกออกจากคดีสิ่งแวดล้อมโดยทั่วไปเช่นกัน ฉะนั้นจึงขอสรุปโดยภาพรวมคือ การดำเนินคดีที่คู่พิพาทต้องใช้กระบวนการยุติธรรมทั้งทางตรง หรือการระงับข้อพิพาททางเลือกที่เกี่ยวข้องประเด็นโลกร้อน ไม่ว่าจะเป็นการลดการปล่อยก๊าซคาร์บอนฯ การลดผลกระทบหรือการเตรียมรับมือจากโลกร้อน รวมถึงคดีที่ไม่นำประเด็นเกี่ยวกับโลกร้อนขึ้นโดยตรงแต่ผลของคดีมีความเกี่ยวข้องกับโลกร้อน เช่น การปรับเกณฑ์คุณภาพอากาศ การปล่อยมลพิษ การสูญเสียความหลากหลายทางชีวภาพและทรัพยากรธรรมชาติ รวมถึงการฟ้องคดีเกี่ยวกับสิทธิของคนรุ่นปัจจุบันและคนรุ่นต่อไป เป็นต้น ทั้งนี้ การตั้งนิยามเกี่ยวกับการดำเนินคดีโลกร้อนจะเป็นประโยชน์มากกว่าหากสามารถปรับให้เข้ากับข้อพิพาททางกฎหมายในแต่ละประเทศ และก้าวทันสถานการณ์การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

• ฐานสิทธิการฟ้องคดีและฐานสิทธิการตัดสินคดี

โดยทั่วไปคดีโลกร้อน ผู้ที่สามารถฟ้องสามารถเป็นทั้งเอกชน บุคคล หรือองค์กร และรัฐบาล หน่วยงานของรัฐมักมีสถานะเป็นผู้ถูกฟ้องคดี ซึ่งผู้ฟ้องคดีมักใช้สิทธิเพื่อบังคับให้รัฐต้องดำเนินการรับมือกับการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ อันเป็นการใช้สิทธิตามสมควร ขณะเดียวกันผู้พิพากษาเองก็สามารถนำเอาหลักการตามกฎหมายเหล่านี้ เป็นหลักอ้างอิงและนำมาปรับใช้กับคดี และบริบทประเทศของตน เพื่อที่ทำให้รัฐบาลต้องดำเนินการตามหน้าที่ของตน การอ้างอิงฐานสิทธิในคดีโลกร้อน ได้แก่

1. กฎหมายสิทธิมนุษยชนระหว่างประเทศ หรือความตกลงปารีส (The Paris Agreement) ที่สามารถใช้เป็นหลักในการอ้างอิงและปรับใช้กับเป้าหมายการลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจก ทำให้รัฐบาลมีหน้าที่ตามพันธะข้อตกลงระหว่างประเทศซึ่งตนได้ให้สัตยาบันหรือลงนามเข้าร่วม[7]

2. กฎหมายภายในประเทศ คือ สิทธิขั้นพื้นฐานตามรัฐธรรมนูญ หรือกฎหมายภายในประเทศที่บัญญัติรับรอง หรือนำหลักการระหว่างประเทศมาอนุวัติการในประเทศได้เสมือนเป็นกฎหมายภายในประเทศของตน ซึ่งทำให้รัฐบาลต้องแสดงความรับผิดชอบเกี่ยวกับการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ ซึ่งศาลทั่วโลกได้มีการปรับใช้กฎหมายระหว่างประเทศและภายในประเทศ เพื่อมุ่งสู่การทำให้รัฐเตรียมรับมือหรือแก้ไขปัญหาเกี่ยวกับการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ[8]

3. ข้อผูกพันทางกฎหมายและนโยบาย (Statutory and Policy Commitments) รัฐบาลของแต่ละประเทศได้มีข้อพันธะผูกพันเกี่ยวกับการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ ผ่านการออกกฎหมาย ระเบียบข้อบังคับ และนโยบาย โดยรัฐบาลถูกฟ้องดำเนินคดีในศาลมากขึ้นเพราะล้มเหลวต่อการบังคับใช้กฎหมายและอำนาจการตัดสินใจของฝ่ายบริหารที่เกี่ยวกับการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ[9]

การใช้ฐานสิทธิต่างๆ เหล่านี้เพื่อฟ้องคดี หรือตัดสินคดีย่อมขึ้นอยู่กับบริบทและเงื่อนไขการปรับใช้กฎหมายภายในประเทศของตน ซึ่งมีหลายตัวอย่างกรณีศึกษาที่มีการเชื่อมโยงกฎหมายสิทธิมนุษยชนระหว่างประเทศ เพื่อปรับใช้กับกฎหมายที่มีอยู่เดิม ไม่ว่าจะเป็นรัฐธรรมนูญ กฎหมายภายในประเทศ หรือระเบียบข้อตกลงระหว่างประเทศที่รัฐบาลได้ลงนามไว้

กรณีศึกษาคดีโลกร้อนในต่างประเทศ

ผู้เขียนได้นำกรณีศึกษาคดีโลกร้อนที่เป็นการฟ้องคดีเกี่ยวกับโลกร้อนในหลายลักษณะที่ผู้พิพากษาในประเทศนั้นๆ ได้ให้ความสำคัญกับประเด็นโลกร้อนซึ่งมีตัวอย่างจากทั้งภายในประเทศ และระหว่างประเทศ ผ่านกรณีศึกษา เพื่อแสดงให้เห็นถึงการใช้ฐานสิทธิในการนำคดีโลกร้อนขึ้นสู่ศาล ซึ่งมีทั้งคดีที่ฟ้องร้องจากผลกระทบทางสิ่งแวดล้อมที่สามารถเชื่อมโยงกับปัญหาโลกร้อน และคดีที่มีการฟ้องร้องเพื่อให้มีการรับมือกับสภาวะโลกร้อนโดยตรง ขณะเดียวกันก็เพื่อให้แสดงให้เห็นถึงบทบาทของผู้พิพากษาในคดีเช่นนี้ ที่มีส่วนสำคัญในการวางหลักการพิจารณาคดี

• คดี West Tower Condominium Corp v. First Philippine Industrial Corporation et al.

ในปี 2010 ศาลสูงสุดฟิลิปปินส์ได้มีประกาศคำสั่งศาลสูงสุดว่าด้วยข้อบังคับเกี่ยวกับคดีสิ่งแวดล้อมกับหลักที่เรียกว่า “a writ of kalikasan (nature)” ซึ่งเป็นหลักที่ว่าด้วยการปกป้องสิทธิในสิ่งแวดล้อมที่ดี และมีหน้าที่คล้ายกับการเยียวยาที่พิเศษ หลักการนี้จะใช้เพื่อบรรเทาจากการกระทำ หรือการละเมิดอย่างร้ายแรงต่อสิทธิของบุคคลตามรัฐธรรมนูญในการที่จะรักษาสมดุลและความสมบูรณ์ของระบบนิเวศ ทั้งนี้ การละเมิดหรือคุกคามจะต้องเป็นการกระทำที่ไม่ชอบด้วยกฎหมายและเป็นสาเหตุสำคัญที่ส่งผลต่อการทำลายสิ่งแวดล้อมซึ่งจะมีผลเสียต่อชีวิต สุขภาพ หรือทรัพย์สินของผู้อยู่อาศัยในเมืองหรือจังหวัด ตั้งแต่สองเมืองขึ้นไป คู่กรณีอาจยื่นคำร้องต่อศาลฎีกาหรือศาลอุทธรณ์ เพื่อให้มีการบรรเทาอย่างรวดเร็ว โดยศาลต้องมีคำสั่งรับคำร้องภายใน 3 วันนับแต่วันที่มีการยื่นคำร้อง โดยศาลสามารถออกหมายเรียกและออกคำสั่งได้อย่างรวดเร็ว โดยศาลจะเป็นผู้พิจารณาเองว่าออกคำสั่งเรียกหรือคำสั่งว่าจะมีการพิจารณามีขั้นตอนอย่างไร และต้องมีการไต่ส่วนมูลฟ้องและพิพากษาภายใน 60 วันนับแต่ยื่นคำร้อง โดยศาลอาจสั่งให้มีการบรรเทาเยียวยาในขอบเขตที่กว้าง รวมถึงมีคำสั่งคุ้มครองชั่วคราว นอกจากนี้ ศาลยังสามารถออกคำสั่งให้ใช้หลักการป้องกันไว้ก่อน (the precautionary principle) โดยเฉพาะกรณีที่ขาดหลักฐานทางวิทยาศาสตร์ที่จะสามารถพิสูจน์ได้แน่นอนถึงการดำเนินการที่เป็นสาเหตุเชื่อมโยงระหว่างกิจกรรมของมนุษย์และผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม [10] เงื่อนไขการใช้หลัก a writ of kalikasan กับคดีสิ่งแวดล้อม ศาลวางเงื่อนไขว่า (i) ความเสียหายในการอนุญาตนั้นมีความสมเหตุสมผล หรือมีสาเหตุที่เชื่อมโยงกับความเสียหายที่เกิดขึ้นจริงหรือมีภัยคุมคามต่อสิ่งแวดล้อม (ii) คู่กรณี นั้นได้พยายามอย่างหนัก (หรือกำลังพยายาม) นำเรื่องเข้าสู่การเยียวยาทางปกครองทั้งหมดหรือศาลชั้นต้นแล้ว[11] เช่น ความเสียหายนั้นอาจเป็น สถานที่ที่ได้มีการยื่นใบอนุญาตเท็จหรือฉ้อฉลอย่างร้ายแรงอันส่งผลให้เกิดผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมอย่างมีนัยยะสำคัญ

และในปีเดียวกันนี้ ได้เกิดคดีท่อน้ำมันรั่วของบริษัท First Philippine Industrial Corporation et al ซึ่งถูกฟ้องร้องว่า ได้มีการวางระบบขนส่งน้ำมันความยาว 117 กิโลเมตรที่ได้มีการขนส่งเชื้อเพลิง เช่น ดีเซล น้ำมันเบนซินและน้ำมันก๊าด ทั่วกรุงมะนิลา และเกิดการรั่วไหลของท่อน้ำมัน ส่งผลกระทบต่อผู้พักอาศัย Barangays 2 แห่ง รวมทั้งคอนโดมิเนียมเวสต์ทาวเวอร์ (the West Tower Condominium) คดีนี้เป็นคดีแรกที่ศาลอุทธรณ์และศาลสูงสุดได้มีการบังคับใช้หลัก a writ of kalikasan และคำสั่งคุ้มครองสิ่งแวดล้อมชั่วคราว โดยสั่งให้ผู้ถูกฟ้องคดีต้อง (i) ดำเนินการหยุดใช้ทั่วส่งน้ำมันที่รั่วไหล (ii) ตรวจสอบความสมบูรณ์แข็งแรงของโครงสร้างท่อส่ง (iii) ต้องใช้มาตรการเพื่อป้องกันเหตุการณ์ใดๆ ที่เกิดจากการรั่วไหล และรายงานเกี่ยวกับมาตรการเหล่านั้น

บทสรุปของคดี ศาลสูงสุดฟิลิปปินส์ได้ยืนตามคำสั่งของศาลอุทธรณ์ โดยการสั่งให้ผู้ถูกฟ้องคดีดำเนินการแก้ไขจนกว่าพื้นที่ที่ได้รับผลกระทบจะได้รับการฟื้นฟู จึงจะอนุญาตให้ผู้ถูกฟ้องคดีสามารถดำเนินการเปิดใช้ท่อส่งน้ำมันได้อีกครั้งภายใต้การกำกับและเงื่อนไขที่เข้มงวด คดีนี้ แม้ไม่ได้ยกประเด็นโลกร้อนเป็นสาระสำคัญของคดี แต่ผลกระทบจากน้ำมั่นรั่วไหลนั้นส่งผลกระทบโดยตรงต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ[12]

• มติขอความเห็นศาลยุติธรรมระหว่างประเทศของสาธารณรัฐวานูอาตู (Vanuatu ICJ Initiative)

สืบเนื่องจากการประชุมผู้นำเกาะแปซิฟิค (the Pacific Islands) ครั้งที่ 51 ณ ฟิจิ (Fiji) เมื่อวันที่ 11-14 กรกฏาคม 2022 ได้มีลงมติในการยื่นข้อเรียกร้องเพื่อขอความเห็นจากศาลยุติธรรมระหว่างประเทศ (International Court of Justice: ICJ) ว่าด้วยพันธกรณีทางกฎหมายของรัฐต่อการปกป้องสิทธิมนุษยชนของคนรุ่นปัจจุบันและคนรุ่นอนาคตจากผลกระทบที่เกิดจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ[13] การยื่นขอมติความเห็นครั้งนี้นำโดยสาธารณรัฐวานูอาตู ซึ่งเป็นหนึ่งในประเทศกลุ่มเปราะบางที่ต้องเผชิญกับการเพิ่มระดับของน้ำทะเล และการเพิ่มขึ้นของพายุไซโคลน อันเป็นผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

การยื่นมติขอความเห็นจากศาลยุติธรรมระหว่างประเทศนี้ แม้จะไม่มีสภาพบังคับเพื่อผูกมัดกับเขตอำนาจศาลในประเทศต่างๆ ก็ตาม แต่ข้อความเห็นของศาลยุติธรรมระหว่างประเทศนี้ จะถือเป็นความเห็นของศาลอย่างเป็นทางการที่จะสามารถวางแนวทางการฟ้องคดีที่เกี่ยวการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศให้แต่ละประเทศทั่วโลก และช่วยเสริมจุดยืนให้กับประเทศกลุ่มเปราะบาง (the vulnerable countries) ให้มีอำนาจต่อรองในทางระหว่างประเทศ[14] การยื่นขอความเห็นดังกล่าวเป็นผลที่เกิดขึ้นภายหลังการประชุมรัฐภาคีระหว่างประเทศ ครั้งที่ 27 (COP27) ที่ได้มีการตั้งกองทุนชดเชยความสูญเสียและเสียหาย (Loss and Damage fund) สำหรับประเทศกำลังพัฒนาที่มีความเปราะบาง (the Vulnerable Developing Countries) ซึ่งต้องได้รับการสนับสนุนเพื่อความเป็นธรรมทางสภาพภูมิอากาศ

ทั้งนี้ สาธารณรัฐวานูอาตูได้ยื่นมติขอคำแนะนำจากศาลยุติธรรมระหว่างประเทศในประเด็นหน้าที่ของรัฐที่ควรเคารพต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพูมิอากาศ (Request for an advisory opinion of the International Court of Justice on the obligations of States in respect of climate change) ซึ่งเป็นการกระทำในระดับระหว่างประเทศของรัฐที่เป็นสมาชิกในองค์กรสหประชาชาติสามารถกระทำการได้ตามกฎบัตรสหประชาชาติ มาตราที่ 96 ที่บัญญัติถึงการขอให้ศาลยุติธรรมระหว่างประเทศให้ความเห็นเป็นที่ปรึกษาเกี่ยวกับคำถามทางกฎหมายใดๆ[15] และธรรมนูญของศาลยุติธรรมระหว่างประเทศ ตามมาตรา 65 ที่บัญญัติอำนาจหน้าที่ของศาลที่จะให้ความเห็นแนะนำในปัญหากฎหมายใดๆ เมื่อได้รับคำขอจากบุคคลที่ได้รับอนุมัติจากกฎบัตร สหประชาชาติ หรือที่ทำคำขอตามกฎบัตรสหประชาชาติ[16] โดยตั้งประเด็นคำถามว่า

“เมื่อคำนึงถึงกฎบัตรสหประชาชาติ กติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิพลเมืองและสิทธิทางการเมือง กติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิทางเศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรม อนุสัญญาสหประชาชาติว่าด้วยการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ ข้อตกลงปารีส อนุสัญญาสหประชาชาติว่าด้วยกฎหมายทางทะเล หน้าที่การตรวจสอบสถานะสิทธิเป็นที่ยอมรับในปฏิญญาสากลว่าด้วยสิทธิมนุษยชน และหน้าที่ในการปกป้องและสงวนรักษาไว้ซึ่งสิ่งแวดล้อมทางทะเล,

  (a) อะไรคือหน้าที่ของรัฐภายใต้กฎหมายระหว่างประเทศที่สร้างความมั่นใจในการปกป้องระบบภูมิอากาศและส่วนอื่นๆ ของสิ่งแวดล้อมจากการปล่อยก๊าซเรือนกระจกที่เกิดกระทำของมนุษย์ สำหรับรัฐ และสำหรับคนรุ่นปัจจุบันและคนรุ่นอนาคต;

  (b) อะไรคือผลทางกฎหมายภายใต้พันธกรณีของรัฐซึ่งเป็น “การกระทำและการละเว้นการกระทำ” อันเป็นสาหตุสำคัญที่ก่อให้เกิดภยันตรายต่อระบบสภาพภูมิอากาศ และส่วนอื่นๆ ของสิ่งแวดล้อม ที่ต้องเคารพต่อ;

            (i) รัฐต่างๆ โดยเฉพาะอย่างยิ่งประเทศกำลังพัฒนาที่เป็นหมู่เกาะเล็กๆ ที่เนื่องจากสภาพภูมิศาสตร์และระดับความสามารถในการพัฒนา ที่หมายถึงการได้รับภยันตราย หรือผลกระทบพิเศษทั้งโดย หรือมีความเสี่ยงเป็นพิเศษอันเกิดจากผลกระทบของการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

            (ii) ประชาชน และปัจเจกบุคคลของคนรุ่นปัจจุบัน และคนรุ่นอนาคตที่ได้รับผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ[17]”

ภายใต้มติขอความเห็นดังกล่าว ยังปรากฏข้อเรียกร้องที่ให้ยอมรับต่อสภาวะการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศว่าเป็นความท้าทายที่ไม่เคยเกิดขึ้นมาก่อนในอารยธรรมมนุษย์ ซึ่งความเป็นอยู่ที่ดีของมนุษยชาติทั้งในปัจจุบันและอนาคต ย่อมขึ้นอยู่กับการรับมือต่อสภาวะการณ์ดังกล่าวอย่างทันทีและเร่งด่วนของเรา[18]

นอกจากนี้ ยังปรากฏการให้ความสำคัญต่อกฎหมายระหว่างประเทศอื่นที่สะท้อนถึงสิทธิทางสิ่งแวดล้อมที่ดี เช่น อนุสัญญาว่าด้วยสิทธิเด็ก อนุสัญญาสหประชาชาติว่าด้วยกฎหมายทะเล อนุสัญญาเวียนนาเพื่อการคุ้มครองชั้นโอโซน พิธีสารมอนทรีออลว่าด้วยสารที่ทำลายชั้นโอโซน อนุสัญญาว่าด้วยความหลากหลายทางชีวภาพ และอนุสัญญาสหประชาชาติเพื่อต่อต้านการแปรสภาพเป็นทะเลทราย รวมถึงตราสารอื่นๆ หลักการที่เกี่ยวข้องและพันธรกรณีที่เกี่ยวข้องกับกฎหมายจารีตประเพณีระหว่างประเทศรวมถึงสิ่งที่สะท้อนอยู่ในปฏิญญาของการประชุมสตอกโฮล์มว่าด้วยสิ่งแวดล้อมของมนุษย์และปฏิญญาริโอว่าด้วยสิ่งแวดล้อมและการพัฒนา รวมถึงเรียกร้องให้ทุกประเทศสมาชิกจะต้องดำเนินการอย่างจริงจังต่อประเด็นการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ และห่วงกังวลต่อช่องโหว่ในแผนการมีส่วนร่วมที่ประเทศกำหนด (Nationally Determined Contribution, NDC) กับการลดการปล่อยก๊าซคาร์บอนฯ ที่จำเป็นจะถูกควบคุมเพื่อควบคุมให้อุณหภูมิเฉลี่ยของโลกต่ำกว่า 2°C ก่อนยุคอุตสาหกรรม และเพื่อพยายามจำกัดการเพิ่มขึ้นของอุณหภูมิให้อยู่ที่ 1.5° C ก่อนยุคอุตสาหกรรม[19]  โดยตระหนักถึงความสามารถต่อการนำกรอบอนุสัญญาสหประชาชาติว่าด้วยการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศและข้อตกลงปารีสไปใช้เพื่อบนฐานความเสมอภาคและหลักการของความรับผิดชอบร่วมกันบนฐานของความแตกต่างและความสามารถในสถานการณ์ที่แตกต่างกันของแต่ละประเทศ เป็นต้น[20]

ทั้งนี้ ในวันที่ 29 มีนาคม 2023 มติขอความเห็นของประเทศวานูอาตูนี้ ได้รับคะแนนเสียงจากศาลยุติธรรมระหว่างประเทศและสหประชาชาติ 132 ประเทศ ซึ่งมีฉันทามติรับข้อเรียกร้องดังกล่าวไว้พิจารณา ทำให้ในขั้นต่อไปศาลยุติธรรมระหว่างประเทศจะเริ่มกระบวนการทางกฎหมายต่อไป ซึ่งการรับข้อมติดังกล่าวถือเป็นการส่งสัญญาณที่ชัดเจนว่าประเทศต่างๆ ต่างตระหนักและมีความมุ่งมั่นที่จะปฏิบัติตามพันธกรณีตามกฎหมายระหว่างประเทศที่เกี่ยวข้องกับสภาพภูมิอากาศและเพื่อให้เกิดความสำเร็จในการสร้างความร่วมมือระหว่างประเทศด้านสภาพอากาศ[21]

จากกรณีศึกษาทั้ง 2 ตัวอย่าง จะเห็นได้ว่า บทบาทของผู้พิพากษามีความสำคัญอย่างต่อการทำให้รัฐ หรือเอกชนต้องมีหน้าที่ดำเนินการแก้ไขปัญหา หรือการวางแผนรับมือต่อสภาวะโลกร้อน ผู้พิพากษากลายเป็นศูนย์กลางสำคัญที่สามารทำให้รัฐบาลต้องรับผิดชอบกับคำมั่นสัญญาที่ได้ลงนามไว้ ขณะเดียวกันการพิจารณาคดีเช่นนี้จำเป็นที่จะต้องอาศัยความเข้าใจและตระหนักถึงปัญหาโลกร้อนที่มีการหลักฐานที่ด้านวิทยาศาสตร์หรือหลักฐานอื่นๆ ที่ในบางครั้ง ศาลจำเป็นที่จะต้องแสดงบทบาทเชิงรุก (Active Role) เพื่อให้ได้มาซึ่งพยานหลักฐานที่โจทก์ไม่สามารถเข้าถึงได้ ขณะเดียวกันศาลยังต้องรักษาสมดุลระหว่างการพัฒนาทางด้านเศรษฐกิจและการปกป้องสิทธิขั้นพื้นฐานของประชาชน ด้วยการพิจารณาถึงหยิบยกสิทธิตามรัฐธรรมนูญ สิทธิมนุษยชนระหว่างประเทศ ที่มุ่งสร้างความเป็นธรรมและปกป้องสิทธิของสิ่งแวดล้อม

กล่าวได้ว่า การดำเนินคดีโลกร้อนกลายเป็นคดีที่เชื่อมโยงกับสิทธิมนุษยชนอย่างแยกไม่ได้ ซึ่งทำให้คดีโลกร้อนเป็นคดีที่มีความซับซ้อนอย่างมาก ทั้งเชื่อมโยงกับหลักการระหว่างประเทศ ไม่ว่าจะเป็นหลักการเกี่ยวกับสิทธิมนุษยชน หลักการตาม UNFCCC หรือความตกลงปารีส (Paris Agreement) หลักความยุติธรรมทางสิ่งแวดล้อม (Environmental Justice) ความเป็นธรรมทางสภาพภูมิอากาศ (Climate Justice) ความเป็นธรรมของคนรุ่นเดียวกันและคนรุ่นต่อไป (Intrageneration and Intergeneration justice) และสิทธิในสิ่งแวดล้อมที่ดี (Right to Healthy Environment)[22] หลักการสิทธิมนุษยชนเหล่านี้ เป็นเครื่องมือสำคัญที่ผู้พิพากษา จำเป็นที่จะต้องทำความเข้าใจและไม่อาจหลีกเลี่ยงได้อีกต่อไป เพราะไม่ว่าในเร็ววัน การพิจารณาคดีโลกร้อนก็จะมาเยือนห้องพิจารณาในสักวัน

อ้างอิง