ส่องสภาพสังคมมลายูผ่านความรักบนเส้นขนานในหนัง Sepet เรื่องราวของสาวมลายูกับหนุ่มเชื้อสายจีนที่ไม่อาจบรรจบกัน ผลงานของ 'ยัสมิน อะหมัด' ผู้กำกับหญิงมลายูมุสลิมในอดีตที่ได้รับการการวิพากษ์วิจารณ์จากสังคมมาเลเซียและการชื่นชมจากภายนอกถึงผลงานของเธอ

ฉากจากภาพยนตร์เรื่อง Sepet

ย้อนกลับไปเมื่อประมาณ 10 กว่าปีที่แล้ว ผลงานภาพยนตร์ของ ยัสมิน อะหมัด ถือเป็นโจทย์สำคัญในสังคมมาเลเซียถึงการอยู่ร่วมกันบนเส้นขนานความขัดแย้งทางความเชื่อและชาติพันธุ์ในโลกมลายู โดยยัสมินพยายามนำเสนอให้เห็นถึงความย้อนแย้งถึงแนวคิดการอยู่ร่วมกันในสังคมมลายูมุสลิมกับชาติพันธุ์อื่น จากแนวคิดนี้เอง ผลงานของเธอจึงมักเป็นที่ถูกวิพากษ์วิจารณ์ในสังคมมาเลเซียถึงความไม่เหมาะสมต่างๆ ที่นำเสนอในภาพยนตร์ของเธอ ทั้งประเด็นทางเพศและศาสนา อย่างไรก็ตาม ผลงานของเธอจำนวนหนึ่งก็ได้รับการยอมรับและชื่นชมในต่างประเทศ

ยัสมิน อะหมัด ผู้กำกับ

โรเจอร์ การ์เซีย อดีตผู้กำกับภาพยนตร์ฮ่องกงยังกล่าวถึงยัสมิน ว่าเป็นเรื่องยากมากที่จะมีผู้กำกับหญิงในสังคมมุสลิมที่สามารถเผยพรสวรรค์ของตัวเองออกมาต่อสังคมโดยไม่หวาดกลัวต่อข้อพิพาท ขณะที่ยัสมินเคยกล่าวว่า มีเพียงพระเจ้าเท่านั้นที่หยุดยั้งเธอจากการทำภาพยนตร์ได้

Sepet (Slit Eye, 2004) ผลงานภาพยนตร์ของ Yasmin  ความยาว 1 ชั่วโมง 44 นาที ได้รับรางวัลบทภาพยนตร์ยอดเยี่ยม ในเทศกาลภาพยนตร์นานาชาติ ณ กรุงโตเกียว เมื่อปี 2005 และรางวัลภาพยนตร์ยอดเยี่ยมใน Créteil International Women’s Film Festival ณ ฝรั่งเศส ในปีเดียวกัน

Sepet เป็นเรื่องราวเกี่ยวกับความรักระหว่าง ‘ออร์เก็ต’ สาวมลายูที่มีความคลั้งไคล้ดาราฮ่องกงและญี่ปุ่น กับ ‘อาหลง’ หนุ่มเชื้อสายจีนที่มีอาชีพขายแผ่นวีซีดีที่มีความชอบเรื่องบทกวี ประวัติศาสตร์ และการฟังเพลงมลายู โดยความรักบนความต่างระหว่างหนุ่มสาววัย 19 ปี ได้ทำหน้าที่เล่าเรื่องราวของภาพยนตร์เรื่องนี้ โดยท้ายที่สุดแรงกดดันทางสังคมได้จบเรื่องราวความรักของทั้งคู่ลง

สิทธา เลิศไพบูลย์ศิริ อธิบายว่าภาพยนตร์เรื่องนี้สร้างในช่วงเปลี่ยนผ่านจากอดีตนายกรัฐมนตรี มหาเธร์ มูฮัมหมัด ไปสู่รัฐบาลอดีตนายกรัฐมนตรี อับดุลเลาะฮ์ อะหมัด บัดดาวีย์ ขณะนั้น เรื่องราวภาพยนตร์การพบรักระหว่างคนจีนกับมาเลเซียเองเป็นเรื่องที่หาดูได้ยาก อีกทั้งเป็นสิ่งที่พบได้น้อยในสังคมมาเลเซีย ในเรื่องนี้ยังมีฉากที่กล่าวถึงเรื่องการขลิบว่าพระเอกจะรับไหวหรือ และสังคมจะยอมรับได้หรือหากนางเอกไปคบกับคนจีน แม้กระทั่งการที่ผู้หญิงไม่รู้จะจูบอย่างไรจึงล้มไปเลย เป็นการสื่อว่าการกระทำดังกล่าวไม่ใช่เรื่องปกติในสังคมมุสลิม

“ผมคิดว่าความน่าสนใจคือเป็นการเชื่อมปัญหาความไม่ลงรอยกันในความเข้าใจการสื่อสารของทั้งสองฝ่าย หนังเรื่องนี้พยายามที่จะเชื่อมว่าในมาเลเซียมันมีพื้นฐานบางอย่างที่สามารถทำให้คนต่างเชื้อชาติศาสนา มีความรักและอยู่ด้วยกันได้ ผู้กำกับเป็นคนมุสลิมพยายามใช้นางเอกชื่อออร์เก็ตเป็นตัวเดินเรื่อง Sepet แปลว่าตาตี่ ผู้หญิงพูดถึงลักษณะผู้ชายที่ตนเองอยากได้เป็นแบบไหน บอกตาตี่ๆ มาเลย์ไม่มี ต้องหาคนจีน ก็เลยกลายเป็นว่า โอเคตาตี่ เป็นจีนก็ได้” สิทธา กล่าว

ภาพยนตร์เรื่อง Sepet ยังมีได้ทำภาคต่อในเรื่อง Gubra (Anxiety, 2006) เป็นเรื่องราวต่อจากภาคเดิมและ Mukhsin (2007) เรื่องราวความรักในวัยเด็กของออร์เก็ตกับ ‘มุซิน’ เด็กชายมลายูมุสลิม และยังมีผลงานอื่นของ Yasmin ที่มักวิพากษ์สังคมมุสลิมมลายูถึงความขัดกันทางวัฒนธรรมชาติพันธุ์และศาสนา จนมีภาพยนตร์บางเรื่องที่ไม่สามารถฉายในมาเลเซียได้

ทั้งนี้ กระแสวิพากษ์วิจารณ์ส่วนใหญ่เกี่ยวกับผลงานของยัสมินในสังคมมาเลเซีย ณ ช่วงเวลาดังกล่าวคือความไม่เหมาะสมต่อการนำเสนอ หรือวิพากษ์สังคมมลายูมุสลิมที่กระทบต่อเนื้อหาอิสลาม

“ในฐานะมุสลิม เราไม่ควรเอาศาสนาเข้าแลกเพื่อตนเองได้เป็นที่นิยมชมชอบแก่สังคม” ฮารุสซานี อิดรีส ผู้คัดค้านการกำกับภาพยนตร์เรื่องหนึ่งของยัสมินในตอนเหนือรัฐเประ กล่าว

ยัสมิน อะหมัด เสียชีวิตลงเมื่อปี 2009 ด้วยโรคหลอดเลือดสมอง ในวัย 51 ปี ปัจจุบันผลงานของยัสมินถูกรวบรวมไว้ยังพิพิธภัณฑ์ในเมืองอีโปห์ รัฐเประ ประเทศมาเลเซีย

อ้างอิง

ชาญวิทย์ เกษตรศิริ และกาญจนี ละอองศรี, บรรณาธิการ. 2552. สตรี รานี: บทบาทหญิงมุสลิม ใน โลกของอิสลามและมุสลิมในสยามประเทศไทย-อุษาคเนย์-เอเชียตะวันออกเฉียงใต้. กรุงเทพฯ: มูลนิธิโครงการตำราสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์.

Lee Yuen Beng. 2015. Yasmin Ahmad: Auteuring a New Malaysian Cinematic Landscape. Wacana Seni Journal of Arts Discourse. Jil./Vol.14. 2015. P.87-109.

Jalil Hamid. Malaysian filmmaker struggles with hardline Islam.
https://www.reuters.com/article/us-malaysia-filmmaker/malaysian-filmmaker-struggles-with-hardline-islam-idUSKLR21119520070629

Sepet
en.wikipedia.org/wiki/Sepet

Yasmin Ahmad
en.wikipedia.org/wiki/Yasmin_Ahmad

ภาพประกอบจาก
[1] anggaru.wordpress.com/2011/01/26/sepet-slit-eye/
[2] star2.com/culture/arts/2015/11/13/keeping-yasmin-ahmads-legacy-alive/
[3] reviewhumble.wordpress.com/2015/10/23/trilogi-orked-sepet-gubra-dan-mukhsin-mengenang-yasmin-ahmad/