ธนลภย์ ผลัญชัย ให้สัมภาษณ์สื่อมวลชนพร้อมเพื่อนนักกิจกรรมหลังได้รับการปล่อยตัวจากบ้านปราณี (ภาพโดยแมวส้ม)

หลังการถูกจับกุมเมื่อวันที่ 28 มี.ค. 2566 ธนลภย์ ผลัญชัย หรือ “หยก” นักกิจกรรมวัย 15 ปี กลายเป็นผู้ถูกคุมขังระหว่างพิจารณาคดีด้วยข้อหาหมิ่นประมาทกษัตริย์ที่อายุน้อยที่สุด หลังเธอตัดสินใจปฏิเสธกระบวนการยุติธรรม ไม่ยื่นประกันตัวต่อศาล จนศาลเยาวชนและครอบครัวกลางสั่งให้นำธนลภย์ไปควบคุมตัวไว้ที่สถานพินิจบ้านปราณี ในจังหวัดนครปฐม

เยาวชนวัย 15 ปีถูกกล่าวหาด้วยข้อหาหมิ่นประมาทกษัตริย์ หรือ ประมวลกฎหมายอาญามาตรา 112 ซึ่งมีโทษจำคุก 7 – 15 ปี  จาก อานนท์ กลิ่นแก้ว สมาชิกกลุ่มศูนย์รวมประชาชนปกป้องสถาบัน (ศปปส.) เข้าแจ้งความดำเนินคดีกับเธอเนื่องจากการที่เธอเขียนข้อความบนพื้นข้างเสาชิงช้าระหว่างการชุมนุมในวันที่ 13 ต.ค. 2565 โดยข้อความดังกล่าวมีเนื้อหาวิจารณ์ถึงบทบาทของสถาบันกษัตริย์ในเหตุการณ์ 6 ตุลาฯ

ทั้งนี้ การดำเนินคดีกับเด็กและเยาวชนในคดีการเมืองในประเทศไทยเป็นสิ่งที่อยู่ในความสนใจของนานาชาติ โดยในระหว่างกระบวนการ UPR หรือ Universal Periodic Review ซึ่งเป็นกลไกการตรวจสอบสิทธิมนุษยชนระหว่างรัฐบาลภายใต้สภาสิทธิมนุษยชนแห่งสหประชาชาติ (Human Rights Council) รอบที่สามเมื่อวันที่ 10 พ.ย. 2564  ไทยได้รับคำถามจากตัวแทนรัฐบาลเบลเยี่ยมว่าไทยจะทำอย่างไรเพื่อรับประกันว่าเด็กและเยาวชนจะสามารถใช้เสรีภาพในการแสดงออกและการชุมนุมโดยสงบตามอนุสัญญาว่าด้วยสิทธิเด็ก โดยชาติสมาชิกหลายประเทศได้แสดงความกังวลเกี่ยวกับการจับกุมนักกิจกรรม รวมถึงเยาวชน การใช้มาตรา 112 ดำเนินคดีกับประชาชนที่เพิ่มมากขึ้น ส่งผลกระทบต่อเสรีภาพการแสดงออก และมีข้อเสนอจากเม็กซิโก ออสเตรีย เดนมาร์ก และฟินแลนด์ให้ยุติการจับกุมและการดำเนินคดีอาญาในข้อหาหมิ่นประมาทกษัตริย์กับเด็กและเยาวชนที่ออกมาใช้เสรีภาพในการแสดงความคิดและชุมนุมโดยสงบ

นอกจากนี้ชาติสมาชิกเหล่านี้ยังมีข้อเสนอให้ไทยรับรองว่าจะเคารพพันธกรณีในอนุสัญญาว่าด้วยสิทธิเด็กในข้อที่ระบุว่าเด็กมีสิทธิในการแสดงความคิดเห็นและสิทธิในการได้รับการรับฟัง มีเสรีภาพในการชุมนุมโดยสงบ ไม่ควรถูกลิดรอนสิทธิและเสรีภาพโดยไม่ชอบด้วยกฎหมาย และจะต้องไม่ได้รับโทษทางอาญาที่หนักที่สุดในบริบทของข้อหาตามมาตรา 112

ถึงแม้ว่าจะมีการแถลงด้วยวาจาในประเด็นที่เกี่ยวข้องกับมาตรา 112 แต่คณะผู้แทนไทยไม่ได้มีการตอบคำถามในประเด็นที่เกี่ยวข้องกับสิทธิเสรีภาพของเด็กและเยาวชนในการแสดงความคิดเห็นและการชุมนุม และไม่ได้ตอบคำถามเกี่ยวกับการดำเนินคดีร้ายแรงกับเด็กและเยาวชนแต่อย่างใด

ธนลภย์ได้รับการปล่อยตัวในที่สุดหลังถูกคุมขังนานกว่าสองเดือน อย่างไรก็ตาม การจับกุมและควบคุมตัวธนลภย์ทำให้เกิดคำถามถึงกระบวนการออกหมายจับและจับกุมเยาวชนที่มิชอบด้วยกฎหมาย ระบอบอำนาจนิยมในสถานพินิจ และเสรีภาพในการแสดงออกของเด็กและเยาวชน

กระบวนการ (ไม่) ยุติธรรม

ธนลภย์เล่าว่าเธอถูกจับกุมที่สน.พระราชวัง ขณะไปติดตามสถานการณ์การจับกุม “บังเอิญ” ศิลปินวัย 25 ปีที่ถูกจับกุมเนื่องจากพ่นสีที่กำแพงวัดพระแก้ว ในเขตพระบรมมหาราชวัง ระหว่างถูกควบคุมตัว เธอระบุว่าถูกเจ้าหน้าที่ข่มขู่ และใช้ความรุนแรงโดยการกดตัวเธอลงกับพื้นและล้วงมือเข้ามาในเสื้อเพื่อยึดไอแพดที่เธอเก็บไว้ใต้เสื้อไป นอกจากนี้เจ้าหน้าที่ยังไม่ยอมให้ผู้ไว้วางใจของธนลภย์เข้ามาอยู่ในห้องสืบสวนด้วย และเธอยังบอกอีกว่าเธอพยายามเอานามบัตรของทนายความให้เพื่อนนักกิจกรรม แต่เจ้าหน้าที่ก็มาแย่งไปและขยำนามบัตรดังกล่าว

Meanwhile, the 14-year-old girl, Thanalop, is still detained at Royal Palance Police Station. Lawyers have also not been allowed to see her.

(Video clip is from when she was arrested at the police station.) pic.twitter.com/jFrMcIWSFR

— Prachatai English (@prachatai_en) March 28, 2023

วีดิโอคลิปขณะธนลภย์ถูกควบคุมตัวและถูกตำรวจลากตัวเข้าไปในห้องสอบสวน

ด้าน อันนา อันนานนท์ นักกิจกรรมจากกลุ่มนักเรียนเลว ซึ่งอยู่กับธนลภย์ที่สน.พระราชวังในฐานะผู้ไว้วางใจของนักกิจกรรมวัย 15 ระบุว่าเจ้าหน้าที่จับกุมธนลภ์โดยไม่ได้แจ้งว่าจับกุมด้วยข้อหาอะไรตั้งแต่แรก และยังพยายามยึดอุปกรณ์สื่อสารโดยไม่มีหมายค้น ทั้งที่อันนายืนยันว่าให้รอทนายความและมีสหวิชาชีพอยู่ด้วยก่อน แต่เจ้าหน้าที่ไม่ยอมรอ นอกจากนั้นยังพยายามจะย้ายธนลภย์ไปกองบัญชาการตำรวจนครบาล 6 โดยอ้างว่าเพื่อจะนำตัวไปสอบสวนโดยไม่รอให้ทนายความมาถึงก่อน จนกระทั่งทนายความมาถึงแล้ว เจ้าหน้าที่จึงยอมแสดงหมายจับคดีมาตรา 112 และแจ้งสิทธิผู้ต้องหากับธนลภย์

หมายจับดังกล่าวเป็นหมายจับที่ออกตามคำร้องจากเจ้าหน้าที่ตำรวจสน.สำราญราษฎร์ในคดีที่ธนลภย์ได้ขอเลื่อนการเข้ารับทราบข้อกล่าวหากับพนักงานสอบสวนไปแล้วเนื่องจากติดภารกิจในการเรียนและสอบ การถูกออกหมายจับครั้งดังกล่าวทำให้เธอตัดสินใจปฏิเสธกระบวนการยุติธรรม เนื่องจากรู้สึกว่าการจับกุมไม่มีความเป็นธรรม

“เราอุตส่าห์ไปขอเลื่อน เอาอนาคตการศึกษาเราไปให้คุณดู เพื่อที่จะให้คุณเลื่อนให้เรา เพื่อที่วันที่เราเสร็จสิ้นภารกิจของเรา เราจะได้ไปทำตามขั้นตอนกระบวนการ แต่สุดท้ายเขามาออกหมายจับลับหลังเรา” เยาวชนวัย 15 ปี กล่าวในการสัมภาษณ์กับประชาไท

ธนลภย์เล่าว่าเจ้าหน้าที่พยายามจะย้ายตัวเธอไปที่สน.สำราญราษฎร์ ซึ่งเป็นสน.เจ้าของคดี แต่เนื่องจากเธอได้ปฎิเสธกระบวนการยุติธรรมแล้ว จึงปฎิเสธที่จะไปด้วยตัวเอง ในที่สุดก็มีเจ้าหน้าที่ตำรวจหญิงมาอุ้มเธอไปขึ้นรถและพาไปไว้ในห้องสืบสวน การปฎิเสธกระบวนการทำให้เธอได้ข้อหาขัดคำสั่งเจ้าพนักงานมาเพิ่มเติม

เช้าวันต่อมา ธนลภย์ถูกนำตัวไปขึ้นศาลที่ศาลเยาวชนและครอบครัวกลาง โดยมีเจ้าหน้าที่ตำรวจอุ้มตัวไป การปฏิเสธไม่ยอมไปศาลด้วยตัวเองทำให้เธอถูกเจ้าหน้าที่ตวาดว่าทำไมไม่เดินไปเอง ในห้องพิจารณาคดี ธนลภย์ตัดสินใจนั่งหันหลังให้บัลลังก์ผู้พิพากษาเพื่อแสดงออกว่าเธอปฏิเสธกระบวนการโดยสิ้นเชิง

สะท้อนปัญหาทั้งการปฏิบัติและตัวกฎหมาย

กฤษฎางค์ นุตจรัส

กฤษฎางค์ นุตจรัส ทนายความที่ให้ความช่วยเหลือกับนักโทษการเมือง กล่าวระหว่างการเสวนา “อนาคตเยาวชนไทยในกระบวนการยุติธรรม” เมื่อวันที่ 5 พ.ค. 2566 ที่คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ว่าการจับกุมธนลภย์เป็นไปอย่างเลวร้ายมากและกระบวนการผิดตั้งแต่ตำรวจไปขอออกหมายจับ มีการจับกุมและคุมขังเธอ แม้ว่าขณะที่กระทำความผิด เธอจะมีอายุเพียง 14 ปี 8 เดือนเท่านั้น ซึ่งหมายความว่าเธออาจไม่ต้องรับโทษทางอาญาเนื่องจากกฎหมายกำหนดไว้ว่าถ้าผู้กระทำผิดอายุไม่ถึง 15 ปี จะไม่ต้องรับโทษ แต่ศาลสามารถกำหนดเงื่อนไขอื่นๆ ได้

กฤษฎางค์ตั้งคำถามว่าเหตุใดศาลจึงอนุมัติการออกหมายจับธนลภย์ ทั้งที่เธอเคยทำเรื่องขอเลื่อนนัดรับทราบข้อกล่าวหาไปแล้ว และหมายจับต้องจับคนที่มีโทษ ศาลออกหมายจับได้อย่างไรในเมื่อธนลภย์อาจไม่ต้องรับโทษอาญา และการดำเนินคดีอาญาจะต้องสันนิษฐานว่าผู้ต้องหาบริสุทธิ์ก่อนเสมอ จะกระทำเหมือนผิดแล้วไม่ได้ นอกจากนี้กฎหมายวิธีพิจารณาความเด็กก็ระบุชัดว่าการจะออกหมายจับเด็กหรือเยาวชน ศาลจะต้องคำนึงถึงความผิด โอกาส พฤติการณ์ของเด็ก ต้องคำนึงว่าจับแล้วจะทำให้เด็กเสียหายอย่างไรบ้าง และถ้าพิจารณาแล้วไม่มีความจำเป็นต้องออกหมายจับให้ใช้วิธีการอื่นแทน เช่นติดตามตัวเด็กไปพบภายหลัง

นอกจากนี้ทนายความยังตั้งคำถามว่าสมควรหรือไม่ที่เจ้าหน้าที่จับกุมเธอโดยการกดตัวเธอลงกับพื้นแล้วควานเข้าไปในอกเสื้อเพื่อยึดสิ่งของ ทั้งที่กฎหมายเขียนไว้ว่าการจับกุมคุมขังจะต้องทำเท่าที่จำเป็นเพื่อไม่ให้มีการหลบหนี และในการจับเยาวชนจะต้องใช้วิธีการละมุนละม่อม และนำตัวไปศาลหลังการจับกุม

ตามกฎหมายแล้ว หากเยาวชนถูกจับกุมจะต้องมีการพาเยาวชนไปศาลเพื่อตรวจสอบว่าการจับกุมเป็นไปโดยชอบด้วยกฎหมายหรือไม่ อย่างไรก็ตาม ขั้นตอนนี้มีเพียงการกรอกเอกสารโดยเจ้าหน้าที่ตำรวจเท่านั้น ไม่ได้มีการไต่สวนและธนลภย์เองก็ระบุว่าเธอไม่ทราบว่ามีการดำเนินการในส่วนนี้

กฤษฎางค์มองว่ากระบวนการตรวบสอบการจับกุมจำเป็นมาก และควรจะต้องมีการไต่สวนเพื่อสอบถามเยาวชนที่ถูกจับกุมว่าเหตุการณ์การจับกุมเป็นอย่างไร ใช้ความรุนแรงหรือไม่ และเรียกเจ้าหน้าที่เข้ามาสอบถามข้อเท็จจริง ตรวจสอบวิดีโอการจับกุมเพราะกฎหมายก็กำหนดไว้ว่าการจับกุมจะต้องมีการบันทึกภาพวีดิโอไว้ แต่กลับมีเพียงการกรอกเอกสารเป็นข้อๆ เหมือนข้อสอบปรนัยเท่านั้น

ปริญญา เทวานฤมิตรกุล ผู้ช่วยศาสตราจารย์และอาจารย์ประจำคณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ มองว่ากระบวนการในกรณีของธนลภย์ไม่ถูกต้องและตัวกระบวนการเองก็มีปัญหาหนักอยู่แล้วเพราะถึงแม้ว่ารัฐธรรมนูญจะมีหลักว่าในคดีอาญาให้สันนิษฐานไว้ก่อนว่าผู้ต้องหาหรือจำเลยยังไม่มีความผิด แต่ผู้พิพากษาไทยมักมีแนวโน้มที่จะเชื่อเจ้าหน้าที่รัฐที่ตั้งข้อหารุนแรงมาและไม่อนุญาตให้ประกันตัวโดยอ้างว่าพฤติกรรมร้ายแรงและความผิดมีโทษสูง ซึ่งผิดเพราะเป็นการสันนิษฐานไปก่อนแล้วว่าผู้ต้องหากระทำความผิด

นอกจากนี้ปริญญายังมองว่าประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญาหรือป.วิ.อาญาของไทยโบราณมากและใช้หลักสันนิษฐานไว้ก่อนว่าผิด ในขณะที่การที่รัฐธรรมนูญที่มีหลักสันนิษฐานไว้ก่อนว่าบริสุทธิ์ถูกฉีกอยู่เรื่อยทำให้ป.วิ.อาญาไม่ถูกแก้ไข

อาจารย์คณะนิติศาสตร์กล่าวว่ารัฐธรรมนูญยังระบุว่าการจับคุมคุมขังจะต้องทำเท่าที่จำเป็นเพื่อป้องกันการหลบหนี สิ่งที่เกิดขึ้นในทางปฏิบัติจึงผิดทั้ง ป.วิ.อาญาและยังผิด พ.ร.บ.ศาลเยาวชนและครอบครัวที่ให้ศาลมีหน้าที่ในการใช้ดุลยพินิจก่อนจะออกหมายจับว่าการจับกุมจะเกิดผลกระทบกับเด็กและเยาวชนหรือไม่ และการออกหมายจับต้องมีเหตุผล แต่ในกรณีของธนลภย์มีการขอเลื่อนการรายงานตัวเพราะต้องไปเรียน ไม่ได้หลบหนี การออกหมายจับจึงไม่เป็นไปตามกฎหมาย

นอกจากนี้พ.ร.บ.ศาลเยาวชนยังห้ามควบคุมคุมขัง คุมความประพฤติหรือใช้มาตรการอื่นใดในการจำกัดสิทธิเด็กที่เป็นผู้ต้องหาหรือเป็นจำเลยยกเว้นว่ามีหมายของศาล แต่ก็ต้องไม่เกินกว่าเหตุ เพราะที่ไทยมี พ.ร.บ.ศาลเยาวชนฯ ก็เพื่อคุ้มครองเด็กและเยาวชน

“ในเรื่องคดีความเห็นต่าง โดยเฉพาะอย่างยิ่งในมาตราที่มีความละเอียดอ่อนที่ทำให้เกิดความเห็นต่างหรือความขัดแย้งทางความคิด ยิ่งพึงต้องใช้อย่างระมัดระวัง เพราะมาตรา 112 หากทำอย่างไม่เหมาะสมหรือพร่ำเพรื่อ หรือรุนแรงเกิดคดีขึ้นมาปัญหามันไมได้กระทบแต่ตำรวจหรือศาล แต่มันกระทบไปถึงสิ่งซึ่งตัวกฎหมายตั้งใจคุ้มครองด้วยซ้ำไป” ปริญญากล่าว

เมื่อเยาวชนถูกดำเนินคดีเพราะแสดงออกทางการเมือง

อันนา อันนานนท์ นักกิจกรรม แสดงออกเชิงสัญลักษณ์ที่สยามสแควร์เพื่อเรียกร้องให้ปล่อยตัวธนลภย์เมื่อวันที่ 2 เม.ย. 2566 (ภาพโดยแมวส้ม) 

ธนลภย์ไม่ใช่เยาวชนแรกที่ถูกดำเนินคดีจากการแสดงออกทางการเมืองและไม่ใช่คนแรกที่ต้องเผชิญหน้ากับกระบวนการในศาลเยาวชน ซึ่งมักเป็นกระบวนการที่ไม่เปิดต่อสาธารณะ ไม่อนุญาตให้คนที่ไม่ใช่คู่ความเข้าสังเกตการณ์ อันเป็นหนึ่งในเหตุผลที่เยาวชนหลายรายระบุว่าทำให้ตนรู้สึกไม่ปลอดภัยเมื่อต้องขึ้นศาลในคดีการเมือง

ข้อมูลจากศูนย์ทนายความเพื่อสิทธิมนุษยชนระบุว่ามีเด็กและเยาวชนอย่างน้อย 286 รายถูกดำเนินคดีจากการแสดงออกและชุมนุมทางการเมืองตั้งแต่ปี 2563 - เดือนพฤษภาคม 2566 โดย 20 รายในจำนวนนี้ถูกดำเนินคดีด้วยข้อหาหมิ่นประมาทกษัตริย์  

หนึ่งในนั้นคือ ธนกร ภิระบัน หรือ เพชร อายุ 19 ปี ซึ่งถูกดำเนินคดีด้วยข้อหาตามมาตรา 112 จากการปราศรัยในการชุมนุมที่ลานอนุสาวรีย์พระเจ้าตากสินเมื่อวันที่ 6 ธ.ค. 2563 โดยพนักงานอัยการระบุว่าการปราศรัยครั้งนั้นระบุว่าประเทศไทยปกครองด้วยระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ รวมทั้งกล่าวถึงการรัฐประหารและเรียกร้องให้ปฏิรูปประเทศ ขณะนั้น ธนกรอายุ 17 ปี

ในงานเสวนา “เรากำลังเรียกคืนอนาคตของเรา: สิทธิของเด็กในการชุมนุมประท้วงโดยสงบในประเทศไทย” เมื่อวันที่ 8 ก.พ. 2566 ธนกรเล่าว่าการถูกดำเนินคดีเป็นเรื่องเสียเวลาและค่าใช้จ่ายมาก ครอบครัวต้องเสียรายได้จากการที่ต้องมาศาลกับเขา ในขณะที่กระบวนการดำเนินคดีกับเยาวชนก็ยาวนานกว่ากระบวนการดำเนินคดีกับผู้ใหญ่ และยังมีตำรวจติดตามถึงบ้านด้วย 

นอกจากนี้ ธนกรยังเล่าว่าในระหว่างกระบวนการที่จะต้องมีการพบนักจิตวิทยาและนักสังคมสงเคราะห์ ตนต้องทำแบบสอบถามที่มีการถามเรื่องส่วนตัวหลายอย่าง รวมถึงคำถามว่าเคยมีเพศสัมพันธ์กับเพศเดียวกันหรือไม่และคำถามเกี่ยวกับเพศวิถีอีกหลายคำถาม ซึ่งทำให้ตนรู้สึกไม่ปลอดภัย ในขณะที่กระบวนการก็ทำให้รู้สึกว่าถูกตัดสินว่าผิดไปก่อนแล้ว 

ในวันนัดฟังคำพิพากษาเมื่อวันที่ 22 พ.ค. 65 ศาลเยาวชนและครอบครัวกลางไม่อนุญาตให้ตัวแทนองค์กรสิทธิมนุษยชนเข้าสังเกตการณ์การพิจารณาคดี โดยอ้างว่าเป็นคดีเยาวชนจึงไม่อนุญาตให้บุคคลภายนอกหรือผู้ที่ไม่ใช่คู่ความเข้าฟังคำพิพากษา และอ้างว่าคดีของธนกรเป็นคดีชั้นความลับ ถึงแม้ว่าธนกรจะแถลงต่อศาลว่าตนถูกกล่าวหาในคดีที่เกี่ยวกับเสรีภาพในการแสดงออก จึงต้องการให้มีผู้ไว้วางใจและตัวแทนองค์กรต่าง ๆ เข้าร่วมสังเกตการณ์ โดยระบุว่าที่ผ่านมาตนได้แสดงความประสงค์ให้ตัวแทนองค์กรสิทธิมนุษยชนและสถานทูตต่าง ๆ เข้าสังเกตการณ์การพิจารณาคดี แต่ได้รับการปฏิเสธมาตลอด และถึงแม้ว่าเจ้าหน้าที่จากองค์กรแอมเนสตี้ อินเตอร์เนชั่นแนลจะแสดงหนังสือขออนุญาตต่อศาลให้ผู้พิพากษาดูก็ตาม

ศาลเยาวชนและครอบครัวกลางตัดสินจำคุกธนกรเป็นเวลา 2 ปีโดยไม่รอลงอาญาตามข้อหามาตรา 112 ในคดีดังกล่าว แต่ให้เปลี่ยนจากโทษจำคุกเป็นการฝึกอบรมที่ศูนย์ฝึกและอบรมเด็กและเยาวชนอย่างน้อย 1 ปี 6 เดือน แต่ไม่เกิน 3 ปีและไม่เกินกว่าจำเลยมีอายุครบ 24 ปี เนื่องจากศาลเห็นว่าจากรายงานของสถานพินิจ การได้รับการฝึกอบรมเพื่อขัดเกลานิสัยและความประพฤติอาจเป็นประโยชน์กับจำเลยมากกว่าโทษจำคุก โดยต่อมาธนกรได้รับการประกันตัวเพื่ออุทธรณ์คดี 

นอกจากนี้ศาลเยาวชนและครอบครัวกลางยังไม่อนุญาตให้ตัวแทนองค์กรสิทธิมนุษยชนเข้าร่วมฟังการสืบพยานเมื่อวันที่ 8 มิ.ย. 2566 ในคดีที่ธนกรถูกตั้งข้อหาหมิ่นประมาทกษัตริย์จากการร่วมกิจกรรมใส่ครอปท็อปเดินพารากอนโดยศาลอ้างว่าไม่มีความเกี่ยวข้องกับจำเลย แม้จะมีการยื่นคำร้องขอให้ผู้ไว้วางใจเข้าฟัง แต่สุดท้ายศาลก็อนุโลมให้ผู้สังเกตการณ์เข้าฟังได้เฉพาะในนัดฟังคำพิพากษาเท่านั้น

ด้าน มีมี่ ณิชกานต์ นักกิจกรรมเพื่อความเท่าเทียมทางเพศ ถูกดำเนินคดีข้อหาฝ่าฝืน พ.ร.ก.ฉุกเฉิน พรบ.จราจรฯ และประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 385 จากการเข้าร่วมการชุมนุมที่แยกราชประสงค์เมื่อวันที่ 25 ต.ค.2563 โดยขณะเกิดเหตุ ณิชกานต์อายุ 16 ปี

ศูนย์ทนายฯ รายงานว่าระหว่างการสืบพยานในคดีนี้ ผู้สังเกตการณ์ไม่สามารถเข้าไปในห้องพิจารณาคดีได้เนื่องจากเป็นคดีเยาวชน และณิชกานต์ระบุว่าเยาวชนในฐานะจำเลยจำนวนหนึ่งรู้สึกไม่ปลอดภัยระหว่างกระบวนการพิจารณาคดีเพราะต้องแบกรับความกดดันจากการถูกตั้งคำถามที่ทำให้รู้สึกว่าถูกตัดสินว่าผิดไปก่อนแล้ว และอยากให้มีบุคคลที่สามเข้าร่วมการพิจารณาคดีด้วยเพราะข้อกำหนดที่อนุญาตให้เฉพาะคู่ความสามารถเข้าห้องพิจารณาคดีได้ทำให้รู้สึกไม่ปลอดภัยในกระบวนการอย่างที่ควรจะเป็น

นอกจากนี้ ศูนย์ทนายฯ ยังรายงานว่าระหว่างการสืบพยาน ณิชกานต์ถูกถามว่าเคยอ่านอนุสัญญาสิทธิเด็กทั้งเล่น รวมถึงต้นฉบับภาษาอังกฤษหรือไม่ และณิชกานต์ระบุเพิ่มเติมผ่านเพจเฟสบุ๊ค “คู่หูข้าวจี่” ว่าผู้พิพากษาบอกกับตนว่า “ถ้าจะทำเรื่องนี้ ต้องรู้จริงนะ”

ต่อมาศาลยกฟ้องในทุกข้อหา เนื่องจากถ้อยคำที่ใช้ปราศรัยไม่ได้ผิดกฏหมาย จึงนับเป็นการใช้สิทธิและเสรีภาพในการแสดงออกตามที่กฎหมายกำหนด และไม่มีพยานปากใดยืนยันได้ว่าณิชกานต์เป็นผู้จัดการชุมนุม

ศูนย์ทนายฯ ให้ความเห็นว่าการพิจารณาคดีของเด็กและเยาวชนจะต้องถือประโยชน์ของเด็กเป็นสำคัญ ดังนั้นผู้พิพากษาและที่ปรึกษากฎหมายจึงจำเป็นจะต้องถามความต้องการของเด็กว่าการเปิดโอกาสให้มีบุคคลอื่นที่ไม่ส่งผลร้ายต่อเด็กอยู่ในห้องสอบสวนและห้องพิจารณาคดีได้จะเป็นประโยชน์ต่อเด็กอย่างไร 

ถึงแม้ว่าอนุสัญญาว่าด้วยสิทธิเด็กจะระบุว่ากระบวนการพิจารณาคดีจะต้องเคารพความเป็นส่วนตัวของเด็ก และคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนได้เผยแพร่ความคิดเห็นทั่วไปเมื่อปี 2557 โดยระบุว่าการพิจารณาคดีของเด็กและเยาวชนควรเป็นความลับ แต่สามารถเปิดเผยต่อสาธารณะได้เมื่อมีเหตุผลที่ชัดเจนในคดีนั้นผ่านคำสั่งของศาล และเด็กสามารถอุทธรณ์คำสั่งของศาลได้ ส่วนนัดฟังคำพิพากษาควรเปิดเผยต่อสาธารณะโดยไม่กระทบต่อตัวตนของเด็ก ศูนย์ทนายฯ มองว่าความเป็นส่วนตัวและการรักษาความลับของเด็กในคดีอาญาที่เกี่ยวข้องกับการแสดงความคิดเห็นและการชุมนุมสามารถยกเว้นได้เมื่อตัวเด็กเองให้ความยินยอมเป็นหนังสือหรือวาจาและสามารถยกเลิกได้เมื่อเด็กรู้สึกไม่ปลอดภัย

นอกจากนี้ศูนย์ทนายฯ ยังมองว่าการให้บุคคลอื่นเข้าร่วมในกระบวนการพิจารณาคดี ไม่ว่าจะเป็นเพื่อนนักกิจกรรม ผู้ไว้วางใจ หรือผู้สังเกตการณ์ จะเป็นการลดความเปราะบางทางจิตใจของเยาวชนที่ถูกดำเนินคดีจากการแสดงออกทางการเมืองซึ่งมักบอบช้ำทางจิตใจจากการไม่ได้รับความเป็นธรรมจากรัฐ โดยจะเป็นการส่งเสริมให้เยาวชนมีความมั่นใจ มีความพร้อมที่จะพิสูจน์ความบริสุทธิ์ของตนเองในกระบวนการยุติธรรม โดยศูนย์ทนายฯ ระบุว่าสามารถจัดการให้มีผู้สังเกตการณ์ได้โดยไม่รบกวนการพิจารณาคดี และสร้างห้องพิจารณาคดีที่เป็นมิตรกับเด็กและเยาวชน เช่น การจัดให้เด็กได้นั่งกับผู้ไว้วางใจ เพื่อให้เด็กรู้สึกมั่นใจ สบายใจ และไม่รู้สึกถูกกดดันโดยบรรยากาศในห้องพิจารณาคดี

นอกจากนี้ การเปิดโอกาสให้เข้าถึงการพิจารณาคดีเพื่อประโยชน์สาธารณะยังเป็นการเสริมสร้างความโปร่งใสของกระบวนการยุติธรรมและลดข้อสงสัยของสาธารณะเกี่ยวกับความเป็นธรรมในการพิจารณาคดีอีกด้วย

อำนาจนิยมใน “คุกเด็ก”

นักกิจกรรมชุมนุมที่หน้าบ้านปราณีในช่วงเช้าวันที่ 4 พ.ค. 2566 หลังเดินเท้าจากศาลเยาวชนและครอบครัวกลาง จตุจักร ไปบ้านปราณีในจังหวัดนครปฐมเพื่อเรียกร้องให้ปล่อยตัวธนลภย์ (ภาพโดยแมวส้ม)

 วินาทีที่ศาลสั่งว่าเธอต้องยื่นประกันตัว ธนลภย์ก็รู้ตัวว่าจะต้องถูกส่งตัวเข้าสถานพินิจอย่างแน่นอนแล้ว และถึงแม้ว่าก่อนหน้านี้จะได้โทรศัพท์พูดคุยกับทนายประเวศ ประภานุกูล ผู้เลือกวิธีต่อสู้ด้วยการปฏิเสธอำนาจศาลในคดีมาตรา 112 มาก่อนและได้รับคำแนะนำว่าเธอสามารถประกันตัวได้ เพราะผู้ที่ประกันตัวเยาวชนคือผู้ปกครอง ไม่ใช่ตัวเยาวชนเอง แต่ขณะนั่งหันหลังอยู่ในศาล ธนลภย์ตัดสินใจไม่ยื่นประกันตัวด้วยความรู้สึก “ไม่มีอะไรจะเสีย” และรู้สึกว่าศาลไม่เป็นธรรม ไม่มีอิสระ 

ธนลภย์ถูกส่งตัวเข้าบ้านปราณีทันที เธอเล่าว่าระหว่างอยู่บนรถตู้เพื่อเดินทางไปบ้านปราณี เจ้าหน้าที่ใช้คำพูดด่าทอเธอว่าชังชาติ กล่าวหาว่ารับเงินมาทำกิจกรรมใส่เสื้อยกเลิก 112 พาดพิงนักกิจกรรมคนอื่นว่าได้รับเงินจำนวนมาก และเมื่อเธอตั้งคำถามว่าการวิพากษ์วิจารณ์ทำให้เธอกลายเป็นคนไม่รักชาติได้อย่างไรก็โดนด่าทอซ้ำ นอกจากนี้เจ้าหน้าที่ยังพยายามปิดม่านและเอาร่มมากางไม่ให้นักกิจกรรมคนอื่นที่ขับรถตามมามองเห็นธนลภย์ได้

สำหรับเยาวชนวัย 15 ปี ชีวิตในสถานพินิจทุกวันคือการต่อสู้ เธอเล่าว่าหนังสือและจดหมายบางฉบับที่คนข้างนอกส่งเข้าไปให้ไม่ผ่านการคัดกรอง เธอจึงไม่ได้รับ การเยี่ยมญาติสามารถทำได้เป็นบางวันและจำกัดเวลา มีการปิดกั้นไม่ให้เด็กและเยาวชนดูข่าวนอกจากข่าวในพระราชสำนัก ไม่มีอินเตอร์เน็ต มีแต่หนังสือจำนวนไม่มากนัก นอกจากนี้กฎระเบียบยังเปลี่ยนไปมาได้ตลอดเวลา โดยระเบียบบางข้อก็เป็นระเบียบที่ธนลภย์ตั้งคำถามว่ามีไว้ทำไม

ไม่เพียงเท่านั้น คุณภาพชีวิตของเด็กในสถานพินิจก็ไม่ดีนัก ธนลภย์เล่าว่าเธอติดโควิดในช่วงแรกของการถูกคุมขัง แต่ในสถานพินิจมีให้แต่ยาแก้ไอ ไม่มีการพาไปพบแพทย์ จนสุดท้ายก็หายเอง และน้ำที่ใช้ก็เป็นน้ำบาดาลที่ไม่สะอาด ทำให้เธอมีอาการทางผิวหนัง ซึ่งเจ้าหน้าที่ก็เอาครีมที่มีสารเสตียรอยด์ให้เธอใช้เป็นเวลานานกว่าจะได้พบแพทย์ ทำให้อาการดังกล่าวลุกลามจนเป็นผื่นไปทั่วร่างกาย

ธนลภย์มองว่าสถานพินิจควรจะปฏิบัติกับเด็กดีกว่านี้ เธอมองว่าระบบข้างในหลายอย่างไม่มีประสิทธิภาพ เช่นการเยี่ยมญาติที่เด็กต้องไปทวงกับเจ้าหน้าที่ ซึ่งมักแสดงความหงุดหงิดใส่ ในขณะที่งานหลายอย่างเช่นการเตรียมชุดให้เด็กที่จะต้องไปโรงพยาบาลหรือการหาเหาให้เพื่อนกลายมาเป็นหน้าที่ของเด็กแทนที่จะเป็นหน้าที่ของผู้ใหญ่ที่ดูแล

ทิชา ณ นคร ผู้อำนวยการศูนย์ฝึกและอบรมเด็กและเยาวชนบ้านกาญจนาภิเษก

ทิชา ณ นคร ผู้อำนวยการศูนย์ฝึกและอบรมเด็กและเยาวชนบ้านกาญจนาภิเษก มองว่าสถานพินิจมีปัญหาเชิงระบบอยู่มาก และคนที่ต้องการเปลี่ยนแปลงก็ต้องเจอกับแรงเสียดทานมาก เธอมองว่าปัญหาเหล่านี้เป็นมรดกตกทอดมาจากจุดเริ่มต้นของสถานพินิจเมื่อปี 2495 ซึ่งเป็นเพียงการแยกที่คุมขังเด็กออกจากคุกของผู้ใหญ่เท่านั้น แต่กฎระเบียบที่นำมาใช้ยังเป็นกฎระเบียบเดียวกับคุกผู้ใหญ่อยู่และถูกผลิตซ้ำจนกลายเป็นวัฒนธรรมอำนาจนิยมในองค์กร

ทิชาเล่าว่าในช่วงแรกของการเป็นผอ.บ้านกาญจนาฯ เธอเคยไล่เจ้าหน้าที่คนหนึ่งออกเพราะทำร้ายร่างกายเด็ก ทำให้เจ้าหน้าที่กลุ่มหนึ่งเข้ามาถามเธอว่าทำอย่างนี้ได้อย่างไร เพราะถ้าพวกเขาตีเด็กไม่ได้ก็จะทำให้เจ้าหน้าที่ไม่มีอำนาจและเป็นเรื่องความปลอดภัยในการทำงานของพวกเขาด้วย แต่ทิชามองว่าถ้าเด็กเห็นเจ้าหน้าที่ที่ทำร้ายเขาถูกลงโทษ เขาจะพบว่ากติกาต่าง ๆ ศักดิ์สิทธิ์ ข้อห้ามที่ไม่ให้ทำร้ายเด็กมีอยู่จริง และสิทธิในเนื้อตัวร่างกายของเขาเป็นสิ่งที่ละเมิดไม่ได้ ซึ่งทำให้ง่ายขึ้นในการชวนให้เด็กมาเคารพกติกาของบ้านกาญจนาฯ 

ทิชาระบุว่าเจตนารมย์ของกฎหมายเมื่อปี 2495 ได้หลงทางไปแล้ว เหลืออยู่เพียงระบอบอำนาจนิยมเท่านั้น และที่ผ่านมาสังคมไม่ได้ใส่ใจกับเรื่องของสถานพินิจ หลายคนอาจจะเคยเชียร์ให้จับเด็กที่ลักวิ่งชิงปล้นเข้าไปขังในสถานพินิจแล้วโดนเจ้าหน้าที่ทำร้ายโดยมองว่าเหมาะสมแล้ว ทำให้อำนาจนิยมยิ่งเติบโตในสถานที่เหล่านี้

“เราก็ยืนยันว่าถ้าประเทศนี้มีรัฐบาลที่ดี มีรัฐบาลที่มีวิสัยทัศน์ ถ้าเรามีพื้นที่ที่ดีที่สร้างสรรค์ให้เด็กๆ ได้ไปใช้ เชื่อว่าเด็กจะติดคุกน้อยกว่านี้ ดังนั้นไม่ว่าเด็กจะติดคุกด้วยลักวิ่งชิงปล้นหรือข้อหาฆ่า หรือเด็กที่ติดคุกด้วย 112 สำหรับเรามันเป็นความบกพร่องความผิดพลาดของระบบใหญ่ของประเทศนี้ด้วย ซึ่งตอนนี้ก็อาจจะสายไปแล้วที่เมื่อก่อนเราเพิกเฉยต่อมุมมืดของสังคมนี้ แต่ก็ขอบคุณที่ทุกคนตื่นมาในปีพ.ศ.นี้ แน่นอนว่าจะแก้ 112 หรือจะต้องเข้าไปแทรกแซงในหลายอย่าง” ทิชากล่าว

ที่ผ่านมา ผอ.บ้านกาญจนาฯ ได้รับหมายศาลหลายครั้งเพราะลุกขึ้นมาปกป้องเด็กและเยาวชนในความดูแลเมื่อมองว่าเด็กเหล่านั้นได้รับคำตัดสินที่ไม่ถูกต้อง และเมื่อต้องการเปลี่ยนแปลงคำพิพากษาก็ต้องเขียนคำแถลงไปถึงศาล เช่นเมื่อครั้งที่บ้านกาญจนาฯ ปล่อยเด็กที่ถูกสั่งขังต่อเพียงเพราะศาลต้องการให้เด็กไปเย็บใบหูที่ระเบิดไว้ก่อนโดนคดี ซึ่งทิชามองว่าเรื่องนี้เป็นเรื่องสิทธิในเนื้อตัวร่างกายของเด็กและการที่ศาลสั่งแบบนี้เป็นการสั่งด้วยอำนาจนิยมไม่ใช่เจตนาบริสุทธิ์

“ยิ่งไม่ใช้อำนาจเรายิ่งมีอำนาจ ยิ่งปฏิบัติต่อเขาบนฐานของความเป็นมนุษย์เท่าไหร่ เราจะเห็นความเป็นมนุษย์ของเขาในสัดส่วนที่เท่าเทียมกัน เขารักเราเห็นใจเราพร้อมจะอยู่ที่นี่โดยที่ไม่สร้างปัญหาเลย” ทิชาเล่า 

ถึงเวลาปฏิรูปกระบวนการยุติธรรม

เมื่อถามว่าจะทำอย่างไรกับกระบวนการที่ไม่ชอบด้วยกฎหมาย กฤษฎางค์ตอบว่าก็ต้องสู้ต่อไปจนกว่าจะเกิดความเปลี่ยนแปลง อย่างไรก็ตาม เขามองว่าการเรียกร้องให้แก้ไขกฎหมายจะไม่เปลี่ยนแปลงโครงสร้างของกระบวนการยุติธรรมถ้าโครงสร้างสังคมยังไม่เปลี่ยนแปลง

“เราจะได้กระบวนการยุติธรรมที่ทันสมัย รักเสรีภาพ รักประชาธิปไตยในสังคมที่เสื่อมถอยได้ยังไง” ทนายความกล่าว

ทิชามองว่าปัญหาการใช้ดุลยพินิจของศาลในกรณีของธนลภย์ว่าเป็นปัญหาเชิงระบบ และผู้พิพากษาของศาลเยาวชนก็ไม่ได้มีความชำนาญเป็นพิเศษ แต่เป็นผู้พิพากษาที่หมุนเวียนไปตามศาลต่าง ๆ ทำให้อาจจะยังมีทัศนคติตามไม่ทันคดีเด็กและยังใช้ชุดความคิดที่ใช้กับคดีของผู้ใหญ่อยู่ 

ผอ. บ้านกาญจนาฯ ยกตัวอย่างรัฐไมอามี่ที่กำหนดให้นักกฎหมายที่อยากเป็นผู้พิพากษาศาลเยาวชนจะต้องเข้าเรียนหลักสูตรจิตวิทยาพัฒนาการ ทำให้เป็นผู้พิพากษาที่มีสองศาสตร์อยู่ในตัวคนคนเดียว ซึ่งเป็นสิ่งที่เราไม่มีทางเห็นในประเทศไทย 

ทิชาเล่าว่าเมื่อประเทศไทยเข้าร่วมเป็นภาคีในอนุสัญญาสิทธิเด็กเมื่อปี 2535 และต้องทำรายงานถึงคณะกรรมการสิทธิเด็กแห่งสหประชาชาติ ไทยถูกตั้งคำถามว่าทำไมเด็กไทยจึงต้องรับโทษทางอาญาในอายุที่น้อยมาก นำไปสู่การแก้ไขกฎหมายเมื่อปี 2551 เพื่อเปลี่ยนอายุของเด็กที่ต้องรับโทษทางอาญาจาก 7 ปีเป็น 10 ปี ซึ่งก็ยังเป็นอายุที่น้อยเกินไปสำหรับสากล จนเมื่อปี 2565 จึงได้มีการเปลี่ยนจาก 10 ปีเป็น 12 ปี และให้เด็กอายุต่ำกว่า 15 ปีที่กระทำความผิดไม่ต้องเข้าสู่กระบวนการยุติธรรมแต่ให้ใช้กระบวนการอื่นแทน

ทิชามองว่ากรณีการแก้ไขกฎหมายดังกล่าวแสดงให้เห็นว่าถ้าไม่มีปัจจัยภายนอกเข้ามา คนในประเทศนี้ก็จะยังเพิกเฉยต่อความทุกข์ของเด็กต่อไป โดยเธอมองว่าก็ต้องขอบคุณธนลภย์ที่ปลุกผู้ใหญ่จำนวนหนึ่งในประเทศนี้ให้เห็นกติกาที่ไม่เป็นธรรม

“เราต้องยอมรับว่าคดีของเด็กๆ ทั้งหมดเกิดขึ้นจากนโยบายที่ไม่มีวิสัยทัศน์ของรัฐบาล แล้วในที่สุดเด็กที่อายุต่ำกว่า 18 ปี ประมาณ 15 ล้านคนในประเทศนี้จำนวนมากที่มาติดคุกกันมันมาจากการที่เขาไม่มีทางออกที่ดีพอ ไม่ใช่ว่าเขาเกิดมาเพื่อเป็นนักโทษ” ทิชากล่าว

ปริญญา เทวานฤมิตรกุล อาจารย์คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์

ส่วนปริญญามองว่าปัญหาอีกอย่างคือการที่ไม่สามารถเอาผิดผู้พิพากษาได้ถ้าทำผิดกฏหมาย และเมื่อศาลประพฤติมิชอบจนสร้างความเสียหายก็ไม่สามารถใช้กฎหมายที่มีอยู่อย่างมาตรา 157 ได้เพราะในประมวลกฎหมายอาญามีหมวดความผิดต่อหน้าที่ในกระบวนการยุติธรรมแยกต่างหาก แต่ในหมวดดังกล่าวที่กำหนดฐานความผิดของเจ้าหน้าที่ตำรวจและอัยการกลับไม่มีการกำหนดฐานความผิดของผู้พิพากษาไว้ ยกเว้นในกรณีรับสินบนเท่านั้น 

ปริญญายกตัวอย่างประเทศในยุโรปที่มีกฎหมายเอาผิดทางอาญากับผู้พิพากษาที่สร้างความเสียหายต่อจำเลย แต่อาจารย์คณะนิติศาสตร์ระบุว่าที่เสนอประเด็นการมีกฎหมายเฉพาะนี้ไม่ได้ต้องการให้เอาผู้พิพากษาไปติดคุก แต่มองว่าเป็นการทำให้บุคลากรในกระบวนการยุติธรรมต้องรับผิดชอบต่อกฎหมายด้วย ซึ่งจะเป็นประโยชน์กับทุกคนรวมถึงตัวผู้พิพากษาเอง นอกจากนี้ยังควรจะต้องมีการอบรมกฎหมายให้กับตำรวจด้วย เนื่องจากการจะมาเป็นตำรวจไม่ได้ต้องจบกฎหมายมาทั้งที่มาอยู่ในกระบวนการยุติธรรมตั้งแต่ต้นทางคือการจับกุมตั้งข้อกล่าวหา โดยปริญญามองว่าถ้าทำเรื่องเหล่านี้ได้จะทำให้กระบวนการยุติธรรมดีขึ้น 

“เพราะรัฐธรรมนูญก็บัญญัติว่าผู้พิพากษาและตุลาการต้องตัดสินคดีตามรัฐธรรมนูญและตามกฎหมาย แต่พอไม่ตัดสินตามรัฐธรรมนูญหรือกฎหมายกลับไม่มีความผิดอะไรเลย ก็เลยไม่เกิดการทำตามที่ว่าไปนั้น” ปริญญากล่าว

แอมเนสตี้ฯ ย้ำการศึกษาคือ ‘สิทธิมนุษยชน’ ที่เด็กทุกคนต้องได้รับ แนะโรงเรียนทบทวนระเบียบเพื่อประโยชน์สูงสุดของเด็ก

สำหรับ ‘หยก’ ยังคงเคลื่อนไหวต่อเนื่องล่าสุดออกมาเคลื่อนไหวเรื่องสิทธิทางการศึกษา และสิทธิในเนื้อตัว ร่างกายของเด็กนักเรียน ทั้งเรื่องสถานะในการเรียน สีผมและชุดไปรเวทจนก่อให้เกิดกระแสวิพากษ์วิจารณ์ในวงกวางอีกครั้งนั้น 21 มิ.ย.ที่ผ่านมา ชนาธิป ตติยการุณวงศ์ นักวิจัยระดับภูมิภาคประจำประเทศไทย แอมเนสตี้ อินเตอร์เนชั่นแนล แสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับกรณีนี้ ว่า การตัดสถานภาพความเป็นนักเรียนของหยกโดยโรงเรียนเตรียมอุดมศึกษาพัฒนาการ ซึ่งกระทำบนพื้นฐานของกฎระเบียบข้อบังคับให้มีผู้ปกครองรับรองการมอบตัวนั้น ถือเป็นการละเมิดสิทธิด้านการศึกษาของเด็ก พร้อมเรียกร้องให้โรงเรียนและหน่วยงานภาครัฐต่างๆ ที่เกี่ยวข้อง เร่งดำเนินการทันทีเพื่อคืนสถานะความเป็นนักเรียนและรับรองสิทธิด้านการศึกษาของหยก

“การตัดสิทธิเข้ารับการศึกษาในกรณีของหยก เพียงเพราะไม่มีผู้ปกครองที่โรงเรียนรับรองมามอบตัว อิงอยู่บนกฎระเบียบที่ไม่เป็นธรรมและเลือกปฏิบัติ และไม่สอดคล้องกับทั้งกฎหมายไทยว่าด้วยการคุ้มครองเด็กและกฎหมายระหว่างประเทศด้านสิทธิมนุษยชน”

“ในทุกการตัดสินใจ โรงเรียนต่างๆ ควรคำนึงถึงหลักการสำคัญ “ผลประโยชน์สูงสุดของเด็ก” ตามกฎหมายระหว่างประเทศด้านสิทธิมนุษยชน โดยผลประโยชน์ดังกล่าว ย่อมรวมถึงสิทธิด้านการศึกษา ซึ่งได้รับการรับรองภายใต้อนุสัญญาว่าด้วยสิทธิเด็ก อันเป็นสนธิสัญญาระหว่างประเทศที่ประเทศไทยเป็นภาคีอยู่”

นักวิจัยระดับภูมิภาคประจำประเทศไทย แอมเนสตี้ฯ ยังชี้ถึงอนุสัญญาว่าด้วยสิทธิเด็ก มาตรา 3 กำหนดว่า “ในการกระทำทั้งปวงที่เกี่ยวกับเด็ก ไม่ว่าจะกระทำโดยสถาบันสังคมสงเคราะห์ของรัฐหรือเอกชน ศาลยุติธรรม หน่วยงานฝ่ายบริหาร หรือองค์กรนิติบัญญัติ ผลประโยชน์สูงสุดของเด็กเป็นสิ่งที่ต้องคำนึงถึงเป็นอันดับแรก” นอกจากนี้ มาตรา 28 ระบุว่า รัฐภาคีจะต้องจัดให้การศึกษาในระดับมัธยมศึกษา “แพร่หลายและเปิดกว้างแก่เด็กทุกคน”

“หลักการว่าผู้เยาว์ต้องมีผู้ปกครองให้ความยินยอมรับรองในการตัดสินใจ มีขึ้นเพื่อป้องกันไม่ให้เด็กเผชิญกับอันตราย หรือการถูกแสวงหาผลประโยชน์โดยไม่ชอบ แต่ในกรณีของหยก การมอบตัวเข้าศึกษาต่อนับว่าอยู่ในผลประโยชน์สูงสุดของเด็กโดยตรง ช่วยให้น้องได้รับสิทธิทางการศึกษา ซึ่งได้รับการรับรองทั้งภายใต้กฎหมายไทยและระหว่างประเทศ โรงเรียนสามารถยึดหลักการอะลุ่มอล่วยด้วยการยึดถือหลักการดังกล่าวและอนุญาตให้ยืดหยุ่นกฎได้เลยเพื่อให้เด็กสามารถเข้าถึงสิทธิมนุษยชนที่พึงมีได้อย่างเต็มที่” ชนาธิปกล่าว

ส่วนกรณีที่มีการเคลื่อนไหวเรื่องสิทธิในเนื้อตัว ร่างกาย เกี่ยวกับเครื่องแบบนักเรียน มองว่าเป็นสิ่งที่สังคมไทยต้องเรียนรู้ว่า การที่เด็กออกมาแสดงความคิดเห็นเรื่องนี้ ไม่ใช่เรื่องใหม่ เพราะเคยเกิดขึ้นมาก่อนหน้านี้แล้วหลายครั้ง อนุสัญญาว่าด้วยสิทธิเด็กก็ได้กำหนดถึงประเด็นนี้ว่า กฎระเบียบของโรงเรียนต้องกำหนดขึ้นโดยสอดคล้องกับศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ของเด็ก เรื่องนี้จึงควรเป็นบทเรียนหรือจุดประกายให้สังคมทบทวนเรื่องกฎระเบียบที่มีอยู่ ให้สอดคล้องกับหลักสิทธิมนุษยชนในปัจจุบัน

“ในประเด็นเรื่องการปฏิบัติตามระเบียบเกี่ยวกับเครื่องแบบและทรงผม นี่ไม่ใช่ครั้งแรกที่เด็กออกมาเรียกร้องเกี่ยวกับสิทธิเนื้อตัวในร่างกายของเขา และอยากให้สังคมได้เกิดกระบวนการเรียนรู้ว่า การที่เด็กออกมาพูดเรื่องนี้ การที่เด็กเริ่มออกมาทำการอารยะขัดขืน ประท้วงกฎระเบียบที่ไม่สอดคล้องกับสิทธิมนุษยชน ไม่ใช่เรื่องแปลก ควรเป็นสิ่งที่จุดประกายให้สังคมเริ่มตั้งคำถามว่ากฎระเบียบเหล่านี้จำเป็นมากน้อยแค่ไหน”

“โรงเรียนและหน่วยงานต่างๆ ที่เกี่ยวข้องกับสิทธิมนุษยชนและการคุ้มครองเด็ก ต้องหันกลับมาพิจารณาถึงผลประโยชน์สูงสุดของเด็กตามกฎหมายและหลักการสิทธิมนุษยชนระหว่างประเทศ และดำเนินการทันทีเพื่อให้หยกสามารถกลับเข้าสู่ระบบการศึกษาและเข้าเรียนได้ตามที่ควรจะเป็น” ชนาธิปกล่าวทิ้งท้าย