10 ปี ที่สมบัด สมพอน นักกิจกรรมภาคประชาสังคมลาวหายตัวไป ท่ามกลางคำถามที่ว่าเขาหายตัวไปไหน และรัฐบาลลาวก็ยังคงเงียบต่อเรื่องนี้ ในขณะที่กลุ่มองค์กรภาคประชาสังคมทั่วโลก 66 องค์กรออกแถลงการณ์ทวงถาม และองค์กรของยูเอ็นก็เรียกร้องให้มีการสืบสวนโดยอาศัยผู้เชี่ยวชาญจากนานาชาติเข้าไปร่วมด้วย

16 ธ.ค. 2565 เมื่อวันที่ 15 ธ.ค. ที่ผ่านมา เป็นวันครบรอบ 10 ปี ที่สมบัด สมพอน นักกิจกรรมภาคประชาสังคมลาวหายตัวไป ก่อนหน้าเมื่อไม่นานมานี้กลุ่มองค์กรภาคประชาสังคมจากทั่วโลกรวม 66 องค์กรและบุคคลอื่นๆ ได้ออกแถลงการณ์เรียกร้องให้รัฐบาลลาวให้ความกระจ่างถึงชะตากรรมของสมบัด ในเรื่องที่เขาถูกนำตัวไปอยู่ที่ไหนอย่างไร และให้ความเป็นธรรม ให้ข้อเท็จจริง รวมถึงมีการชดเชยแก่ครอบครัวของสมบัดด้วย

สมบัด สมพอน เป็นคนที่ทำงานภาคประชาสังคมในด้านการพัฒนาและการส่งเสริมให้เยาวชน สื่อบางแห่งนับว่าเขาเป็นผู้บุกเบิกองค์กรภาคประชาสังคมที่มีชื่อเสียงที่สุดในลาว เหตุการณ์หายตัวไปของสมบัดเกิดขึ้นเมื่อวันที่ 15 ธ.ค. 2555 เขาถูกสั่งให้หยุดที่ด่านตรวจแห่งหนึ่งในย่านรอบนอกของเมืองหลวงเวียงจันทร์ ภาพจากกล้องวิดีโอวงจรปิดแสดงให้เห็นว่าหลังจากนั้นก็มีคนนำตัวสมบัดไปขึ้นรถอีกคันหนึ่ง แล้วก็ไม่มีใครพบตัวเขาอีกเลย

สมบัด สมพอน

หลังจากที่สมบัดหายตัวไป ประเทศสหรัฐฯ และรัฐบาลตะวันตกอื่นๆ ได้เรียกร้องให้มีการสืบสวนสอบสวนในเรื่องนี้ ถึงแม้ว่ารัฐบาลลาวจะเคยสัญญาว่าจะทำ แต่ก็ไม่เคยทำอะไรให้เกิดความคืบหน้าในคดีนี้เลย โดยที่ในแถลงการณ์ขององค์กรภาคประชาสังคมระบุว่าการหายตัวไปของสมบัดนับเป็น "การละเมิดสิทธิมนุษยชนอย่างร้ายแรง และเป็นอาชญากรรมภายใต้กฎหมายนานาชาติ"

แถลงการณ์ขององค์กรภาคประชาสังคม ระบุว่า พวกเขาได้ "กดดันให้มีความยุติธรรมและการตรวจสอบได้ในเรื่องนี้มาเป็นเวลา 10 ปีแล้ว ... และในตอนนี้พวกเขาก็ร่วมกันถามคำถามง่ายๆ และตรงไปตรงมาถึงรัฐบาลลาวว่า 'สมบัดหายไปไหน' "

แถลงการณ์ที่เผยแพร่ในเว็บไซต์ฮิวแมนไรท์วอทช์ระบุถึงกระบวนการต่างๆ ที่เกิดขึ้นนับตั้งแต่ที่สมบัดหายตัวไป เช่นการที่ผู้เชี่ยวชาญด้านสิทธิมนุษยชนของสหประชาชาติเคยเรียกร้องให้ทางการลาวเปิดเผยข้อมูลเกี่ยวกับการสืบสวนการหายตัวไปของสมบัด โดยเฉพาะต่อครอบครัวของเขา ในการประชุมพิจารณาเรื่องการบรรลุผลด้านสิทธิมนุษยชน UPR มีประเทศสมาชิกของยูเอ็น 11 ประเทศ ได้เสนอให้รัฐบาลลาวทำการสืบสวนการหายตัวไปของสมบัด

ในปี 2561-2562 หน่วยงานของยูเอ็นก็ยังคงคอยติดตามผลในเรื่องการหายตัวไปของสมบัด โดยที่คณะมนตรีสิทธิมนุษยชนแห่งสหประชาชาติระบุว่าพวกเขาเสียดายที่มีลาวให้ข้อมูลเกี่ยวข้องกับเรื่องนี้เล็กน้อยมาก จนถึงในปี 2564 คณะมนตรีสิทธิมนุษยชนแห่งสหประชาชาติก็ยังคงส่งสารไปถึงรัฐบาลลาวเรียกร้องขอข้อมูลของสมบัดและเรียกร้องให้มีการสืบสวนสอบสวนในเรื่องการอุ้มหายที่เกิดขึ้น

แต่เป็นที่น่าเสียดายว่าถึงแม้ประชาคมโลกที่มีความเป็นห่วงอย่างมากต่อเรื่องสมบัด รัฐบาลลาวกลับโต้ตอบการเรียกร้องของพวกเขาด้วยความเฉื่อยชา, การละเลย, การปกปิด และออกแถลงการณ์ในเชิงที่ชวนให้ไขว้เขว รวมถึงการขาดเจตจำนงทางการเมืองในการที่จะแก้ไขปัญหาการบังคับให้สูญหายในกรณีของสมบัดด้วย

แถลงการณ์องค์กรภาคประชาสังคมระบุว่า "รัฐบาลลาวล้มเหลวโดยสิ้นเชิงในการที่จะรักษาพันธกรณีด้านกฎหมายนานาชาติในการสืบสวนสอบสวนการหายตัวไปขอสมบัดและนำตัวผู้ต้องสงสัยว่าจะส่วนรับผิดชอบต่อการก่ออาชญากรรมเข้าสู่กระบวนการยุติธรรมอย่างเที่ยงตรงผ่านศาลพลเรือนทั่วไป รวมถึงที่อยู๋ภายใต้กติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิพลเมืองและสิทธิทางการเมือง (ICCPR) และ อนุสัญญาว่าด้วยการต่อต้านการทรมาน และการกระทำอื่นๆ ที่โหดร้าย ไร้มนุษยธรรม หรือที่ย่ำยีศักดิ์ศรี ซึ่งลาวเป็นประเทศสมาชิกด้วย"

แถลงการณ์ระบุต่อไปว่า ถึงแม้ลาวจะยังไม่ได้ให้สัตยาบันต่อ อนุสัญญาระหว่างประเทศว่าด้วยการคุ้มครองบุคคลทุกคนจากการบังคับให้หายสาบสูญ (ICPPED) ที่มีการลงนามไว้เมื่อปี 2551 แต่ภาคใต้กฎหมายนานาชาติแล้ว ลาวยังคงมีพันธกรณีที่จะไม่ทำตัวขัดต่อวัตถุประสงค์และเป้าหมายของอนุสัญญานี้

กลุ่มองค์กรภาคประชาสังคมที่ร่วมลงนามในครั้งนี้มีอาทิเช่น 11.11.11-Belgium, แอมเนสตีอินเตอร์เนชันแนล, ARTICLE 19, สมาพันธ์ผู้สูญหายแห่งเอเซีย (AFAD), ศูนย์เพื่อสิทธิผู้ต้องขัง (CPR), สหพันธ์เพื่อสิทธิมนุษยชนสากล (FIDH), ฮิวแมนไรท์วอทช์, ไอลอว์, ฟอร์ติฟายไรท์, มูลนิธิมานุษยะ, ศูนย์ทนายความเพื่อสิทธิมนุษยชน (TLHR) และองค์กรอื่นๆ

นอกจากองค์กรภาคประชาสังคมแล้ว สำนักงานข้าหลวงใหญ่สิทธิมนุษยชนแห่งสหประชาชาติ (OHCHR) ยังได้เรียกร้องให้มีการสืบสวนและให้ความกระจ่างในเรื่องสมบัด โดยระบุว่า ควรจะมีการสืบสวนกรณีของสมบัด "อย่างน่าเชื่อถือ โดยฉับไว อย่างละเอียด และเป็นอิสระ ปราศจากความลำเอียง" รวมถึงเรียกร้องให้รัฐบาลลาวขอความช่วยเหลือจากนานาชาติและความร่วมมือทางเทคนิคในการตรวจสอบพิจารณาหลักฐานและช่วยเหลือด้านการค้นหาสมบัดในแบบที่ "โปร่งใสและมีส่วนร่วม เป็นไปตามหลักมาตรฐานสากล"

เรียบเรียงจาก

Laos: After 10 years, civil society worldwide is still asking: “Where is Sombath?”, Human Rights Watch, 13-12-2022

https://www.hrw.org/news/2022/12/13/laos-after-10-years-civil-society-worldwide-still-asking-where-sombath

‘Where is Sombath?’: After 10 Years, the Question Remains Hanging, The Diplomat, 15-12-2022
https://thediplomat.com/2022/12/where-is-sombath-after-10-years-the-question-remains-hanging/

Lao Government must shed light on whereabouts of activist Sombath Somphone: UN experts, 13-12-2022
https://www.ohchr.org/en/press-releases/2022/12/lao-government-must-shed-light-whereabouts-activist-sombath-somphone-un