ประเด็นที่หนึ่งคือ มีประชาชนที่ไปติดต่อกับประกันสังคม เพื่อขอรับเงินชดเชยการว่างงานกรณีเหตุสุดวิสัยจากโควิด-19 ได้ร้องเรียนมาว่า ได้รับเอกสารจากประกันสังคมซึ่งในหมายเหตุระบุว่า “กรณีนายจ้างหยุดกิจการชั่วคราว เนื่องจากผลกระทบจากภาวะเศรษกิจ/โรคโควิด-19/นายจ้างไม่ให้ทำงาน ไม่ถือว่า เป็นเหตุสุดวิสัยตามกฎหมาย ซึ่งเอกสารดังกล่าวนี้ ขัดกับกฎกระทรวงที่ประกาศเมื่อวันที่ 17 เม.ย. ซึ่งกำหนดให้นิยามของคำว่า “เหตุสุดวิสัย” นั้นครอบคลุมถึง ภัยอันเกิดจากการระบาดของโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 … และถึงขนาดที่ผู้ประกันตนไม่สามารถทำงาน หรือนายจ้างไม่สามารถประกอบกิจการได้ตามปกติ

ประเด็นดังกล่าวนี้ มีข้อสงสัยอยู่หลายกรณีมาก เช่น

- วลีที่ว่า “ถึงขนาดที่ผู้ประกันตนไม่สามารถทำงาน หรือนายจ้างไม่สามารถประกอบกิจการได้ตามปกติ” นั้นครอบคลุมสาเหตุใดบ้าง

- หากนายจ้างไม่ได้หยุดกิจการ แต่ด้วยข้อจำกัดจึงสั่งให้ลูกจ้างไม่มาทำงาน เช่น กรณีร้านอาหารที่ต้องขายแบบออนไลน์เท่านั้น จึงจำเป็นต้องสั่งให้ลูกจ้างจำนวนหนึ่งไม่ให้มาทำงาน และไม่จ่ายค่าจ้าง นั้นเข้าข่ายเหตุสุดวิสัยหรือไม่ เพราะอย่างกรณีพนักงานร้านอาหารญี่ปุ่นที่ฆ่าตัวตาย [5] ซึ่งตามข่าวระบุว่า ได้ถูกหยุดพักงาน แต่กลับไม่ได้รับเงินชดเชยการว่างงาน เนื่องจากไม่ผ่านเกณฑ์ ในกรณีนี้คงต้องพิจารณารายละเอียด และประกันสังคมควรจะต้องชี้แจง เพื่อให้เกิดความชัดเจน เพราะยังมีผู้ประกันตนอยู่มากถึง 200,000 คน ที่ถูกระบุว่าเข้าข่ายตาม พ.ร.บ.คุ้มครองแรงงาน มาตรา 75 [6]

หากตีความอย่างเป็นธรรมตามกฎกระทรวงทีประกาศไว้ ณ วันที่ 17 เม.ย. ลูกจ้าง (ที่จ่ายเงินสมทบมาแล้วไม่ต่ำกว่า 6 เดือนในรอบ 15 เดือน) ที่ถูกนายจ้างสั่งพักงาน และไม่ได้รับค่าจ้างใดๆ ซึ่งเป็นผลมาจากคำสั่งตาม พ.ร.ก.ฉุกเฉิน ไม่ว่าทางตรง หรือทางอ้อม นั้นควรเข้าข่าย “เหตุสุดวิสัย” ทั้งสิ้น [7] ซึ่งหลักเกณฑ์ดังกล่าวนี้ อยากให้ทางประกันสังคมออกมาชี้แจงให้ชัดเจนอีกครั้งหนึ่ง เพราะในสภาวการณ์เช่นนี้ ซึ่งนายจ้างก็ได้รับความเดือดร้อนเช่นกัน หากให้ลูกจ้างไปฟ้องนายจ้างตามมาตรา 75 ของ พ.ร.บ.คุ้มครองแรงงาน เพื่อบังคับนายจ้างให้จ่ายเงิน ร้อยละ 75 ของค่าจ้าง ให้กับลูกจ้าง คงเป็นเรื่องที่ยากมากๆ และกว่าลูกจ้างจะได้รับเงิน คงต้องใช้ระยะเวลาที่นานมากอีกเช่นกัน

ประเด็นของนิยามของคำว่า “เหตุสุดวิสัย” นี้สำคัญมาก จึงควรกำหนด หลักเกณฑ์ และชี้แจงให้ชัดเจน โดยคำนึงความเดือดร้อนที่เกิดขึ้นของลูกจ้าง และนายจ้าง เป็นสำคัญ และเร่งเยียวยาให้แก่ลูกจ้าง ที่เป็นผู้ประกันตนอย่างเร่งด่วนที่สุด

ประเด็นที่ 2: ข้อจำกัดของระบบ IT ของประกันสังคม

มีข้อสังเกตเกี่ยวกับความล่าช้าของการจ่ายเงินชดเชยว่างงาน ว่าส่วนหนึ่งมาจากความล้าหลังของระบบ IT ที่ชื่อว่า SAPIENS ที่ประกันสังคมใช้มานานกว่า 20 ปี ซึ่งที่ผ่านมามีการตั้งงบประมาณในการพัฒนาระบบใหม่ที่มีประสิทธิภาพมากกว่า แต่ก็ยังไม่ประสบความสำเร็จ ซึ่งประกันสังคมต้องตอบคำถามเหล่านี้ว่า งบประมาณที่เคยลงไป เพื่อพัฒนาระบบ IT ให้ทันสมัย เหตุใดถึงไม่ประสบความสำเร็จ

เบื้องต้นเข้าใจว่ากระทรวงแรงงานก็รับทราบปัญหานี้ดี จึงได้มีการเพิ่มเจ้าหน้าที่ 1,200 คน เพื่อเข้ามาตรวจสอบสิทธิ์ เพื่อเร่งการจ่ายเงินชดเชยให้กับผู้ประกันตน [9] ซึ่งหากการเพิ่มคน ทำให้การจ่ายเงินเยียวยาชดเชย เร็วขึ้น เฉพาะหน้ากระทรวงแรงงาน ก็อาจจะพิจารณาเพิ่มจำนวนเจ้าหน้าที่ให้มากขึ้นกว่านี้อีกก็ได้ แต่อย่างไรก็ตาม เรื่องระบบ IT ของประกันสังคม ก็คงจะต้องเป็นโจทย์ที่รัฐบาลต้องเร่งปรับปรุงอย่างเร่งด่วน จะปล่อยเอาไว้อย่างนี้ไม่ได้ ปัญหาในประเด็นนี้ ทำให้ประชาชนตั้งข้อสังเกตเกี่ยวกับระบบ IT ของราชการเป็นอย่างมาก อย่างกรณีจ่ายเงินเยียวยา 5,000 ก็เป็นระบบ AI กำมะลอ ส่วนประกันสังคงก็เป็นระบบล้าหลัง 20 กว่าปี

ประเด็นที่ 3: มาตรการที่ชัดเจน ในกรณีที่นายจ้างไม่ยอมมารับรองสิทธิให้ลูกจ้าง

อีกหนึ่งสาเหตุที่ทำให้การจ่ายเงินชดเชยเยียวยาผู้ประกันตนล่าช้า นั้นมาจากการที่สถานประกอบการกว่า 50,000 แห่ง ไม่ยอมมารับรองสิทธิให้แก่ลูกจ้าง ซึ่งมีจำนวนมากถึง 507,509 ราย ซึ่งในจำนวนนี้เชื่อว่ามีคุณสมบัติครบถ้วน 294,692 ราย ในประเด็นปัญหานี้ กระทรวงแรงงงานคงต้องกำหนดมาตรการให้ชัดเจนว่า จะทำอย่างไร กับนายจ้างที่ไม่ยอมมารับรองสิทธิให้แก่ลูกจ้าง ซึ่งจะปล่อยให้ลูกจ้าง 294,692 ราย รอไปเรื่อยๆ อย่างสิ้นหวังไม่ได้ เบื้องต้นเป็นไปได้หรือไม่ ที่จะให้แรงงานจังหวัดเป็นผู้ติดตามนายจ้าง หากพบว่าไม่สามารถติดต่อนายจ้างได้ และไม่ได้รับการติดต่อกลับจากนายจ้างภายใน 7 วัน ก็ให้แรงงานจังหวัดทำหนังสือรับรองแทนนายจ้าง เพื่อให้ประกันสังคมสามารถจ่ายเงินชดเชยเยียวยาให้กับลูกจ้าง 294,692 คน ได้ เรื่องนี้สำคัญมากๆ จะดองเรื่องรอนายจ้างไปเรื่อยๆ ไม่ได้

อีกเรื่องหนึ่ง ที่รัฐบาล และประกันสังคม จะต้องวางแผนเอาไว้ให้ดีๆ ก็คือ เงินกองทุนประกันสังคมที่มีอยู่ 2,177,473 ล้านบาท ซึ่งมีการจัดสรรเป็นกองทุนทดแทนการว่างงานอยู่ทั้งสิ้น 181,641 ล้านบาท ซึ่งเงินเกือบ 2 แสนล้านนี้เอง จะใช้เป็นกำลังหลักในการเยียวยาปัญหาการว่างงานให้กับผู้ประกันตน ทั้งในตอนนี้ และในอนาคต

จากข้อมูลมีการจ่ายไปแล้ว 455,717 ราย ใช้เงินไปทั้งสิ้น 2,354 ล้านบาท (1 เดือน) ในกรณีจ่ายครบ 958,304 ราย ครบ 90 วัน ก็จะใช้เงินทั้งสิ้น 14,850 ล้านบาท ซึ่งกองทุนทดแทนการว่างงานที่มีอยู่ทั้งสิ้น 181,641 ล้านบาท ในเบื้องต้น ณ ขณะนี้ ยังสามารถรองรับได้อย่างแน่นอน ไม่มีอะไรต้องเป็นกังวล แต่รัฐบาล และประกันสังคม  รับรู้ดี8คือปัญหาการระบาดของโควิด-19 นั้นเป็นปัญหาในระยะยาว ที่มีการประเมินกันไว้ว่า อาจจะมีคนตกงานสูงถึง 7,130,200 คน ซึ่งหากประเมินว่าในจำนวนนี้ มีร้อยละ 45.7 [13] เป็นแรงงานในระบบ ก็จะมีคนที่ขอรับเงินชดเชยกรณีว่างงานสูงถึง 3.4 ล้านคน ซึ่งอาจะต้องใช้เงินชดเชยเยียวยา (70% ของค่าจ้าง จำนวน 200 วัน) สูงถึง 1.60-2.38 แสนล้านบาท ซึ่งในจำนวนเงินก้อนขนาดนี้ กองทุนทดแทนการว่างงานแบกรับไม่ไหวแน่ๆ ดังนั้นปัญหาการว่างงาน จึงเป็นปัญหาใหญ่ ที่รัฐบาล และประกันสังคมต้องวางแผนเอาไว้ล่วงหน้า ไม่ใช่โจทย์ที่คิดเฉพาะให้รอดไปในวันนี้เท่านั้น

จาก พ.ร.บ.กู้เงิน 1 ล้านล้านบาท ทั้งในส่วนที่ใช้เยียวยาให้กับประชาชน 555,000 ล้านบาท และเตรียมไว้ฟื้นฟูเศรษฐกิจอีก 400,000 ล้านบาท รัฐบาลจึงควรจะต้องกันเอาไว้ส่วนหนึ่งประมาณ 2 แสนล้านบาท เพื่ออุดหนุนให้ประกันสังคม สามารถจ่ายชดเชยเยียวยาให้กับแรงงานในระบบ ที่อาจจะถูกเลิกจ้างในอนาคตด้วย

เรื่องแบบนี้ ต้องกำหนดฉากทัศน์ (Scenario) เอาไว้ล่วงหน้า และเตรียมมาตรการ และจัดสรรงบประมาณเอาไว้ หากเกิดปัญหาขึ้น จะได้ Take action เยียวยาประชาชน เพื่อสร้างความมั่นใจให้กับประชาชนได้ทันท่วงที ไม่ต้องปล่อยให้ประชาชนสิ้นหวัง และฆ่าตัวตายรายวัน ซ้ำรอยกรณีเงินเยียวยา 5,000 บาท อีก

นับตั้งแต่เกิดวิกฤตการแพร่ระบาดของโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 (COVID-19)

ที่ต่อมารัฐบาลประกาศสถานการณ์ฉุกเฉินตั้งแต่วันที่ 26 มีนาคม ถึง 30 เมษายน 2563 ตามมาด้วยมาตรการล็อคดาวน์ของจังหวัดต่าง ๆ ที่นำไปสู่การสั่งปิดกิจการ ร้านค้า ลดกิจกรรมสาธารณะ

อีเว้นท์ การเดินทาง เพื่อให้ประชาชนหยุดงานอยู่บ้าน ทำให้รายได้ของคนทำงานลดลงอย่างมาก โดยเฉพาะในภาคเอกชน ได้แก่ คนหาเช้ากินค่ำ รับจ้างอิสระ คนงานในโรงงาน นอกจากนี้ ยังมีการเลิกจ้าง มีคนตกงานเพิ่มขึ้น 140,000 รายในเดือนมีนาคม รวมจำนวนสะสม 700,000 ราย ซึ่งไม่สามารถหางานทำได้ในช่วงวิกฤตนี้

การออกมาตรการเยียวยาช่วยเหลือแรงงานในระบบและแรงงานนอกระบบประกันสังคมของรัฐบาลไม่สามารถช่วยเหลือคนทำงานที่เดือดร้อนได้อย่างแท้จริง ดังกรณีเงินเยียวยาเราไม่ทิ้งกัน จำนวน 5,000 บาทเป็นเวลา 3 เดือน (มีนาคมถึงพฤษภาคม 2563) ให้แก่แรงงานนอกระบบ เช่น คนขับมอเตอร์ไซด์รับจ้าง คนขับแท็กซี่ พ่อค้าแม่ค้ารายย่อย ที่อนุมัติเพียง 3 ล้านคน อีกทั้ง รัฐบาลตั้งกฎเกณฑ์เงื่อนไขที่ก่อให้เกิดปัญหาการคัดกรองอย่างไม่เป็นธรรม ล่าช้า ตกหล่นเป็นจำนวนมาก และยังมีการจำกัดกลุ่มอาชีพ เช่น เกษตรกร คนงานก่อสร้าง แรงงานข้ามชาติซึ่งทำงานให้นายจ้างไทยไม่ให้รับเงินเยียวยาแต่อย่างใด

ส่วนกรณีแรงงานในระบบประกันสังคม โดยเฉพาะลูกจ้างในบริษัท โรงงานต่าง ๆ ในกลุ่มผู้ประกันตน มาตรา 33 กำลังเผชิญปัญหาถูกเลิกจ้าง หยุดงาน โดยไม่ได้รับค่าชดเชยจากนายจ้างตามกฎหมายคุ้มครองแรงงานปกติ ต้องไปรับประโยชน์ทดแทนการว่างงานด้วยเหตุสุดวิสัยจากโรคระบาดตามกฎกระทรวงการได้รับประโยชน์ทดแทนในกรณีว่างงานเนื่องจากมีเหตุสุดวิสัยอันเกิดจากการระบาดของโรคติดต่ออันตรายตามกฎหมายว่าด้วยโรคติดต่อ ที่ประกาศเมื่อวันที่ 17 เมษายน 2563 คนว่างงานรวมกรณีที่นายจ้างหยุดกิจการชั่วคราวเองและถูกทางราชการสั่งให้หยุดประกอบกิจการชั่วคราว ลูกจ้างจะได้รับเพียงเงินทดแทนในอัตรา 62% ของค่าจ้างรายวัน นับตั้งแต่เดือนมีนาคมจนถึงสิงหาคม 2563 ซึ่งถือว่าไม่เป็นธรรม และนายจ้างไม่รับผิดชอบอย่างที่ควรจะเป็น

เนื่องจากที่ผ่านมา ค่าจ้างขั้นต่ำหรือเงินเดือนพื้นฐานของแรงงานในระบบอยู่ที่ประมาณ 10,000 บาท ก็ไม่เพียงพอต่อค่าใช้จ่ายอยู่แล้ว จำต้องทำงานล่วงเวลาหรือหารายได้เสริมเพื่อให้มีรายได้มากขึ้นอีกประมาณ 5,000-10,000 บาท ดังนั้น การทดแทนรายได้ในอัตรา 62% ของค่าจ้างรายวันจึงไม่เพียงพอ แม้จะมีการลดค่าใช้จ่าย เช่น สาธารณูปโภค และหนี้สิน แต่เป็นจำนวนน้อยเกินกว่าจะบอกว่าช่วยเหลือ หนำซ้ำมีการฉวยโอกาสขึ้นราคาสินค้าที่จำเป็นที่รัฐไม่สามารถติดตามรับมือปัญหาได้ทั่วถึง

ล่าสุดรัฐบาลกำลังพิจารณากู้เงินจะต่างประเทศจำนวน 1 ล้านล้านบาท รวมทั้ง สั่งให้กระทรวงต่างๆ คืนงบประมาณ 10% เพื่อนำไปบริหารจัดการวิกฤตนี้ เครือข่ายแรงงานดังรายชื่อองค์กรด้านล่าง จึงขอมีส่วนร่วมในการเสนอปรับปรุงมาตรการเยียวยาให้เป็นธรรมกับคนทำงานที่เดือดร้อน 5 ข้อ ดังนี้

          ข้อ 1 ขยายการจ่ายเงินเยียวยาแก่แรงงานนอกระบบไปสู่เกษตรกรราว 11 ล้านคนซึ่งเป็นงานที่จ้างตัวเอง มีรายได้โดยเฉลี่ยเพียงเดือนละ 5,000 บาท (รวม 20 ล้านคน x 15,000 = สามแสนล้านบาท) และแรงงานข้ามชาติที่ไม่มีประกันสังคม

          ข้อ 2  หยุดพักการชำระหนี้ เช่น บ้าน รถ โดยงดจ่ายทั้งต้นทั้งดอกอัตโนมัติ เป็นระยะเวลา 6 เดือน

          ข้อ 3  ลดค่าใช้จ่ายสาธารณูปโภค เช่น ค่าน้ำ ค่าไฟฟ้า 50% เป็นเวลา 6 เดือน

          ข้อ 4  สำหรับผู้ประกันตน มาตรา 33 กรณีที่นายจ้างสั่งหยุดงานชั่วคราวโดยมิใช่เหตุสุดวิสัย ตามมาตรา 75 ของพระราชบัญญัติคุ้มครองแรงงาน ให้รัฐจ่ายเงินส่วนต่างให้แก่ลูกจ้างอีก 25%

          ข้อ 5 ยกเลิกกฎกระทรวงการได้รับประโยชน์ทดแทนในกรณีว่างงานเนื่องจากมีเหตุสุดวิสัยอันเกิดจากการระบาดของโรคติดต่ออันตรายตามกฎหมายว่าด้วยโรคติดต่อ พ.ศ.2563 หากนายจ้างสั่งหยุดงานเองหรือถูกรัฐสั่งปิดด้วยเหตุแห่งโรคระบาด ให้นายจ้างและรัฐร่วมจ่ายเงินแก่ลูกจ้างครบ 100% 

          ท้ายสุด ขบวนการแรงงานควรร่วมมือกันเฝ้าระวังการละเมิดสิทธิเสรีภาพของแรงงานจากการฉวยโอกาสของนายจ้าง เช่น เลิกจ้างไม่เป็นธรรม เปลี่ยนแปลงสภาพการจ้าง กลั่นแกล้งสหภาพแรงงาน และร่วมกันทำงานจัดตั้งแรงงานให้รู้สิทธิและปกป้องงานปกป้องสิทธิของตนเอง ทั้งนี้เพื่อรับมือกับวิกฤตเศรษฐกิจที่จะตามมาจากนี้ แรงงานคือคนส่วนใหญ่ของประเทศจะต้องไม่เสียสละตัวเองจนถึงขั้นล้มละลาย และจะต้องฟื้นตัวจากวิกฤตอย่างรวดเร็ว