พบ 'ไรเดอร์ส่งอาหาร' ในแอฟริกาใต้เสี่ยงอุบัติเหตุ-ส่วนใหญ่เป็นแรงงานข้ามชาติ

ข่าวเชิงสืบสวนของมูลนิธิทอมสันรอยเตอร์ เจาะชีวิตพนักงานขับรถแอปพลิเคชันส่งอาหารในแอฟริกาใต้ พบเปราะบางเช่นเดียวกับทั่วโลก ทั้งเสี่ยงอุบัติเหตุ ไม่ได้รับการคุ้มครอง และส่วนใหญ่เป็นแรงงานข้ามชาติ


ที่มาภาพประกอบ: GroundUp

ปัจจุบันการแสวงหาประโยชน์จากคนทำงานภายใต้การทำงานผ่านแพลตฟอร์ม (Platform) โดยบริษัทเทคโนโลยียักษ์ใหญ่ได้แพร่ระบาดไปทั่วโลกไม่เว้นแม้กระทั่งทวีปแอฟริกา

ช่วงเดือน เม.ย. 2564 มูลนิธิทอมสันรอยเตอร์นำเสนอรายงานเชิงสอบสวนเกี่ยวกับพนักงานขับรถแอปพลิเคชันส่งอาหารในแอฟริกาใต้ ระบุว่ากว่า 1 ปี หลังจากที่ 'แมทธิว' คนขับรถแอปพลิเคชันส่งอาหารชาวมาลาวี ถูกรถชนขณะส่งอาหารในกรุงพริทอเรีย เมืองหลวงของแอฟริกาใต้ เขาใช้ชีวิตด้วยความเจ็บปวดจากอาการบาดเจ็บเรื้อรังที่เท้า และความกลัวที่จะติดตัวเขาไปตลอดชีวิตเมื่อต้องขับรถจักรยานยนต์บนท้องถนน

อาการบาดเจ็บของเขารวมถึงนิ้วเท้าหัก ทำให้เขาไม่สามารถทำงานได้เป็นเวลา 1 เดือน แต่ Uber Eats บริษัทแพลตฟอร์มที่ขับขับรถส่งอาหารให้นั้นระบุว่าเขาไม่มีสิทธิ์ได้รับค่าชดเชย เนื่องจากอยู่ในโรงพยาบาลเป็นเวลาน้อยกว่า 48 ชั่วโมง

"ผมรู้สึกถูกทอดทิ้งโดยสิ้นเชิง" แมทธิวผู้ซึ่งขอไม่ใช้ชื่อจริงในบทสัมภาษณ์ที่ให้กับมูลนิธิทอมสันรอยเตอร์ เนื่องจากเขากลัวการตอบโต้จากบริษัท

ปัจจุบันเขาหันไปส่งอาหารให้กับบริษัทบริษัทแพลตฟอร์มอื่นแทน เช่นเดียวกับผู้ขับขี่หลายอีกพันคนในแอฟริกา ที่ต้องทำงานที่เสี่ยงต่อการเกิดอุบัติเหตุทางถนนในทุกวัน 

มีการประมาณการว่าเกิดอุบัติเหตุทางถนนที่เกี่ยวข้องกับคนขับรถแอปพลิเคชันส่งอาหารเพิ่มขึ้นถึงร้อยละ 30 ในช่วงเดือน พ.ค.-มิ.ย. 2563 ซึ่งเป็นช่วงที่แอฟริกาใต้ผ่อนคลายการล็อกดาวน์ 

ไม่รายงานอุบัติเหตุเพราะ "มันเสียเวลา" 

ทั้งนี้ไม่มีตัวเลขอย่างเป็นทางการในแอฟริกาใต้ สำหรับการขยายตัวของพนักงานขับรถแอปพลิเคชันส่งอาหารนี้ แต่สถาบันความปลอดภัยของผู้ขับขี่รถจักรยานยนต์ ซึ่งเป็นองค์กรวิจัยและฝึกอบรมในเมืองเดอร์บัน ประเมินว่ามีพนักงานขับรถแอปพลิเคชันส่งอาหารอย่างน้อย 6,400 คนในแอฟริกาใต้ ณ ปี 2563 ซึ่งเป็นข้อมูลล่าสุดที่มีอยู่

ตามรายงานของสถาบันความปลอดภัยของผู้ขับขี่รถจักรยานยนต์ ประมาณร้อยละ 70 ของพนักงานขับรถแอปพลิเคชันส่งอาหารเป็นแรงงานข้ามชาติ ขณะที่ดูแอน เบอร์นาร์ด พนักงานขับรถแอปพลิเคชัน Uber Eats ซึ่งเป็นผู้นำสหภาพแรงงานคนขับรถแบบไม่เป็นทางการแห่งชาติ ระบุว่าอาจจะมีแรงงานข้ามชาติในอุตสาหกรรมนี้ถึงร้อยละ 95 เลยทีเดียว 

ทั้งนี้พนักงานขับรถแอปพลิเคชันส่งอาหารและนักวิเคราะห์กลัวว่าจำนวนอุบัติเหตุที่บันทึกไว้เป็นเพียงส่วนเล็ก ๆ ของยอดภูเขาน้ำแข็ง เนื่องจากผู้ขับขี่จำนวนมากหลีกเลี่ยงการรายงานอุบัติเหตุเนื่องจากสถานะที่ผิดกฎหมายในแอฟริกาใต้ และความกังวลว่าจะสูญเสียงาน

"ผมเคยเห็นคนขับรถบาดเจ็บและเสียชีวิตบนท้องถนนมากมาย" แมทธิวกล่าว และเพิ่มเติมว่าพนักงานขับรถแอปพลิเคชันส่งอาหารหลายคนไม่ได้รายงานอุบัติเหตุ เพราะพวกเขารู้สึกว่ามัน "เสียเวลา" 

ถึงเวลาต้องเปลี่ยนแปลง

แต่เมื่อจำนวนอุบัติเหตุเพิ่มขึ้น จำนวนพนักงานขับรถแอปพลิเคชันส่งอาหารที่เพิ่มขึ้นก็กำลังผลักดันให้เกิดสหภาพแรงงานแห่งชาติอย่างเป็นทางการ เพื่อช่วยต่อสู้ให้แรงงานในอุตสาหกรรมนี้มีสภาพการทำงานที่ดีขึ้น

"ตามกฎหมายของแอฟริกาใต้ คนทำงานทุกคนสามารถจัดตั้งสหภาพแรงงานและมีส่วนร่วมในการเจรจาต่อรองร่วมได้…เรายินดีต้อนรับการสร้างงานที่ยั่งยืน" ตัวแทนของ Uber Eats กล่าว แต่เมื่อผู้สื่อข่าวถามถึงกรณีของแมทธิว ตัวแทนของ Uber Eats ระบุว่า "เช่นเดียวกับนโยบายการประกันโดยทั่วไป การคุ้มครองการบาดเจ็บ [ของเรา] มีการยกเว้นในบางกรณีและมีแบบครอบคลุมเฉพาะบางส่วน"

แพลตฟอร์ม Gig economy เช่น Uber Eats ที่ผู้คนสามารถรับงานได้อย่างยืดหยุ่น กำลังเฟื่องฟูท่ามกลางอัตราการว่างงานที่เพิ่มสูงขึ้น และคนทำงานจำนวนมากในอุตสาหกรรมนี้ก็เป็นแรงงานข้ามชาติที่พยายามหาเงินส่งกลับประเทศบ้านเกิด

พนักงานขับรถแอปพลิเคชันส่งอาหาร ระบุว่าพวกเขามีรายได้ประมาณ 8,000 แรนด์ต่อเดือน (ประมาณ 17,613 บาท) ซึ่งมากกว่าค่าจ้างขั้นต่ำรายเดือนถึง 2 เท่า

ประกันคืออะไร?


ส่วนใหญ่แล้วพนักงานขับรถแอปพลิเคชันส่งอาหารในแอฟริกาใต้เป็นแรงงานข้ามชาติ พวกเขาจึงกลัวที่จะต้องรายงานอุบัติเหตุ รวมถึงยังขาดความรู้เกี่ยวกับเรื่องการประกันที่บริษัทต้นสังกัดมีให้ | ที่มาภาพ: Motorcycle Safety Institute of S.A.

'มาร์ติน' พนักงานขับรถแอปพลิเคชันส่งอาหารของ Uber Eats ที่เพื่อนของเขาสอนให้เขาขับขี่มอเตอร์ไซค์ในระยะเวลาเพียง 2 สัปดาห์ กล่าวว่า "ผมไม่มีเอกสารทางกฎหมาย ผมเคยได้รับค่าจ้างเป็นถั่วลิสงตอนทำงานเป็นช่างประปา ผมเลยเปลี่ยนมาขับรถแอปพลิเคชันส่งอาหารดีกว่า"

แต่งานนี้ก็มาพร้อมกับความเสี่ยง พนักงานขับรถแอปพลิเคชันส่งอาหารจำนวนมากไม่ได้รับการฝึกอบรมและอุปกรณ์ความปลอดภัยที่เพียงพอ รวมทั้งความครอบคลุมของประกันก็ยังไม่เพียงพออีกด้วย

จากการสัมภาษณ์พนักงานขับรถแอปพลิเคชันส่งอาหาร 27 คน โดยมูลนิธิทอมสันรอยเตอร์ พบว่าทั้งหมดเป็นแรงงานข้ามชาติและเคยเกิดอุบัติเหตุขณะทำงานแต่มีเพียง 5 รายเท่านั้นที่มีความรู้เกี่ยวกับรูปแบบการประกันจากแพลตฟอร์ม ซึ่งรวมถึงเงินชดเชยสำหรับการสูญเสียรายได้

ไฮน์ ยองเคอร์ จากสถาบันความปลอดภัยของผู้ขับขี่รถจักรยานยนต์กล่าวว่า "ผมได้รับ WhatsApps อย่างท่วมท้น [จากพนักงานขับรถแอปพลิเคชันส่งอาหาร] แสดงให้เห็นว่ามีบางอย่างผิดปกติ"

ยองเคอร์ซึ่งรวบรวมรายงานอุบัติเหตุจากบริการทางการแพทย์ฉุกเฉิน กล่าวเพิ่มเติมว่าข้อมูลที่ครอบคลุมนั้นหายากและมักจะไม่ได้รับการรายงาน 

ต่อสู้เพื่อสิทธิ

ทนายความกล่าวว่ากลุ่มคนขับรถ Uber ในแอฟริกาใต้จะต้องขึ้นศาล เพื่อเรียกร้องสิทธิของพนักงาน รวมถึงค่าชดเชยสำหรับค่าล่วงเวลา และอัตราค่าจ้างพิเศษในการทำงานวันหยุด โดยหวังว่าจะได้รับชัยชนะเช่นเดียวกันกับคนขับรถชาวอังกฤษเมื่อเดือน มี.ค. 2564

หลังจากกรณีในสหราชอาณาจักร Uber ตกลงที่จะรับประกันสิทธิแก่ผู้ขับขี่ในสหราชอาณาจักรมากกว่า 70,000 คน ทั้งค่าแรงขั้นต่ำ สวัสดิการบำนาญ รวมถึงอัตราค่าจ้างพิเศษในการทำงานวันหยุด 

"ไม่มีแนวทางใดแนวทางหนึ่งที่เหมาะสมกับทุกคน นโยบายของเราแตกต่างกันไปในแต่ละประเทศ แต่เรามุ่งมั่นที่จะมีส่วนร่วมกับผู้กำหนดนโยบายในท้องถิ่น" Uber ให้ความคิดเห็นแก่มูลนิธิทอมสันรอยเตอร์ทางอีเมล

ความเฟื่องฟูของ Gig economy

Uber Eats เริ่มให้บริการในแอฟริกาใต้ในเมื่อปี 2559 และในปี 2561 ได้เปิดตัวโครงการประกันครอบคลุมพนักงานขับรถแอปพลิเคชันส่งอาหารที่จัดส่งแบบ "ไป- กลับ" สำหรับค่ารักษาพยาบาล ค่าชดเชยให้แก่ครอบครัวเมื่อเสียชีวิต และค่าชดเชยเมื่อทุพพลภาพ

Uber ระบุว่าการแพร่ระบาดของ COVID-19 ทำให้บริษัทต้องปิดศูนย์ช่วยเหลือชั่วคราว แต่คำแนะนำด้านความปลอดภัย ปุ่มฉุกเฉิน และข้อมูลเกี่ยวกับการร้องเรียนจะถูกส่งไปยังผู้ขับขี่ทางอีเมลและทางแอปพลิเคชันแทน และยืนยันว่าบริษัทมีกระบวนการเตรียมความพร้อมที่เข้มงวดสำหรับพนักงานขับรถแอปพลิเคชันส่งอาหารรายใหม่ และตรวจสอบยานพาหนะทั้งหมดที่ลงทะเบียนในแอปพลิเคชัน

ด้านบริษัทแอปพลิเคชัน Mr D Food ปฏิเสธที่จะแสดงความคิดเห็น ทั้งนี้บริษัทไม่ได้กล่าวถึงการฝึกอบรมหรือนโยบายการประกันในเว็บไซต์ของบริษัท

ส่วน Checkers Sixty60 ผู้ให้บริการจัดส่งของชำในท้องถิ่น ที่ได้รับความนิยมพุ่งสูงขึ้นในระหว่างการล็อกดาวน์ ระบุว่าบริษัทได้ฝึกอบรมผู้ขับขี่และผู้ให้บริการขนส่ง 670 ราย ทั้งนี้หากผู้ขับขี่และผู้ให้บริการขนส่งเช่ารถมอเตอร์ไซค์จากบริษัทก็จะได้รับการคุ้มครองจากประกันด้วย

โดนส่วนใหญ่แล้วแพลตฟอร์มการจัดส่งในแอฟริกาใต้ มักจะรับสมัครผู้ขับขี่จากชุมชนผู้อพยพ ตามข้อมูลจากพนักงานขับรถส่งของและอดีตพนักงาน

อุปสรรคในการเรียกร้องความคุ้มครองจากประกัน

ทซะวี บริวิก ทนายความชาวแอฟริกาใต้ที่เชี่ยวชาญด้านการเรียกร้องเงินกองทุนทดแทนระบุว่าในทางกฎหมายพนักงานขับรถแอปพลิเคชันส่งอาหารถือเป็นผู้ทำงานรับเหมาอิสระ ซึ่งมักไม่สามารถเข้าถึงกองทุนเงินทดแทนซึ่งเป็นสวัสดิการของรัฐที่หักเงินจากนายจ้างมาเข้ากองทุนนี้ ไว้เพื่อชกเชยการบาดเจ็บและโรคจากการทำงานของพนักงาน  

ภายใต้โครงการประกันภัยที่ Uber ทำกับบริษัท Chubb ให้กับพนักงาน เว็บไซต์ของ Uber ระบุว่าผู้ขับขี่และครอบครัวจะได้รับเงินชดเชยสูงถึง 200,000 แรนด์ (ประมาณ 436,473 บาท) ในกรณีเสียชีวิตหรือทุพพลภาพจนไม่สามารถทำงานได้ 

แต่การคุ้มครองจากโครงการดังกล่าวก็ไม่ได้มาง่าย ๆ บริวิกกล่าวเนื่องจากโครงการนี้ครอบคลุมถึงความคุ้มครองทางการแพทย์ถึง 180 วัน และกำหนดให้คนขับรถต้องใช้เวลา 48 ชั่วโมงเป็นอย่างน้อยในโรงพยาบาลก่อนที่จะมีสิทธิ์ได้รับการคุ้มครอง

Chubb บริษัทผู้ให้บริการประกันภัยของสหรัฐฯ ระบุว่าไม่สามารถแสดงความคิดเห็นในกรณีนี้ได้โดยอ้างถึง "ข้อกำหนดการรักษาความลับ"

ในการรายงานอุบัติเหตุของ 'จอห์น' (นามสมมติ) พนักงานขับรถแอปพลิเคชันส่งอาหารของ Checkers Sixty60 ชาวบุรุนดีรายหนึ่ง ระบุว่าเขาต้องขับขี่จักรยนต์ไปส่งอาหารยังเมืองที่ห่างจากกรุงพริทอเรียถึง 60 กิโลเมตร และประสบอุบัติเหตุจนขาข้างหนึ่งได้รับบาดเจ็บ เขาได้รับเงินชดเชยจาก Checkers Sixty60 จำนวน 5,200 แรนด์ (ประมาณ 11,348 บาท) เพื่อชดเชยรายได้ที่หายไป 1 เดือน แต่เขาระบุว่าเงินจำนวนนี้ยังไม่เพียงพอที่จะครอบคลุมค่ารักษาพยาบาลของเขาด้วยซ้ำ

Checkers Sixty60 กล่าวกับมูลนิธิทอมสันรอยเตอร์ว่ากำลังติดตามกรณีนี้ของจอห์นอยู่ และไม่สามารถแสดงความคิดเห็นได้ในตอนนี้

กลับไปที่มาร์ติน เขากล่าวว่า "ผมไม่เสียใจที่มาขับรถส่งอาหาร เพราะมันช่วยให้ผมมีอาหารวางบนโต๊ะสำหรับตัวเองด้วยเช่นกัน" มาร์ตินกล่าวพร้อมชี้ไปที่รอยแผลเป็นบนใบหน้าและร่างกายของเขา "แต่เราต้องการนโยบายที่สามารถปกป้องผู้ขับขี่อย่างเรา เพื่อที่เราจะได้ไม่ต้องกลัวในตอนที่จะความช่วยเหลือ"

ที่มาเรียบเรียงจาก
Food delivery drivers seek better employee rights (Mail & Guardian Online, 17 April 2021)

*อัตราแลกเปลี่ยน ณ วันที่ 29 เม.ย. 2564 ที่ 1 แรนด์แอฟริกาใต้ = 2.18 บาท

ร่วมบริจาคเงิน สนับสนุน ประชาไท โอนเงิน กรุงไทย 091-0-10432-8 "มูลนิธิสื่อเพื่อการศึกษาของชุมชน FCEM" หรือ โอนผ่าน PayPal / บัตรเครดิต (รายงานยอดบริจาคสนับสนุน)

ติดตามประชาไทอัพเดท ได้ที่:
Facebook : https://www.facebook.com/prachatai
Twitter : https://twitter.com/prachatai
YouTube : https://www.youtube.com/prachatai
Prachatai Store Shop : https://prachataistore.net
ข่าวรอบวัน
สนับสนุนประชาไท 1,000 บาท รับร่มตาใส + เสื้อโปโล

ประชาไท